روسيه در پالميرا به دنبال چيست؟
آرمين منتظري
براساس سه توافقنامه‌اي كه با دولت سوريه امضا شد، روسيه از آغاز پروژه بازگرداندن آثار باستاني از شهر باستان پالميرا در حومه شرقي حمص در مركز سوريه خبر داد.
توافق نخست بنيانش در نوامبر سال 2019 بين موزه ملي سنت‌پترزبورگ و اداره كل موزه‌ها و آثار باستاني سوريه نهاده شد و قرار بود موزه آثار باستاني پالميرا و مجموعه‌اش آثارش بار ديگر بازسازي و افتتاح شود. توافق دوم بين آكادمي علوم فرهنگي روسيه و دولت سوريه امضا شد كه براساس آن قرار شد برخي اتباع سوري آموزش ببينند و اطلاعات مربوط به مدل‌سازي سه‌بعدي بعد از بررسي آسيب‌هاي واردشده به آثار از سوي داعش، بين دو كشور رد و بدل شود. انجمن صنايع سنگ روسيه هم توافقنامه سوم را در نوامبر سال 2020 با مقامات سوري امضا كرد و براساس آن قرار شد كه اين انجمن طاق تاريخي پالميرا را بازسازي كند.
به گزارش وب‌سايت المانيتور، وقوع همه‌گيري كرونا در سال 2020 مانع از اجرايي شدن توافقنامه‌ها شد. رسانه‌هاي سوري به نقل از ديميتري مديانتسف، مدير پروژه پالميرا نوشته‌اند كه او در تاريخ 13 ژوئن اعلام كرده كه متخصصان روسي كه در بازسازي شهر تاريخي پالميرا دخيل هستند پيش‌تر فاز نخست پروژه را به پايان رسانده‌اند. فاز نخست پروژه شامل اندازه‌گيري‌ها و پژوهش‌هاي ميداني بوده است. در فاز دوم پروژه قرار است آنها آوارها را بردارند و شكاف‌هاي موجود روي بناها را اسكن كرده و فهرست‌برداري كنند. قرار است متخصصان روسي يك مدل پويا از اين شهر را از نو بسازند. اين مدل نشان مي‌دهد كدام بخش از شهر بايد از نو بازسازي شود.
در اين راستا، محمد حسن الاياد، مدير شبكه پالميرا كه يك رسانه وابسته به اپوزسيون سوريه است در گفت‌وگويي با المانيتور گفته: «علاقه روس‌ها به پالميرا وقتي ايجاد شد كه داعش هنوز كنترل شهر را در دست داشت. در آن زمان، روس‌ها به نيروهاي ارتش سوريه براي بازپس‌گيري شهر كمك مي‌كردند. نيروهاي روسي بر روند مين‌زدايي و خارج كردن مواد منفجره باقيمانده از جنگ نظارت داشتند. همان زمان بود كه روسيه براي بازسازي اين شهر تاريخي ابراز علاقه و اعلام كرد حاضر است آن بخش‌هايي از شهر را كه داعش ويران كرده، از نو بسازد». او افزود: «داعش معبد بل، معبد بال‌شامن و طاق مشهور شهر را ويران كرد و علاوه بر اين چندين شي تاريخي كه در موزه اين شهر بود را از بين برد. اوايل سال 2017، اين گروه تروريستي بناي يادبود تتراپيلون را نيز نابود كرد. سازمان ملل متحد از اين اقدام داعش با عنوان جنايت جنگي ياد كرده است. در همين زمان بود كه نيروهاي ارتش سوريه نيز به گمان اينكه داعش مخفيگاه‌هايش را در اين شهر قرار داده است، برخي از مكان‌هاي باستاني شهر را بمباران كردند». اياد البته درباره ابراز علاقه روس‌ها به پالميرا نظر ديگري نيز دارد. او معتقد است يكي از دلايل علاقه روس‌ها به پالميرا اين است كه اين شهر در نزديكي معادن فسفات و ميادين گاز واقع شده است و به همين خاطر حضور در آن براي روس‌ها اولويت دارد. در حال حاضر پالميرا به مركزي براي كاوش‌هاي باستاني تبديل شده است. بعد از اينكه كنترل شهر به دست ارتش سوريه افتاد، هيچ‌كسي نمي‌دانست چه بر سر اشياي باستاني آمده است. از ميزان تخريب‌ها و تعداد اشياي غارت‌شده هيچ اطلاعي در دست نيست. روس‌ها صدها اثر تاريخي نظير مجسمه مشهور شير را براي ترميم به دمشق منتقل كردند. بيش از 60 مجمسه‌اي كه داعش تخريب‌شان كرده بود در حال حاضر براي ترميم به دمشق منتقل شده‌اند و متخصصان موزه ملي دمشق در حال كار روي آنها هستند. اما پالميرا همچنان به پژوهش و تحقيق نياز دارد تا مشخص شود آسيب‌ها به اين شهر تاريخي چقدر بوده است.
