اشتراك‌گذاري حقايق و سواد سلامت در حوزه مواد مخدر
فرزانه سهرابي
امروز 26 ژوئن و روز جهاني مبارزه با مواد مخدر است، روزي كه از سوي سازمان ملل متحد، تمامي كشورها دعوت به همكاري بين‌المللي براي جهاني عاري از مواد مخدر شده‌اند. هر ساله دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل با توجه به شرايط و نيازهاي جهاني با شعار و نامگذاري ويژه‌اي به استقبال اين روز مي‌رود؛ امسال نيز اين دفتر، روز جهاني مبارزه با مواد مخدر را به موضوع «براي نجات زندگي، حقايق درباره مواد مخدر را به اشتراك بگذاريم» اختصاص داده است. امري كه نشان از اهميت اشتراك حقايق در مورد مواد مخدر و پيامدهاي فردي و اجتماعي مصرف آن دارد. انتخاب اين عنوان از سوي دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل نشان از نياز واقعي بشر امروز از شناخت واقعيت و ماهيت واقعي مواد و تاثيري كه مي‌تواند بر زندگي فرد داشته باشد، دارد، چراكه در نتيجه تبليغات سوء انجام شده، مصرف برخي مواد قبح چنداني ندارد و حتي ادعاي عدم اعتيادآوري دارد، در حالي كه با بررسي‌هاي جدي مي‌توان حقايق بي‌شماري از پيامدهاي منفي مصرف موادي مانند ماري‌جوانا به جامعه جهاني و به ويژه نسل جوان ارايه داد. بر اين اساس دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل به همگان دو توصيه مهم دارد: واقعيت‌ها درباره مواد مخدر را بدانيد و اطلاعات را تنها از منابع تاييد شده مانند دفتر مقابله با جرم و مواد به اشتراك گذاريد. اهميت اين موضوع به حدي است كه امروزه در برنامه‌هاي جهاني مبارزه با مواد، درك حقايق در حوزه مواد را با مفهوم سواد سلامت گره زده‌اند؛ بدين معنا كه هر فردي با ارتقاي سواد سلامت خود مي‌تواند در مقابل بسياري از آسيب‌هاي اجتماعي مانند اعتياد از خود محافظت كند. مفهوم سواد سلامت براي اولين‌بار در سال 1974 در رابطه با آموزش بهداشت و اهميت تدوين حداقل استانداردهاي سواد سلامت در محيط مدرسه مطرح شد. سواد سلامت مجموعه اطلاعاتي در مورد سلامتي مربوط به منابع و خدمات موجود، پردازش، درك و استفاده از آنها است و ظرفيت فرد براي كسب، تفسير و درك اطلاعات خدمات سلامتي براي تصميم‌گيري مناسب در مورد سلامتي ضروري است. برخورداري از سواد سلامت با به‌كارگيري مهارت‌هاي خواندن، شنيدن، تجزيه و تحليل و تصميم‌گيري در موقعيت‌هاي سلامتي مرتبط بوده و لزوما به سال‌هاي تحصيل يا توانايي خواندن عمومي مربوط نيست. سازمان بهداشت جهاني در گزارشي، سواد سلامت را يكي از بزرگ‌ترين تعيين‌كننده‌هاي امر سلامت دانسته و به كشورهاي جهان توصيه كرده كه انجمني متشكل از تمامي افراد متاثر از اين امر، جهت پايش و هماهنگي فعاليت‌هاي استراتژيك، درخصوص ارتقاي سطح سواد سلامت در جوامع مختلف ايجاد شود. نتايج مطالعات نشان مي‌دهد كه افراد داراي سواد سلامت پايين، با وضعيت‌هاي سلامتي ضعيف‌تر، نابرابري‌هاي گسترده‌تر و هزينه‌هاي بالاتر سيستم‌هاي سلامتي همراه هستند. بنابراين، سواد سلامت پايين با نتايج بهداشتي ضعيف‌تر و استفاده ضعيف از خدمات بهداشتي هم در ارتباط است و مجموعه‌اي از عوامل مانند جنسيت، سطح تحصيلات، محل زندگي و وضعيت اقتصادي از مهم‌ترين عواملي است كه مي‌توان در مقوله سواد سلامت درنظر گرفت. شواهد نشان مي‌دهد كه سواد سلامت پايين ممكن است با رفتارهاي خطرپذير سلامتي مانند سيگار كشيدن و مصرف مشروبات الكلي يا مصرف مواد همراه باشد. بهبود سواد سلامت، عاملي تاثيرگذار در افزايش كيفيت رفتارهاي بهداشتي مانند اتخاذ رفتارهاي پيشگيرانه از اعتياد است، چراكه سواد سلامت پايين با پيامدهايي چون انجام كمتر رفتارهاي پيشگيري‌كننده، انجام كمتر فعاليت بدني و مصرف دخانيات در ارتباط است. بنابراين مي‌توان گفت گرايش به اعتياد، با كيفيت زندگي و سطح سواد سلامت در ارتباط است به اين معنا كه بروز اعتياد با ميزان سواد سلامت و مولفه‌هاي آن مانند دسترسي، مهارت، خواندن، فهم، ارزيابي، تصميم‌گيري و كاربرد اطلاعات رابطه مستقيمي دارد. به عنوان مثال آگاهي از حقايق واقعي مضرات مصرف سيگار و مواد مخدر و خطراتي كه مصرف آن مي‌تواند براي زندگي فرد داشته باشد ارتباط معناداري با سواد سلامت دارد. نتايج برخي پژوهش‌ها نشان مي‌دهد زنان با سواد سلامت بالاتر، گرايش كمتري به اعتياد دارند و آسيب‌پذيري آنها از تنش‌هاي محيطي كمتر است. به عبارتي مي‌توان گفت سواد سلامت به افراد كمك مي‌كند تا اطلاعات در اين حوزه را راحت‌تر به دست آورده و پردازش و درك كنند و در نتيجه، تصميم‌گيري آگاهانه‌تري نيز داشته باشند.