اتمام حجت ايران در وين: نه كمتر نه بيشتر از برجام
عبور مذاكرات از مرحله چانه‌زني
سارا معصومي
تحريم‌ها عليه ايران از سوي ايالات متحده امريكا ادامه دارد و همزمان فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران نيز از منظر كمي و كيفي رو به صعود هستند. در روزهايي كه پنجمين دور از رايزني‌هاي فني و حقوقي براي احياي برجام در وين ادامه دارد، تازه‌ترين گزارش آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه در اختيار اعضاي شوراي حكام قرار گرفته از افزايش ذخاير اورانيوم غني شده ايران خبر داده و آن را ۱۶ برابر سقف تعيين شده در برجام دانسته است. همزمان گزارش‌هاي رسيده از وين حاكي از آن است كه هيات‌هاي مذاكره‌كننده آخر هفته براي مشورت به پايتخت‌ها بازخواهند گشت و هنوز مشخص نيست كه آيا وقفه ميان پنجمين دور از رايزني‌ها با دور ششم، حدودا يك هفته‌اي خواهد بود يا طولاني‌تر. از سوي ديگر در شرايطي كه تيم مذاكره‌كننده ايران در وين و مقام‌هاي درگير اين پرونده در تهران از عدم ارتباط ميان انتخابات رياست‌جمهوري پيش‌رو و رايزني‌ها در وين سخن مي‌گويند در فضاي مجازي و رسانه‌اي اين خط تحليلي داغ شده كه احتمالا ايران تمايلي به حصول توافق پيش از روز برگزاري انتخابات (29 خردادماه) نداشته باشد. در چنين شرايطي گذر زمان از منظر ايران از حيث تداوم تحريم و از لنز طرف مقابل به دليل توسعه كمي و كيفي برنامه هسته‌اي ايران به سود تلاش‌ها براي احياي توافق هسته‌اي نخواهد بود.
به گزارش «اعتماد»، در بخش‌هايي از گزارش مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به شوراي حكام، ميزان ذخاير اورانيوم غني شده ايران ۳۲۴۱ كيلوگرم برآورد شده است. در توافق هسته‌اي (برجام) سقف مجاز اورانيوم غني شده ايران ۳۰۰ كيلوگرم، معادل ۲۰۲۰ كيلو و ۸۰۰ گرم اورانيوم تعيين شده است. در بخش‌هاي ديگري از اين گزارش فصلي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي همچنين ادعا شده ايران هنوز درباره ذرات اورانيوم فرآوري شده در چند سايت اعلام نشده توضيحاتي ارايه نكرده است. آژانس اتمي در گزارش جديد تاييد كرده از تاريخ ۲۳ فوريه (پنجم اسفندماه) «به داده مانيتورهاي آنلاين نظارت بر غني‌سازي و مهر و موم‌هاي الكترونيك» دسترسي نداشته است. اين نهاد بين‌المللي همچنين گفته به اطلاعات اندازه‌گيري كه توسط دستگاه‌هاي نصب شده به دست مي‌آيند نيز دسترسي نداشته است.
پس از انتشار بخش‌هايي از اين گزارش، خبرگزاري آسوشيتدپرس نوشت با آنكه ايران و آژانس اتمي در توافق اسفندماه به محدود شدن دسترسي‌هاي آژانس به دوربين‌هاي نظارتي در تاسيسات هسته‌اي ايران اذعان كرده بودند، گزارش فصلي جديد نشان مي‌دهد محدود شدن دسترسي‌هاي آژانس فراتر از آن چيزي بوده كه تصور مي‌شده است. طبق گزارش آسوشيتدپرس، آژانس براي نخستين‌بار گفته كه تنها مي‌تواند برآوردي از ميزان ذخاير اورانيوم ايران ارايه دهد و قادر به اعلام ميزان دقيق اين مواد نيست.
