اپوزيسيون ارمنستان نتايج انتخابات را نپذيرفت و دولت را به سركوب مخالفان متهم كرد
فرصت دوم پاشينيان
شهاب شهسواري
روز گذشته با اعلام رسمي نتايج انتخابات زودهنگام پارلماني ارمنستان، مشخص شد كه قرارداد اجتماعي، حزب نيكول پاشينيان با كسب اندكي كمتر از ۵۴درصد آرا، همچنان نخست‌وزير اين كشور باقي خواهد ماند. مخالف اصلي او رابرت كوچاريان كه وعده بازپس‌گيري متصرفات ارمنستان در خاك آذربايجان با همكاري روسيه و احياي اقتصاد و اقتدار ارمنستان را داده بود تنها توانسته ۲۱درصد آرا را كسب كند، هر چند رابرت كوچاريان رهبر مخالفان اعلام كرده كه نتايج را نمي‌پذيرد و با مدارك و شواهد گسترده از تقلب سازمان‌يافته خواستار ابطال انتخابات مي‌شود. پاشينيان حالا فرصت دارد روي وعده‌هايش براي احياي اقتصاد ارمنستان، وحدت ملي، بهبود روابط با غرب و روسيه و پايان دادن هميشگي به جنگ قره‌باغ با يك راهكار عادلانه براي ارمني‌هاي ساكن اين منطقه كار كند، هر چند مخالفان او از همين حالا كارزار كارشكني و اختلاف‌افكني در ايروان را آغاز كرده‌اند تا زودتر اين روزنامه‌نگار پيشين و تازه‌وارد دنياي سياست را از كاخ رياست‌جمهوري بيرون بيندازند و قدرت را به طبقه حاكم سه دهه پيشين ارمنستان بازگردانند.
«تا وقتي خودت را بازنده نداني، نباخته‌اي»
مخالفان پيش‌بيني مي‌كردند كه شكست سنگين پاشينيان در جنگ قره‌باغ و واگذاري تمامي متصرفات ارمنستان پيرامون قره‌باغ در خاك جمهوري آذربايجان شكست سنگيني را براي او رقم بزند.
نه تنها مخالفان پاشينيان از نتيجه نبرد راضي نبودند بلكه خود او نيز، آن را يك پيروزي تلقي نمي‌كرد. زماني كه توافقنامه سه‌جانبه ترك تخاصم با ميانجي‌گري رييس‌جمهور روسيه ولاديمير پوتين امضا شد، پاشينيان در پيامي در صفحه شخصي خود در شبكه اجتماعي فيس‌بوك اين توافق را يك «ضرورت دردناك» توصيف كرد و نوشت: «اين يك پيروزي نبود، اما مادامي كه كسي خودش را بازنده فرض نكند، باختي وجود ندارد. ما هرگز خودمان را شكست خورده نخواهيم دانست و اين موقعيت بايد به آغاز يك دوره جديد از وحدت ملي و نوزايي ملت ما بدل شود.» براي مخالفان پاشينيان اما روشن بود كه او شكست خورده است و كاري جز كناره‌گيري نمي‌تواند بكند. او سرزمين‌هايي را كه براي حفاظت از جان و سرزمين هم‌كيشان ارمني در خاك آذربايجان تصرف شده از دست داده بود و سرنوشت قره‌باغ را براي هميشه دراختيار دشمناني قرار داده بود كه سابقه تاريكي در برخورد با اقليت ارمني كشورشان دارند. براي مخالفان، شكست‌هاي پاشينيان مي‌توانست روياي ضميمه شدن قره‌باغ به ارمنستان يا تشكيل جمهوري رويايي آرتساخ درون