اقتدار چپ، انفعال راست

درحالي كشور به پايان دوران 8 ساله رياست‌جمهوري هاشمي‌رفسنجاني نزديك مي‌شد كه شرايط فرهنگي و اجتماعي در حال تغييرات اساسي بود، جامعه با نوعي نارضايتي عمومي از وضعيت سياسي، اقتصادي و... مواجه شده بود و در بُعد خارجي نيز وضعيت ديپلماتيك ايران مناسب نبود. اكثر كشورهاي اروپايي سُفراي خود را از تهران فراخوانده و در بسياري از نقاط جهان تلاش مي‌شد هر اقدام تروريستي را به نحوي به ايران نسبت دهند. در چنين شرايطي از ماه‌ها پيش از برگزاري انتخابات هفتمين دوره رياست‌جمهوري، علي‌اكبر ناطق‌نوري به عنوان نامزد اصلي مطرح شده بود. ناطق‌نوري در قامت يك سياستمدار به سفرهاي داخلي و خارجي مي‌رفت و تمام اين حركت‌ها تحت پوشش گسترده بخش‌هاي مختلف خبري صداوسيماي جمهوري اسلامي ايران قرار مي‌گرفت. اما در سوي ديگر ميدان، درحالي كه جوانان جناح چپ با انزواي سياسي بزرگان اين جناح به ارگان‌هاي غيردولتي همچون مركز تحقيقات استراتژيك مجمع تشخيص مصلحت نظام و كتابخانه ملي رفته و در پي واكاوي دلايل حذف خود از قدرت بودند. انشعاب راست مدرن از راست سنتي در دي ‌ماه 74 منجر به پيدايش تحركاتي در جناح چپ شد. مجمع روحانيون مبارز به عنوان ليدر اين جناح كه زمينه را براي بازگشت به قدرت مساعد ديد با انتشار بيانيه‌اي در 24 مهر ماه 75 شروع مجدد فعاليت‌هاي خود را رسما اعلام كرد. اين گروه كه از محبوبيت ميرحسين موسوي به خاطر سياست‌هاي موفق در اداره جامعه، در دوران جنگ، در بين اقشار مختلف جامعه آگاه بود، نخست سراغ ميرحسين موسوي رفت تا از حاشيه به متن بازگردد. با انصراف او از حضور در انتخابات در 7 آبان 75 بايد فرد ديگري را انتخاب مي‌كردند كه محبوبيت و شهرت كافي براي كسب آرا قابل قبول، نه حتما پيروز را داشته باشد تا بازگشت اين گروه به سياست با شكست قطعي آغاز نشود. از اين رو يك عضو ارشد خود، سيدمحمد خاتمي كه بيش از يك دهه سكاندار وزارت ارشاد بود را به عنوان نامزد معرفي كردند. سيدمحمد خاتمي در10 بهمن 75 به عنوان نامزد رياست‌جمهوري اعلام حضور كرد. اعلام نامزدي خاتمي مورد استقبال جريان‌ها و گروه‌هاي منتسب به جناح چپ قرار گرفت. كارگزاران سازندگي كه اين‌ بار نيز نااميد از بزرگان راست سنتي، امكان ائتلاف با اين جناح را براي كسب كرسي رياست‌جمهوري منتفي ديدند در نيمه دوم فروردين‌ ماه 76 با انتشار بيانيه‌اي رسما از نامزدي سيدمحمد خاتمي اعلام حمايت كردند. ورود اين جمع، چرخش هاشمي‌رفسنجاني به چپ را بيش از پيش مشهود كرد. در واقع هاشمي‌رفسنجاني كه در سال‌ اول رياست‌جمهوري خود با حركت از ميانه به‌ سمت راست، زمينه‌هاي حذف گروه‌هاي چپ را فراهم كرده بود، در روزهاي پاياني رياست‌جمهوري خود با چرخش به سمت چپ، زمينه‌هاي بازگشت جناح چپ را به قدرت فراهم كرد. بنابراين در حالي كه در ساختار سياسي كشور، بسيج گسترده‌اي براي پيروزي يكي از نامزدها شكل گرفته بود، حضور خاتمي و حمايت چپ سنتي و راست مدرن