شليك با كليك

بيش از 50 كشور اروپايي با جمعيتي بالغ بر 500 ميليون نفر سه دهه بعد از جنگ سرد و فروپاشي كمونيسم همچنان در سطوح مختلف دوران گذر به سر مي‌برند و اگر چه بيش از 80 درصد جمعيت اين قاره به حوزه اتحاديه اروپايي و ناتو پيوسته‌اند ولي همچنان با چالش‌هاي گوناگون امنيتي، اقتصادي و اجتماعي دست و پنجه نرم مي‌كنند. در موضوع كرونا كشورهاي اين منطقه سطوح مختلف بحراني تجربه كردند ولي در مجموع بحران غيرمتعارف جديد موجب تشكيك بيشتر به توانمندي اتحاديه اروپايي، احياي اهميت مرزهاي جغرافيايي و كنترل تردد، ظرفيت محسوس روسيه و تقويت حركت رهبران شرق اروپا به تمركز بيشتر قدرت شده است. البته بر كسي پوشيده نيست كه در روزهاي اخير موضوع احياي برجام و مذاكرات جديد در وين به يكي از اولويت‌هاي مهم سياست خارجي اروپا تبديل شده است.
در هزاره سوم انقلاب اطلاعات موجب اصلاحات نسبتا گسترده‌اي در سازوكارها و كاركرد دستگاه‌هاي ديپلماتيك بسياري از كشورهاي پيشرفته جهان شده و با تغيير در هويت و نقش سنتي‌شان انجام وظايفي مانند جمع‌آوري و تحليل اطلاعات و بخشي از امور اجرايي در زمينه‌هاي فرهنگي، اقتصادي و كنسولي به بازيگران جديد واگذار شده و به جاي نقش مشورتي و ارتباطي، كاركرد هماهنگي، ميانجيگري و تسهيل در ارتباط بين نهاد‌هاي داخلي و بين‌المللي اهميت يافته و كاركردهاي نوين و غيردولتي و غيرسياسي نيز براي ديپلماسي تعريف شده است. ديپلماسي هوشمند به عنوان مهم‌ترين بعد هوشمندسازي ابعاد فعاليتي در عرصه سياست خارجي در حال بروز و ظهور و شكوفايي است. امروزه، ديپلماسي هوشمند به عنوان يك استراتژي توسعه جديد در حال ظهور است كه ابعاد مختلفي دارد. هوشمندسازي؛ همزمان با پيشرفت روزافزون كشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه خصوصا در زمينه‌هاي علمي و فني و اقتصادي و امتيازات به‌كارگيري اينترنت، داده‌هاي علمي و اطلاعاتي اين كشورها بيش از پيش هدف تهديد سرقت هكرها و مهاجمان ناشناس قرار گرفته و اگر در قرون گذشته به ويژه قرن بيستم جنگ‌ها عمدتا در ميدان نبرد صورت مي‌پذيرفت و تلفات ميليوني انساني بر جاي مي‌گذاشت، امروزه دستيابي به منابع اطلاعاتي رقبا و اختلال در سيستم‌هاي ارتباطي آنها نزاع جدي را در فضاي مجازي رقم مي‌زند. تئوريسين‌ها بر اين باورند كه ميدان سايبري پنجمين ميدان نبرد پس از جنگ‌هاي زميني، دريايي، هوايي و فضايي است. 
در حالي‌ كه حدود نيم قرن از نظريه دهكده جهاني ارتباطات مك لوهان، جامعه‌شناس كانادايي مي‌گذرد. در جهان امروز بيش از۳۶۰ تريليون نشان اينترنتي به ثبت رسيده، رقمي فراتر از تعداد ستارگان شناسايي شده كهكشان‌ها. همچنين 4 ميليارد و ۴۰۰ ميليون نفر به شبكه اينترنت وصل هستند و جالب اينكه 65 درصد اين افراد زير ۲۵ سال سن دارند. آمار‌ها در اين حوزه خيره‌كننده است كاربران فيس‌بوك كه گفته مي‌شود تا چند سال آينده برچيده خواهد شد، ميلياردي شده است و در چين كه مردم با وضعيت اقتصادي متوسط حدود يك ميليارد نفر به اينترنت متصلند؛ يكي از مهم‌ترين مسائل، تامين امنيت در شهر هوشمند است. با استفاده از يك ديوار آتش (FireWall) مي‌توان از شبكه محافظت كرد. فايروال به‌طور دائم، چرخش اطلاعات در شبكه را بررسي مي‌كند و اجازه نمي‌دهد يك دستگاه خارجي به شبكه متصل شود.