برجام و اختلاف با آژانس، محورهاي نامه صالحي به گروسي
به گزارش «اعتماد»، در حالي كه ايالات متحده در ماه مه سال 2018 رسما به حضور خود در توافق پايان داد، ايران يك‌سال پس از اين تاريخ استفاده از حق تعيين شده در برجام براي كاهش تعهدات هسته‌اي در پاسخ به بدعهدي طرف‌هاي مقابل را آغاز كرد. در دي ماه 1398 ايران پايان 5 گام معكوس هسته‌اي را اعلام و تاكيد كرد كه از اين تاريخ به بعد به هيچ كدام از تعهدات فني داده شده در برجام درباره سقف و كف فعاليت‌هاي هسته‌اي پايبند نخواهد بود. اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي يكي از مواردي بود كه ايران را از اين قاعده مستثنا كرد تا با حفظ نظارت‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بر فعاليت‌هاي هسته‌اي پنجره ديپلماسي را باز نگه داشته باشد. اقدامي كه توانست مانع از شكل‌گيري اجماع عليه ايران در جبهه مقابل به خصوص ميان سه كشور اروپايي و امريكاي ترامپ و پس از آن امريكاي جو بايدن شود. در نهايت با توجه به تعلل 1+4 در وفاي به عهد طبق برجام، مجلس شوراي اسلامي ايران در زمستان سال گذشته پايان يافتن اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي را هم اعلام كرد. اقدامي كه مي‌توانست به انتقال پرونده ايران از شوراي حكام آژانس بين‌االمللي انرژي اتمي به شوراي امنيت منتهي شود اما تدبير ايران در انعقاد تفاهم سه ماهه و پس از آن تمديد يك ماهه اين توافق به ترمزي در اين مسير تبديل شد. در حال حاضر آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با دو جنس اختلاف در دو سطح متفاوت با ايران روبه‌رو است: اختلاف برجامي و اختلاف در پرونده ادعايي كشف ذرات اورانيوم در دو محل اعلام نشده از سوي ايران به اين نهاد فني هسته‌اي . در برجام كه مقوله نخست است آژانس صرفا نقش ناظر و گزارشگر را برعهده دارد و نمي‌تواند در نقش قاضي وارد ميدان بشود اما در مساله دوم كه اختلاف بر سر نحوه پرسش و پاسخ درباره مواد كشف شده در دو مكان اعلام نشده است، دست آژانس براي تنگ‌تر كردن حلقه پيرامون ايران بازتر خواهد بود. در چنين شرايطي، سازمان انرژي اتمي ايران هم تلاش مي‌كند با ابتكارهاي فني نظير تمديد تفاهم سه ماهه به ديپلماسي و رايزني‌هاي فني و حقوقي براي احياي برجام در وين زمان بيشتري اختصاص بدهد و هم درصدد حل و فصل اختلاف‌هاي دوجانبه با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درباره كشف مواد در مكان‌هاي مورد ادعاي آژانس است. دو حوزه‌اي كه علي‌اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي در تازه‌ترين نامه به رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به آن پرداخته است.
به گفته كاظم غريب‌آبادي، سفير و نماينده دايم ايران نزد سازمان‌هاي بين‌المللي در وين، در اين نامه كه در واقع پاسخ به نامه هفته قبل رافائل گروسي بود و بخش كوتاهي از آن در گزارش اخير مديركل نيز آمده، به گفت‌وگوي تلفني دو طرف درباره سرنوشت تفاهم فني مشترك كه در سوم خردادماه منقضي شد، اشاره شد و آمده است: «همان‌گونه كه گفتم، ايران اين‌بار تصميم گرفت تا تفاهم فني مشترك را تمديد نكند، اما با هدف تمهيد فرصت بيشتر براي ايجاد پيشرفت و به نتيجه رساندن گفت‌وگوهاي فني ايران و آژانس، ثبت و نگهداري داده‌ها را براي يك ماه ديگر ادامه دهد.»
