درباره كتاب« اصول فقه نموداري»
فهم نظام‌مند نصوص ديني
صدرا صدوقي
كتاب اصول فقه نموداري تاليف مصطفي شاكري با اقتباس از كتاب «اصول الفقه» علامه محمدرضا مظفر براي آموزش اين علم به زبان ساده به دانشجويان الهيات و حقوق تدوين و از سوي انتشارات چتر دانش روانه بازار كتاب شده است. در مقدمه اين كتاب آمده است:«دانش اصول فقه در حقيقت «روش فهم نظام‌مند نصوص ديني» است. بي‌گمان اگر چنين قواعد منسجمي براي فهم و استنباط متون ديني وجود نداشت هر فردي بر اساس ذوق و سليقه شخصي به خوانش متون مقدس اقدام مي‌كرد و منويات دروني خود را بر لايه‌هاي معنايي متن تحميل مي‌كرد. اصول فقه اين امكان را فراهم مي‌كند تا بر اساس يك سري قواعد موضوعه كه عموما از راه استدلال عقلي به اثبات مي‌رسند، ضوابطي براي استنتاج معارف متون قدسي فراهم آيد و بر اساس آن قواعد كه به مثابه قوانين و مقررات خوانش متن هستند، باب تخاطب و گفت‌وگو گشوده شود.گفت‌وگو در راستاي نقد انديشه و تبادل دانش زماني امكان‌پذير و اثربخش است كه چارچوب معيني براي گفت‌وگو وجود داشته باشد. در حقيقت اين چارچوب همان زمينه مشترك بحث و تبادل نظر است كه هر كدام از طرفين گفت‌وگو با بهره‌مندي از آن بر ساختار انديشه طرف مقابل يورش مي‌برند و در جهت نقد و جرح آن مي‌كوشند. افق‌هاي پيش رو بي‌گمان به هر ميزان دانش اصول فقه توسعه پيدا كند و بر گستره مباحث آن افزوده شود، فهم ما از متون ديني به مراتب دقيق‌تر خواهد شد. گذار از آسيب‌ها و مشكلات ناشي از فاصله زماني هزار ساله ما با عصر صدور با تداوم تحقيقات زبان‌پژوهانه و تكامل هر چه بيشتر علم اصول ميسر خواهد شد. در اين راستا بايد پيوند مباحث عميق دانش هرمنوتيك و فلسفه زبان با مباحث اصول فقه را به فال نيك گرفت و در جهت تكامل و تحول روزافزون اين رشته‌هاي دانشي بي‌اندازه تلاش كرد.با قدري تامل مي‌توان دريافت تحول در دانش فقه و پويايي اجتهاد در گرو تحول و تغيير در پيش‌فرض‌هاي اصولي است. درست است كه دانش‌هاي ديگر مانند رجال و ادبيات در فرآيند اجتهاد نقش كارساز دارند ولي به ميزاني كه علم اصول فقه ظرفيت تحول و تغيير دارد، دانش‌هاي ديگر از اين موهبت بي‌بهره‌اند. اين ويژگي ناشي از جنس متفاوت مباحث اصولي است. اصول فقه زاييده عقل و استدلال است و به همان ميزان كه عقل انسان با جمود و ايستايي بيگانه است، دانش اصول نيز طبيعتي سيال و جوان دارد. متاسفانه شيوه نادرست تدريس مباحث اصولي در فضاي دانشگاهي از بهره و نصيب دانشجويان از اين دانش به ميزان چشمگيري كاسته است. مباحث اصول فقه نيازمند ساده‌سازي است؛ البته نه آنچنان كه مخاطب را سهل‌انديش كند و از فهم عميق مطالب معذور دارد. بي‌گمان آشنايي با روش‌هاي فهم متن كه در اثر ممارست با مباحث اصولي حاصل مي‌شود، دانشجويان را قادر مي‌سازد حتي متون حقوقي را با دقت بيشتري فرا بگيرند. مقصودم از متون حقوقي صرفا قوانين موضوعه نيست؛ بلكه دانش اصول، ذهن ما را به ابزاري مجهز مي‌كند كه در پرتو آن مي‌توانيم همه متون حقوقي و قضايي را بهتر ببينيم و دقيق‌تر بخوانيم. با اين توصيف روشن مي‌شود مخاطبان اين كتاب عموم دانشجويان رشته الهيات و حقوق هستند كه مي‌خواهند دانش اصول را با زباني ساده بياموزند. عموم محتواي اين اثر از كتاب «اصول الفقه» محمدرضا مظفر اقتباس شده است. با اين وجود، برخي از مطالب كه فراتر از نيازمندي دانشجويان است از كتاب حذف شده است. بايد به اين نكته توجه داشت كه خواندن اين اثر، دانشجو را از مطالعه اصل كتاب اصول الفقه بي‌نياز نمي‌كند.»