خاك آذربايجان را براي هميشه نابود كند، به همين دليل پاشينيان بايد بركنار مي‌شد. در همان روزهاي نخست امضاي توافق ترك تخاصم در پاييز سال گذشته، مخالفان با لباس‌هايي شبيه به لباس نظاميان به پارلمان حمله كردند و با تصرف ساختمان‌هاي دولتي، از پاشينيان خواستار كناره‌گيري و استعفا شدند. دولتمردان قديمي كه عمدتا از نسل سياستمداران اهل قره‌باغ بودند، پاشينيان را عامل شكست توصيف مي‌كردند و خواهان كناره‌گيري و بلكه محاكمه او به دليل خيانت بودند. اما برخلاف سر و صداي زياد مخالفان، نتايج انتخابات ارمنستان نشان داد كه اغلب شهروندان اين كشور با ارزيابي نخست‌وزير در مورد وضعيت كنوني و آينده كشورشان هم‌راي هستند. به‌رغم قطبي شدن شديد جامعه و ماه‌ها راهپيمايي و كارزارهاي سياسي از طرف هواداران و مخالفان استقبال از انتخابات چندان هم زياد نبود و فقط ۴۹درصد از واجدان حق راي در انتخابات مشاركت كردند. نتيجه انتخابات هم اكثريت قاطعي به پاشينيان نمي‌دهد، اندكي كمتر از ۵۴درصد كرسي‌ها يعني اينكه او نيازمند راضي نگه داشتن مخالفان و منتقدان تندروي خود براي اجراي برنامه‌هايش است. شايد او اين‌بار، دو سال زودتر از روي اختيار انتخابات زودهنگام برگزار كرد، اما مشخص نيست تا چه زماني مي‌تواند تحت فشار سياسي مخالفان و استمرار خاطره شكست در قره‌باغ همچنان محبوبيت خود را در ميان طرفدارانش حفظ كند.
رفراندوم محبوبيت مخالفان پاشينيان
مارك اپيسكوپوس، تحليلگر نشريه نشنال اينترست امريكا مي‌نويسد، هر چند قرار بود انتخابات زودهنگام پارلماني در ارمنستان يك همه‌پرسي درخصوص عملكرد نيكول پاشينيان در نبرد اخير قره‌باغ باشد، عملا به رفراندومي درخصوص عملكرد منتقدانش بدل شد. به نوشته نشنال اينترست، شكست كوچاريان به‌رغم شعارهاي ملي‌گرايانه‌اش چندان هم غيرقابل پيش‌بيني نبود. او بين سال‌هاي ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۸ رييس‌جمهور ارمنستان بود و بارها به فساد گسترده مالي و سياسي متهم شده بود. سال ۲۰۱۸ دادگاهي در ارمنستان كوچاريان را به اتهام نقش داشتن در سركوب گسترده اعتراضات سال ۲۰۰۸ تحت پيگرد قرار داد. هر چند اين اتهام‌ها چند ماه قبل از انتخابات توسط دادگاه قانون اساسي كنار گذاشته شدند، اما عملا كوچاريان را در افكار عمومي به عنوان يكي از رهبران اوليگارشي جنايتكاري تصوير كردند كه سال‌هاي سال بر ارمنستان سلطه داشتند. نيكول پاشينيان سال ۲۰۱۸ در اعتراض به همين طبقه سلطه‌گر بود كه توانست كارزار انقلابي خود را براي اصلاح امور به راه بيندازد و با برگزاري انتخابات پارلماني خود را در مقام نخست‌وزيري تثبيت كند.
