زندگي در سايه
هادي آفريده
«كامران شيردل» در دوراني مستندسازي را در ايران آغاز مي‌كند كه جريان‌هاي حمايتي از هنرمندان در اوج است؛ هنرمنداني كه هم حمايت مي‌شدند و هم در نقش منتقد اجتماعي به حكومت مي‌تاختند. شيردل محصول همين دوره است؛ دوراني كه از هنرمندانِ آن كمتر مي‌دانيم!
در صفحه ويكي‌پدياي شيردل آمده است:
«او در سال ۱۳۴۴ براي ديدار با خانواده‌اش به ايران برگشت و وقتي با وضعيت باورنكردني اسفبار و مضحك اقتصادي، اجتماعي- سياسي آن روز ايران مواجه شد در كشورش ماند!» و بعد به فيلم‌هايي اشاره مي‌كند كه همگي با حمايت وزارت فرهنگ و هنر ساخته شده‌اند. آثاري كه همگي به نقد شرايط زيست انسان‌ها و هويت اجتماعي مردم در طبقات پايين مي‌پردازند! در سال ۱۳۴۷، شيردل، مستندِ ماندگارِ «حماسه روستازاده گرگاني يا اون شب كه بارون اومد» را مي‌سازد. او مي‌گويد: «اين فيلم تا ۱۳۵۳ در توقيف بود!»
اما در سومين جشنواره فيلم تهران نمايش داده شد و به گفته آقاي شيردل پس از آن مجدد توقيف شد! گفته مي‌شود بيشتر آثار آقاي شيردل در سال‌هاي قبل از انقلاب توقيف بودند! اما ما امروز مي‌دانيم كه تعداد بي‌شماري گزارش و فيلم مستند در وزارت فرهنگ و هنر در دهه‌هاي چهل و پنجاه در ايران ساخته شده بود كه بيشتر اين آثار جنبه استنادي و آرشيوي داشتند و قراري بر اكران عمومي يا شركت در جشنواره‌ها نبود. در هر صورت شيردل مستندسازِ باهوشي است! او مي‌داند چگونه يك فيلم خبري را تبديل به يك اثر شخصي كند و صداي سفارش‌دهنده را دربياورد! هر چند اين روش مستندسازي، اين روزها در سراسر گيتي منسوخ شده و خارج از اصول حرفه‌اي در ارتباط با سرمايه‌گذار و تهيه‌كننده است. اما رفتار شيردلِ هميشه‌معترض و محبوبِ قلب‌ها باعث مي‌شود او چند فيلم شاخص تاريخ سينماي مستند ايران را با دور زدن سفارش‌دهنده‌هايش بسازد! آثاري كه در همه پنج دهه گذشته كوله‌بار ارزشمند او در زندگي حرفه‌اي‌اش شناخته مي‌شوند. در هر حال من شيردل را يك مستندسازِ سفارشي‌سازِ حرفه‌اي مي‌دانم. چون مهم‌ترين اثر او (اون شب كه بارون اومد...) نيز اثري كاملا سفارشي در چارچوب وزارت فرهنگ و هنر است. او با كوله‌باري از تجربه و دانش سينمايي در سال‌هاي قبل و بعد از انقلاب، با روابطِ خوبي كه با جريان‌هاي قدرت داشت توانست سفارش‌هاي مهمي بگيرد و آثار شاخصي را خلق كند. گفته مي‌شود پس از پيروزي انقلاب، شيردل بيش از 100 مستند صنعتي و تبليغاتي ساخته است كه قطعا با پشتوانه دانش او از سينماي نئورئاليسم ايتاليا نوعي تازه از مستندسازي سفارشي را در كشور پايه‌گذاري مي‌كند. هرچند چون معمولا در روابط سفارش‌دهنده و سفارش‌گيرنده تنش به وجود مي‌آمد، اين نگرش دوام پيدا نكرد. شيردل معمولا در سايه قدم برمي‌دارد. به خاطر ندارم به غير از بزرگداشت‌هاي خارج از ايران، در مراسم‌هاي تقديري‌اش در كشور حضور پيدا كرده باشد و به غير از جشنواره خودش كه در دهه هشتاد در كيش برگزار مي‌كرد معمولا در كمتر جشنواره‌اي حضور پيدا كند.
شايد اين سبك رفتاري‌اش، او را مستندسازي خاص كرده است! با وجود اين، او يكي از پيشروان سينماي مستند ايران است كه آثارش مرزهاي فرهنگي ايران را گسترش داده است. تولدش مبارك...
مستندساز