علامه مظفر كيست؟
محمدرضا مظفر(۱۳۲۲.۱۳۸۳ق) مشهور به علامه مظفر عالم و نويسنده شيعه قرن چهاردهم قمري است. او تحصيلاتش را در حوزه علميه نجف آغاز كرد و از درس آيات محمدحسين ناييني، آقاضياء عراقي و قاضي طباطبايي بهره برد و خود نيز شاگردان بسياري تربيت كرد. مظفر با استفاده از موقعيتش در حوزه نجف و براي تحقق انديشه‌هايش دست به تاسيس مراكز علمي و فرهنگي متعددي زد و در تقريب بين مذاهب و شيعه و سني گام برداشت. تاليفات او به شيوه نو و ساده نگارش شده و برخي كتاب‌هايش مثل اصول فقه و المنطق از منابع درسي حوزه‌هاي علميه است.
برخي از خدمات مظفر
«منتدي النشر» به معناي فراخواني يكديگر در گسترش فرهنگ و علوم اسلامي است. علامه مظفر با تشكيل جمعيت «منتدي النشر» كم كم به اهداف اصلاحي خود نزديك‌تر شد. اين تشكل علمي و مذهبي در سال۱۳۵۳ ق از دولت وقت عراق مجوز فعاليت گرفت. در ماده ۴ اساسنامه جمعيت آمده است: اهداف منتدي النشر عبارت است از عموميت دادن فرهنگ اسلامي و علمي و اصلاح اجتماعي به وسيله نشر، تاليف و آموزش با استفاده از شيوه‌هاي مشروع. او در سال ۱۳۵۵ ق به دنبال تحقق اهداف جمعيت منتدي النشر، مدرسه علوم ديني را تاسيس كرد كه در آن دروس فقه استدلالي، تفسير، اصول فقه و فلسفه تدريس مي‌شد. شيخ محمدجواد بلاغي، شيخ‌عبدالحسين دشتي و شيخ‌عبدالحسين حلي از استادان اين دانشكده بودند. تاسيس مدارس منتدي النشر گام بعدي مظفر بود كه با استقبال بزرگان حوزه نجف و خاندان‌هاي مشهور اين شهر مواجه شد و اين اقبال عمومي در توسعه اين مدارس كارگشا بود. در اين مدارس در طول چند دهه، مقاطع تحصيلي ابتدايي، متوسطه (ثانويه) و پيش‌دانشگاهي (اعداديه) داير بود و در مجموع، دروس جديد با گرايش ترويج فرهنگ ديني آموزش داده مي‌شد. علامه مظفر تاليفات فراواني دارد كه به شيوه نو و ساده نگارش شده است. تدوين كتاب‌هاي المنطق، اصول الفقه و عقائد‌الاماميه گونه‌اي نوسازي در نگارش كتاب‌هاي درسي به شمار مي‌رود. هم‌اكنون اين كتاب‌ها از متون درسي حوزه قم به شمار مي‌آيد. اين كتاب در شمارگان ۱۰۰۰ نسخه و با قيمت ۲۲۵۰۰ تومان به علاقه‌مندان حوزه فقه و حقوق اسلامي عرضه شده است.