در بخش‌هاي ديگري از اين نامه به تعامل موجود ميان ايران و آژانس در حوزه پادمان نيز پرداخته شده و آمده است: «ايران تاكنون حداكثر تلاش خود را در همكاري با آژانس به شيوه‌اي محتوايي و با ارايه توضيحات و پاسخ‌هاي ضروري به عمل آورده است. ما از آمادگي آژانس براي تعامل فعالانه و متمركز با ايران با هدف حل و فصل چند موضوع پادماني، بدون تاخير استقبال مي‌كنيم و به‌طور جدي انتظار داريم كه اين تعامل متقابل، به زودي منجر به نتيجه عملي در اين زمينه شود.»
«ميخاييل اوليانوف»، نماينده روسيه در سازمان‌هاي بين‌المللي مستقر در «وين» اتريش در واكنش به توييت «كاظم غريب‌آبادي» درباره ارسال نامه «علي‌اكبر صالحي» به «رافائل گروسي» در صفحه توييترش نوشت: «متاسفانه همه چيز در روابط ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بسيار پيچيده است! با اين وجود ما قدردان اين واقعيت هستيم كه آنها همچنان به حفظ سطح ضروري از همكاري ادامه مي‌دهند. ما دلايلي داريم كه معتقديم دشواري‌ها و مشكلات فعلي موقتي هستند».
قطع تمام دسترسي‌هاي فراپادماني آژانس
كاظم غريب‌آبادي در بخش‌هاي ديگري از سخنانش درباره گزارش جديد رافائل گروسي گفت: اين گزارش در پرتو توقف اقدامات داوطلبانه و فراپادماني از سوي ايران از تاريخ ۲۳ فوريه ۲۰۲۱ تهيه شده است. مديركل در اين گزارش تصريح كرده است كه فعاليت‌هاي راستي‌آزمايي و نظارتي آژانس در ارتباط با اجراي برجام، تحت تاثير تصميم ايران به توقف اجراي تعهدات هسته‌اي تحت برجام شامل پروتكل الحاقي قرار گرفته است. اقدام ايران در راستاي اجراي قانون اقدام راهبردي براي لغو تحريم‌ها و صيانت از حقوق ملت بوده است.اين گزارش نيز به خوبي مبين اجراي تصميم ۲۳ فوريه ايران است. در اين گزارش به موارد زير اشاره شده است:
آژانس از ۲۳ فوريه ۲۰۲۱ به داده‌هاي جمع‌آوري شده توسط تجهيزات نظارتي خود دسترسي نداشته است.
از ۲۳ فوريه ۲۰۲۱، ايران پروتكل الحاقي اجرا نكرده و همچنين اظهارنامه‌هاي خود در اين رابطه را به‌روزرساني نكرده است.
از ۲۳ فوريه ۲۰۲۱، آژانس قادر به انجام هيچ دسترسي تكميلي تحت پروتكل الحاقي در سايت‌ها و اماكن ايران نبوده است. از ۲۳ فوريه ۲۰۲۱، ايران كد اصلاحي ۱.۳ را اجرا نكرده است.
آژانس قادر نبوده است تا دسترسي روزانه از فردو و نطنز انجام دهد.
ايران موجودي آب سنگين و توليد آب سنگين را به اطلاع آژانس نرسانده و به آژانس نيز اجازه نداده است تا بر ذخاير و ميزان توليدي آب سنگين نظارت كند.
ايران به انجام برخي فعاليت‌هاي غني‌سازي در مغايرت با برنامه بلندمدت غني‌سازي خود كه در ۱۶ ژانويه ۲۰۱۶ به آژانس ارايه شده، ادامه داده است.
آژانس به اطلاعات مربوط به سانتريفيوژها و زيرساخت‌هاي آنها در انبار دسترسي نداشته است.
آژانس به اطلاعات مربوط به خروج ماشين‌هاي IR1 از انبار براي جايگزيني با ماشين‌هاي معيوب دسترسي نداشته است.
از ۲۳ فوريه ۲۰۲۱، ايران اظهارنامه‌هاي مربوطه به توليد و موجودي روتورهاي سانتريفيوژ و بيلوز را ارايه نكرده و همچنين به آژانس اجازه راستي‌آزمايي از اين اقدام را نداده است.