از او با گفتماني كه از كرامت انساني و تنش‌زدايي سخن مي‌گفت و دست دوستي به سوي ملت و دنيا دراز كرده‌ بود، نويد ايجاد تحول در جامعه شد. با آغاز ثبت‌نام از نامزدهاي هفتمين دوره انتخابات رياست‌جمهوري 238 نفر براي كسب اين پست ثبت‌نام كردند. پس از بررسي صلاحيت‌ نامزدها در شوراي نگهبان از اين تعداد صلاحيت علي‌اكبر ناطق‌نوري، سيدمحمد خاتمي، محمد محمدي‌‌نيك(ري‌شهري) و سيدرضا زواره‌اي مورد تاييد قرار گرفت. با اعلام رسمي نامزدهاي تاييد صلاحيت شده، رقابت اصلي بين خاتمي و ناطق‌نوري شكل گرفت و ري‌شهري و زواره‌اي عملا به حاشيه رانده شدند. با گذشت زمان، خاتمي به عنوان نماد تغيير وضع موجود مقابل ناطق‌نوري به عنوان نماد حفظ وضع موجود روزبه‌روز اقبال بيشتري را كسب كرد. در لايه‌هاي مختلف جامعه، شهروندان براي خاتمي تبليغ مي‌كردند. سخنراني‌هاي او با استقبال وسيع اقشار مختلف جامعه روبه‌رو شد. مواضع خاتمي از يك ‌سو مورد حمايت گروه‌هاي كم‌درآمد و ناراضيان اقتصادي قرار مي‌گرفت و از سوي ديگر مورد توجه جوانان پرشوري كه سطح زندگي ديگري مي‌خواستند. ستاد خاتمي در ابتكاري هوشمندانه با زنان و جوانان ارتباط ويژه و مستقلي برقرار كرد؛ به ‌گونه‌اي كه اكثريت جواناني كه اصطلاحا راي اولي بودند، جذب كارزار انتخاباتي خاتمي شدند. با رشد محبوبيت خاتمي در نظرسنجي‌ها، فعاليت‌هاي منفي و تخريبي افزايش محسوسي يافت. كاروان شادي در عصر عاشورا، ويژه‌نامه يالثارات‌الحسين و... از اين نوع فعاليت‌هاي تخريبي عليه خاتمي بود. سرانجام در دوم خرداد 76 انتخابات هفتمين دوره رياست‌جمهوري با مشاركت 29145754 نفر معادل 9/79 درصد واجدان شرايط برگزار شد. بنابر اعلام وزارت كشور، سيدمحمد خاتمي با كسب 20138784 راي(69 درصد) به عنوان نامزد پيروز معرفي شد. ناطق‌نوري 7248317 راي(25 درصد)، سيدرضا زواره‌اي 772707 راي(6/2 درصد) و محمد محمدي‌نيك 744205 راي(5/2 درصد) به دست آوردند. رسانه‌هاي داخلي و خارجي به حضور ۳۰ ميليوني مردم ايران در اين انتخابات واكنش‌هاي زيادي نشان دادند. راي خيره‌كننده خاتمي، نشاط سياسي كم‌سابقه‌اي را در بدنه جامعه به وجود آورد. دوراني كه در تاريخ پس از انقلاب به دوران «اصلاحات» معروف شد و هواداران خاتمي نيز به «اصلاح‌طلبان» معروف شدند. در چنين فضايي، فعاليت‌هاي تازه‌اي در قالب احزاب جديد ازجمله جبهه مشاركت ايران اسلامي شكل گرفت. با اعلام حضور جبهه مشاركت در سال 77 فضاي سياسي ايران كه در دهه 60 در قالب 2 جناح چپ و راست خلاصه مي‌شد اكنون به 4 طيف راست سنتي، راست مدرن، چپ سنتي و چپ مدرن تقسيم‌بندي مي‌شد. تشكيل جبهه مشاركت در آستانه انتخابات مجلس ششم همان‌گونه كه به‌ واسطه حضور راست مدرن(كارگزاران سازندگي) در آستانه انتخابات مجلس پنجم از شيخوخيت راست سنتي براي تشكيل مجلسي يكدست و هماهنگ با خود جلوگيري كرد با اعلام رسمي تشكيل چپ مدرن(جبهه مشاركت) شيخوخيت چپ سنتي نيز دچار تزلزل شد.
ادامه دارد ...