ايران و شكوفايي بهينه‌سازي بهره‌وري از منابع
مهدي زارع
تصويري واقع‌بينانه از آينده انرژي مي‌تواند حركت در مسير رشد و پيشرفت را براي ايران در دهه آينده تضمين كند. ايران براي توليد و صادرات اقتصادي داخلي به شدت متكي به صنايع پر مصرف انرژي است. همچنين وابستگي زيادي به محصولات نفتي براي تامين نيازهاي اوليه انرژي و صنايع پتروشيمي و فلزات دارد. با وجود تنوع بخشيدن به منابع انرژي براي مصرف داخلي در دهه‌هاي اخير همچنان با چالش مصرف غيربهينه و از ديد محيط زيستي ناسالم انرژي مواجهيم. ايران هفدهمين كشور بزرگ جهان است. اين بدان معني است كه قلمرو آن بزرگ‌تر از مساحت مجموع سرزمين‌هاي فرانسه، آلمان، هلند، بلژيك، اسپانيا و پرتغال است. ايران با حدود 84 ميليون نفر جمعيت هجدهمين كشور پرجمعيت جهان است. جمعيت آن تقريبا معادل جمعيت آلمان و بيشتر از جمعيت فرانسه يا انگلستان (با حدود 67 ميليون نفر جمعيت) است. ايران 68 درصد بزرگ‌تر از عراق و افغانستان با 40 درصد جمعيت بيشتر است، بيست‌وششمين اقتصاد بزرگ جهان را دارد اما از نظر سرانه توليد ناخالص داخلي(قدرت خريد) هفتادو يكمين رتبه را دارد. هزينه حمل و نقل در ايران توسعه صنعت را دشوار مي‌كند. برخلاف كشورهاي كم جمعيت و كوچك‌تر مانند عربستان سعودي، امارات و قطر، ايران نمي‌تواند از افزايش قيمت نفت و صادرات و فروش بيشتر نفت و گاز به تغيير اساسي مثبت در اقتصاد خود دل ببندد. ايران حدود 1 درصد از جمعيت جهان، 9 درصد از ذخاير نفت و 16 درصد از ذخاير اثبات شده گاز طبيعي جهان را در اختيار دارد. ايران داراي ذخاير عمده فلدسپات(دومين در جهان)، باريت و گچ(پنجمين در جهان) و سنگ آهن(دهمين در جهان) است. ذخاير قابل توجه مس، منگنز، روي، كروم و طلا در ايران وجود دارد. ايران 5 درصد از ذخاير فلزات جهان را دارد. بسياري از ذخاير گسترده آن استفاده نشده است. تاكنون معدنكاري- اكثرا به شيوه‌هايي كه با فناوري روز دنيا همخواني ندارد- كمتر از 1 درصد توليد ناخالص داخلي كشور را شامل مي‌شود. ذخاير عظيم گاز طبيعي ايران نيازهاي داخلي را تامين مي‌كند ولي كمتر از 1 درصد از كل صادرات جهاني گاز را تشكيل مي‌دهد. از نظر انرژي‌هاي تجديدپذير نيز ايران مي‌تواند به راحتي از طريق منابع زمين گرمايي، باد و خورشيدي تقاضاي برق خود را تامين كند. توليد برق از مزارع خورشيدي و سلول‌هاي فتوولتاييك از نظر اقتصادي در مناطقي با تابش مستقيم طبيعي بالاي 5 كيلووات ساعت در هر متر مربع در روز در بيش از 75 درصد كشور امكان‌پذير است. ايران در ناحيه‌اي قرار دارد كه سرعت باد در ارتفاع 40 متر به طور متوسط بيش از 5 متر بر ثانيه- سرعت مورد نياز براي توسعه مزارع توربين‌هاي بادي در اندازه مطلوب- در حداقل در يك چهارم مساحت كشور وجود دارد. صنايع معدني، نفت و گاز طبيعي و انرژي‌هاي تجديدپذير ايران مي‌توانند از سرمايه‌گذاري‌هاي داخلي و خارجي و انتقال فناوري بهره قابل ملاحظه‌اي ببرند و به طور گسترده‌اي از جذاب‌ترين بخش‌ها براي سرمايه‌گذاري هستند. بر اساس بررسي پژوهشگران تا سال 2020 به كار‌گيري مجموعه‌اي بهينه از فناوري‌هاي انرژي تجديدپذير و فناوري‌هاي ذخيره‌سازي انرژي پاك حداقل تقاضاي بخش برق كشور را به طور كامل پوشش مي‌دهد. سامانه انرژي تجديدپذير براي ايران يك گزينه كاملا واقعي است .
از سوي ديگر با بالا بردن بهره‌وري، تقاضاي برق براي آب شيرين‌كن‌ها قابل تامين است. اين كار در مقايسه با ساير گزينه‌هاي كم كربن اما پرهزينه مانند انرژي هسته‌اي كاملا مقرون به صرفه و سودمند است.
ايران با جمعيتي حدود 84 ميليون نفر، كه نيمي از آنها زير 30 سال است، داراي يك بازار مصرف داخلي و نيروي كار بزرگ و جوان است. با توجه به تحريم و دوران انزواي تحميلي از سوي دولت ترامپ(2020-2016) بازار مصرف ايران در جست‌وجوي هر فرصتي بوده تا درهاي خود را به روي بازارهاي جهاني باز كند. جمعيت جوان با تحصيلات عالي و در كيفيت بين‌المللي در ايران پايه گشايش جديد به دنيا خواهد بود.
در دو دهه گذشته نيروي كار ايران تحصيلكرده‌تر شده، ميزان باسوادي بزرگسالان نزديك به 90 درصد است(ميانگين منطقه‌اي حدود 80 درصد است). تقريبا 70 درصد نيروي كار ايران داراي حداقل تحصيلات دانشگاهي است و زنان جوان ايراني از نظر پيشرفت تحصيلي با مردان هم سطح و بعضا جلوتر هستند. با اين حال به دلايل عمده فرهنگي فقط نيمي از زنان ايراني با تحصيلات عالي به عنوان نيروي كار فعال هستند در حالي كه اين رقم براي مردان بيش از 80 درصد است. در دهه‌هاي گذشته شرايط بازار كار در ايران به نفع زنان به طور قابل توجهي بهبود يافته و سياست‌هاي با هدف تشويق مشاركت بيشتر زنان مي‌تواند با بهره‌گيري از تعداد زيادي از زنان تحصيل كرده دانشگاهي كه خارج از نيروي كار هستند به نفع اقتصاد ايران باشد.
بهره‌گيري از نوآوري در تامين منابع اوليه انرژي به همراه فضاي اقتصادي مطلوب‌تر بين‌المللي پس از تحريم‌ها و برنامه‌ريزي اقتصادي بهتر داخلي مي‌تواند به ايجاد مشاغل براي ميليون‌ها ايراني تحصيلكرده دانشگاه كمك كند. طي دو دهه گذشته بازار كار ايران نتوانسته است تعداد زيادي از فارغ‌التحصيلان دانشگاهي را به طور كامل جذب كند و نرخ رسمي بيكاري در اين گروه حدود 20 درصد بوده است.
فرصت دادن به خلاقيت و عوض كردن ريل توسعه كشور و كارآفريني براي تقويت اقتصاد ايران مي‌تواند به زندگي بهتر مردم به ويژه نسل جوان بينجامد. اصلاحات مستلزم هزينه‌ها و تغييراتي است اما حتما براي آينده بلندمدت مردم ايران لازم است.