از ۲۳ فوريه ۲۰۲۱، آژانس قادر نبوده راستي‌آزمايي كند كه آيا ايران ماشين‌هاي جديد IR1 را براي جايگزيني با ماشين‌هاي معيوب توليد كرده است يا نه.
آژانس قادر به راستي‌آزمايي مجموع ذخاير اورانيوم غني شده ايران نبوده و آنچه در اين گزارش در اين مورد اعلام شده، بر اساس برآوردهاست.
از ۲۳ فوريه ۲۰۲۱، آژانس به اطلاعات مهر و موم الكترونيك و سامانه‌هاي نظارتي غني‌سازي دسترسي نداشته است.
از ۲۳ فوريه ۲۰۲۱، هيچ اطلاعاتي يا دسترسي به اقدامات نظارتي در رابطه با انتقال UOC به UF6 براي آژانس فراهم نشده است.
تهران تصميم‌گيري را به واشنگتن واگذار كرد؟
به گزارش «اعتماد»، از زمان آغاز رايزني‌ها براي احياي توافق هسته‌اي قريب به دو ماه مي‌گذرد و برگزاري پنج دور مذاكراتي در وين انتظارهاي عمومي از مذاكرات را افزايش داده است. در چنين شرايطي هرچند كه تداوم مذاكرات و تكرار يكسري كلمات در تبيين دلايل تطويل رايزني‌ها امري عادي و شايد پيش پاافتاده در مذاكرات بين‌المللي باشد اما افكار عمومي و رسانه‌ها تعابير و تحليل‌هاي خود را دارند و چه بسا اين دوره زماني 2 ماهه در چشم افكار عمومي كه در دو سال گذشته سخت‌ترين شرايط تحريمي را تجربه كردند، به معناي فرسايشي شدن روند هم باشد. در حالي كه از وين، تصاوير مذاكره‌هاي دو و چندجانبه هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران، 1+4 و ايالات متحده روزانه مخابره و منتشر مي‌شود و همه از اراده سياسي ديگري براي احياي برجام سخن مي‌گويند هر يك روز كه بر عمر اين مذاكرات افزوده مي‌شود، بدبيني‌ها درباره مسير پيش‌رو به خصوص در سايه تغيير دولت در ايران پررنگ‌تر از پيش مي‌شود.
عصر روز گذشته خبرنگار وال‌استريت ژورنال كه منابع خبري امريكايي و اروپايي را در اختيار دارد با انتشار يك توييت پيش‌بيني كرد كه پنجمين دور از رايزني‌ها در وين تا روز پنجشنبه به پايان رسيده و هيات‌هاي مذاكره‌كننده به پايتخت‌ها بازگردند. پس از اين توييت، برخي خبرنگاران و تحليلگران ناظر بر روند مذاكراتي در وين ادعا كردند كه احتمالا ششمين دور از رايزني‌ها براي نجات برجام به پس از انتخابات ايران موكول شود، ادعايي كه تا اين لحظه قابل تاييد نيست.
چهارمين دور از رايزني‌ها در وين در حالي به پايان رسيده بود كه گفته شد هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و امريكا براي تصميم‌هاي سخت و به اصطلاح آخرين نرمش‌ها به تهران و واشنگتن بازگشته‌اند. سه‌شنبه هفته گذشته كه هيات‌هاي ايران و 1+4 در وين پنجمين دور از رايزني‌ها را با جلسه كميسيون مشترك برجام آغاز كردند بسياري اميدوار بودند كه ايران و ايالات متحده در رايزني‌هاي غيرمستقيم و جداگانه با هيات‌هاي 1+4، آخرين گزينه‌ها را روي ميز بگذارند و فضا براي بازگشت پرچم امريكا به اتاق رايزني‌ها براي احياي برجام مهيا شود. با اين همه هشت روز از آن تاريخ گذشته و به نظر مي‌رسد كه پيش‌بيني‌ها محقق نشده است.