ناصر اليوسف، روزنامه‌نگار سوري كه در مسكو مشغول فعاليت است و در خصوص مناسبات روسيه تخصص دارد در گفت‌وگو با المانتيور مي‌گويد: «اصلي‌ترين بيانيه روسيه درباره پالميرا سال 2016 صادر شد. در آن سال روسيه از يونسكو خواست در خصوص بازسازي شهر باستاني پالميرا همكاري‌هاي لازم را به عمل آورد. علاوه بر اين گنادي گاتيلوف، معاون وقت وزير خارجه روسيه با مديركل يونسكو، ايرنا بوكووا در ماه مه سال 2016 ديدار كرد تا درباره طرح اعزام كارشناسان بين‌المللي به پالميرا براي ارزيابي آسيب‌ها تبادل نظر كنند. مسكو يك مدل سه‌بعدي از شهر را طراحي كرده است كه شامل بناي سالن نمايش و معبد بل مي‌شود. ناتاليا سولويوا، معاون رييس موزه باستان روسيه مي‌گويد اين مدل به كارشناسان امكان مي‌دهد سايت‌هاي حفاري جديد را ارزيابي كرده، درباره طرح‌هاي شهري مطالعه كرده و هزينه‌هاي بازسازي را بدون اينكه خودشان در شهر حضور داشته باشند، ارزيابي كنند. يوسف مي‌گويد 12 كارشناس روسي ماه آگوست سال 2020 به دمشق سفر كردند تا بر حفاري‌هاي باستان‌شناسي و ارزيابي سايت‌هاي باستاني در پالميرا نظارت كنند. قراردادهاي كاري با 35 كارشناس سوري نيز امضا شد تا كار حفاري را انجام دهند. در تاريخ هفدهم سپتامبر سال 2020، اين تيم كاري 28 شي باستاني طي 48 ساعت كار متوالي كشف كردند. آنها اين اشيا را به پايگاه هوايي پالميرا منتقل كردند و از آنجا يك هواپيماي باري آنها را به نقطه‌اي ديگر حمل كرد. نكته اينجا است كه روسيه سعي مي‌كند توجهات جهاني را به موضوع بازسازي پالميرا جلب كند تا بتواند سرمايه لازم براي اين كار را جذب كند اما واقعيت اين است كه روس‌ها در زمينه بازسازي و ترميم اشياي قيمتي و باستاني تجربه‌اي ندارند. برخي از كارشناسان معتقدند روسيه قصد دارد با در اختيار گرفتن كنترل پروژه بازسازي پالميرا از منابع مالي يونسكو استفاده كرده و سرمايه‌گذاري جديدي در شهر انجام دهد. پيش‌تر اكثر كارشناساني كه در پالميرا مشغول به كار بودند آلماني و فرانسوي بودند. علاوه بر آنها، كارشناسان ژاپني، بلژيكي و امريكايي نيز در اين شهر به كارهاي تحقيقاتي مشغول بودند. كارشناسان روسي تنها يك هيات كارشناسي در حسكه و حماه داشتند كه از اين گروه هنوز هيچ مقاله يا گزارش علمي منتشر نشده است. اين‌طور به نظر مي‌رسد كه روسيه به دنبال به دست گرفتن كنترل بيشتر بخش‌ها در سوريه است تا منابع مالي‌اش را در آينده تضمين كند. مسكو علاقه خاصي به پالميرا و بناهاي تاريخي آن نشان مي‌دهد چه اينكه خوب مي‌داند اين شهر ظرفيت‌هاي توريستي گسترده‌اي دارد و زماني كه سوريه به ثبات برسد، روسيه مي‌تواند سرمايه‌گذاري‌هاي هنگفتي در اين شهر صورت دهد. ارتش روسيه نيز يك پايگاه نظامي در درون شهر پالميرا بنا كرده است تا مانع از ورود نيروهاي ديگر به اين شهر شود. روسيه حتي از ورود نيروهاي ايراني نيز به اين شهر ممانعت به عمل مي‌آورد. اين‌طور به نظر مي‌رسد كه روسيه چشم به منافع اقتصادي در سوريه دوخته است و تمامي پرونده‌ها و سوابق را در اختيار گرفته است. حوزه‌هايي نظير معادن مواد خام، پروژه‌هاي بازسازي و صنعت توريسم سوريه، از جمله مواردي هستند كه روسيه به آنها چشم دوخته است. روسيه همچنين سعي مي‌كند به دنيا اعلام كند كه سوريه در جنگ داخلي پيروز شده است و در حال حاضر نيز فعالانه به دنبال برپا كردن ثبات اجتماعي است، بنابراين صنعت توريسم در سوريه نياز به سرمايه‌گذاري دارد چرا كه بايد وارد فاز بازسازي شود.