زماني كه بيزمارك گفت: «بزرگ‌ترين دروغ‌ها را در زمان جنگ، انتخابات و بعد از شكار مي‌گويند» نمي‌دانست زماني كرونا نيز فراگير شده و برايش بزرگ‌ترين دروغ‌ها مي‌گويند. افكار عمومي و جامعه بشري در مواجهه با كرونا به ابهام اطلاعاتي گسترده‌اي دچار شده و توانايي تشخيص اخبار صحيح و غلط، انتخاب اطلاعات از ميان ميلياردها ديتاي مختلف و بعضا جنگ اطلاعاتي و رواني محدودي دارد. گزارش تدويني از سوي سرويس فعاليت‌هاي خارجي اتحاديه اروپا از بررسي 80 خبر جعلي در مورد كرونا از آن حكايت دارد كه رسانه‌هاي مختلف رسمي و غيررسمي دولتي برنامه گسترده ترويج اخبار كذب و ايجاد وحشت در غرب با اهرم كرونا با هدف كاهش اعتماد عمومي به ساختار بهداشتي و درماني دول غربي و ضعف اين دولت‌ها در مواجهه اصولي و كارآمد با كرونا دارند. در شرايط كنوني سياست‌هاي امنيتي بر محوريت اولويت دادن به تهديدهاست و امكان تمركز و رسيدگي بر چندين تهديدي وجود ندارد.
نتيجه بررسي‌هاي مدير مطالعات دفاعي دانشگاه لوبليانا (ايزتوك پرزلج) از آن حكايت دارد كشورهايي كه روسيه را تهديد اول قلمداد مي‌كردند امروزه بر موضوع رسيدگي و مديريت كرونا تمركز كرده‌اند؛ در عين حال كه روسيه همچنان به عنوان تهديد اصلي در برنامه سياستمداران، استراتژيست‌ها و اتاق‌هاي فكر غربي و امريكا حفظ خواهد شد. بر كسي پوشيده نيست كه مراكز تخصصي و اتاق‌هاي فكر امريكايي در سال‌هاي اخير تمركز فوق‌العاده‌اي بر بزرگنمايي تهديد همه‌جانبه روسيه به‌ويژه براي كشورهاي بالتيك، لهستان و روماني براي توسعه حضور نظامي خود در منطقه و فروش هر چه بيشتر تسليحات به اين كشورها داشته‌اند و نتايج خوبي نيز گرفته‌اند. در همين رابطه دبير كل ناتو مي‌گويد: كرونا تاثيري بر ظرفيت دفاعي ناتو نداشته و مانورهاي نظامي روسيه در مرزهاي غربي مورد انتقاد است و اگر چه برخي برنامه‌هاي ناتو دچار تغيير شده ولي مانورهاي محدودي براي ظرفيت‌سنجي توانايي ناتو براي مقابله با كرونا برگزار مي‌شود. 
پروفسور ايليه بادسكو، متخصص در مطالعات راهبردي و عضو آكادمي علوم روماني معتقد است كرونا تهديد همگاني براي همه نظير آهن‌ربايي است كه چين، ناتو، امريكا، روسيه و تمامي جهان را در شعاع نيروي تاثيرگذار خود قرار داده و بهتر است بگوييم جهان در جنگي تمام عيار با پديده‌اي ناخواسته و پيچيده است و نمي‌شود تهديدهاي سنتي را در رديف اين تهديد نامتعارف قرار داد، چراكه ابعاد اين تهديد در مرحله پيشگيري، مقابله و پساكرونا بسيار متفاوت و غير قابل اندازه‌گيري دقيق است. اين بحران همچنين نشان دادكه روسيه به تنهايي از توانمندي بيشتري نسبت به اتحاديه اروپا براي مواجهه با حوادث غيرمترقبه برخوردار است و نبايد روسيه را تهديدي نظير كرونا تلقي كرد البته شايد بخشي از موضوع به گرفتاري‌ها و چالش‌هاي متعدد اروپا نظير برگزيت، مهاجرت و غيره برمي‌گردد.
از موضوعات مهم ديگر در مبحث كرونا به ساختارهاي اطلاعاتي و جنگ سايبري بازمي‌گردد. امروزه دستيابي به اخبار و اطلاعات صحيح در مورد ماهيت خطرناك كرونا بسيار سخت شده و دستگاه‌هاي اطلاعاتي با دشواري بيشتري در ماموريت‌هاي خود مواجه هستند، چراكه اكثريت نشست‌ها و تجمعات منطقه‌اي بين‌المللي و نمايشگاه فصلي و منطقه‌اي ملغي و رفت و آمدها نيز بسيار محدود شده است. ليويو يونيثا، تحليلگر رسانه‌اي رومانيايي معتقد است ساختارهاي اطلاعاتي از مدت‌ها پيش بر دستيابي به اطلاعات دقيق در مورد كرونا متمركز بوده‌اند و شكي نيست كه از ژانويه 2019 اطلاعاتي در مورد نگراني شيوع نوعي بيماري واگيردار بين سرويس جاسوسي و ضداطلاعاتي مبادله شده است و اين پيش‌بيني وجود داشته كه مقابله حداقلي و مهار يك ويروس واگيردار به يك مقطع زماني سه ماهه نيازمند بوده در صورتي كه امكانات بهداشتي و درماني لازم تامين شده و در اختيار باشد. اين بخش مهم با پرداختن به رقابت‌هاي سايبري ادامه خواهد يافت. 
 ديپلماسي ايراني 
*ديپلمات و كارشناس ارشد يورآسيا