شنيده‌هاي «اعتماد» از دوئل ايران و امريكا در وين حكايت از آن دارد كه مذاكرات از مرحله «چانه‌زني» عبور كرده و اندك موضوعاتي همچنان لاينحل باقي مانده‌اند كه به «تصميم‌گيري سياسي» نياز دارند. در دو هفته اخير منابع آگاه در رسانه‌هاي متفاوت داخلي و خارجي از ماهيت اختلاف‌ها ميان ايران و امريكا نوشته‌اند. اصرار امريكا بر تخريب سانتريفيوژهاي نسل بالاي ايران و مقاومت تهران، اصرار ايران بر رفع تمام تحريم‌هاي وضع شده پس از حصول برجام به شمول تحريم‌هاي هسته‌اي يا غيرهسته‌اي و مخالفت واشنگتن، تعابير متفاوت ايران و امريكا از راستي‌آزمايي و نحوه انجام آن از جمله موارد اختلافي است كه بارها و بارها تكرار شده‌اند. هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و امريكا درباره ماهيت اختلاف‌هاي باقي‌مانده سكوت كرده و صرفا به گفتن اين جمله بسنده مي‌كنند كه موضوعات كليدي باقي مانده اما از بن‌بست خبري نيست. هيات مذاكره‌كننده ايران تصميم نهايي خود را با صداي بلند اعلام كرده: در حوزه فني هسته‌اي به تعهدي بيش از برجام تن نمي‌دهيم و در حوزه اقتصادي به منفعتي كمتر از برجام بسنده نخواهيم كرد. هيات مذاكره‌كننده ايران معتقد است كه با توجه به ماهيت بده و بستان در هر گونه مذاكره، طرفين از اين مرحله عبور كرده‌اند و توپ براي تصميم‌گيري‌هاي سخت در زمين ايالات متحده است. شايد يكي از انگشت‌شمار تصميم‌هايي كه واشنگتن بايد بگيرد به بحث دامنه تحريم‌هاي اعمال شده عليه تهران بازگردد. ايران معتقد است كه تحريم‌هاي به اصطلاح غير برجامي هم كه در دوره دونالد ترامپ عليه ايران وضع شدند با هدف و انگيزه سياسي تخريب برجام و تشديد سياست فشار حداكثري عليه ايران بود لذا دولت جو بايدن اگر در ادعاي احياي برجام و فاصله گرفتن از سياست شكست خورده فشار حداكثري صداقت دارد بايد اين دسته از تحريم‌ها را هم لغو كند. مطالبه‌اي كه به نظر نمي‌رسد از صفر تا صد آن مورد پذيرش هيات امريكايي قرار بگيرد. شايد بر اساس همين پيچيدگي‌ها باشد كه «ميخاييل اوليانوف» نماينده روسيه در اين مذاكرات ضمن اشاره به كاهش چشمگير زمينه‌هاي اختلاف ميان دو طرف در وين، اعتراف مي‌كند كه در اين مرحله يافتن راه‌حل‌ها به يك رويكرد بسيار خلاقانه و مسوولانه نياز دارد. ساعتي پس از اين توييت اوليانوف، خبرگزاري روسي تاس نيز به نقل از سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه نوشت: «پيشرفت‌هاي خوبي در وين صورت گرفته اما تصميم نهايي هنوز اتخاذ نشده است. مسائل حل نشده‌اي باقي مانده كه بايد در پايتخت‌هاي ايران و ايالات متحده درباره آنها تصميم‌گيري شود. روسيه نيز مانند ساير اعضاي برجام تلاش مي‌كند شرايط را براي رسيدن به راه‌حل نهايي مساعد كند، اما من فكر مي‌كنم كه گمانه‌زني درباره اينكه مذاكرات چند روز آينده به نتيجه مي‌رسد يا چند هفته آينده سازنده نباشد، مذاكره‌كنندگان در وين با دورنماي رسيدن به توافق به كار ادامه مي‌دهند.»