نگراني مخالفان از فشار و سانسور
رابرت كوچاريان و ائتلاف اپوزيسيون او از همان ابتداي اعلام نتايج انتخابات كارزار فشار به دولت پاشينيان را از سر گرفته است. در يكي از نخستين واكنش‌ها، رابرت كوچاريان اعلام كرده است كه با مدارك و شواهد گسترده اتهام تقلب سازمان يافته در انتخابات را پيگيري خواهد كرد و نتايج آن را نمي‌پذيرد. براساس آمار اعلام‌شده از سوي كميسيون مركزي برگزاري انتخابات ارمنستان، ائتلاف ارمنستان به رهبري كوچاريان، فقط ۲۱درصد آرا را به خود اختصاص داده است. حزب كوچاريان همزمان با انتشار بيانيه‌اي از آزار و فشار دولت بر مخالفانش نيز انتقاد كرده است. به گزارش اسپوتنيك اين ائتلاف با انتشار بيانيه‌اي در فيس‌بوك اعلام كرد: ما درخواست داريم كه قدرت اجرايي ارمنستان فورا به پيگرد و خشونتي كه عاملش ديدگاه‌هاي سياسي است، پايان دهد. در غير اين صورت، رژيم كنوني مسووليت كامل تشديد اوضاع در اين كشور را برعهده دارد، وضعيتي كه در حال حاضر هم بغرنج است. در اين بيانيه همچنين آمده است كه اقدامات غيرقانوني در ارتباط با اخراج، مانع‌تراشي در فعاليت آزادانه و محدودسازي ساير حقوق، ماهيت سيستماتيك و گسترده دارد. اين بيانيه همچنين تاكيد كرد كه دولت ايروان حقوق بنيادين و آزادي‌هاي شماري از رهبران نهادهاي مستقل محلي، اعضاي شوراهاي محلي، كاركنان دولتي، كاركنان در فضاي اقتصادي، فرهنگي، علمي، آموزشي و بهداشتي كه عقايدي مشابه مقام‌ها ندارند، نقض كرده است.
تاكيد مسكو بر حمايت از پاشينيان و رعايت توافق ترك تخاصم قره‌باغ
به‌رغم گمانه‌زني‌هاي درازمدتي كه در مورد اختلاف‌نظر مسكو و ايروان بعد از روي كار آمدن نيكول پاشينيان وجود داشت، ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه، يكي از نخستين رهبران خارجي بود كه با اعلام نتايج اوليه آراي انتخابات پارلماني ارمنستان و قطعي شدن پيروزي مجدد حزب پاشينيان با او تلفني تماس گرفت. براساس بيانيه كرملين در تماس تلفني روز پنجشنبه پوتين و پاشينيان، روسيه اعلام كرده است كه به تلاش‌هاي ميانجي‌گرانه براي تحقق ثبات در ارمنستان ادامه خواهد داد. براساس اين بيانيه دو طرف درخصوص منطقه مورد مناقشه ناگورنو- قره‌باغ اعلام كرده‌اند كه استمرار دو توافق سه‌جانبه ۹ نوامبر ۲۰۲۰ و ۱۱ ژانويه ۲۰۲۱ الزامي است. به گفته كرملين رهبران دو كشور تاكيد كرده‌اند كه به تماس‌ها با يكديگر ادامه خواهند داد. در بيانيه دفتر نخست‌وزير ارمنستان هم درخصوص اين تماس تلفني آمده است: «نخست‌وزير پاشينيان بر اجراي كامل توافق‌هاي ترك مخاصمه تاكيد كرده و خواهان اولويت بخشيدن بر آزاد كردن اسراي جنگي ارمنستان توسط جمهوري آذربايجان شده است.»
يكي از وعده‌هاي انتخاباتي رابرت كوچاريان اين بود كه از دوستي قديمي و روابط نزديك خود با شخص ولاديمير پوتين براي تغيير در توافق قره‌باغ به نفع ارمنستان و احياي دست بالاي ارمنستان در جنگ قره‌باغ استفاده كند. اما به نظر مي‌رسد كه پوتين و كرملين ديگر چندان علاقه‌اي ندارند كه بار ديگر با در اختيار گذاشتن چك سفيد امضا در اختيار ايروان، روابط خود را با باكو و آنكارا دچار مشكلاتي حادتر از گذشته كنند. در ديدگاه روسيه امروز، وضعيت توازن قواي كنوني در قره‌باغ، بهترين وضع ممكن است و البته حفظ آن همچنان مي‌تواند پاشينيان را به يك متحد وابسته به روسيه حفظ كند. پاشينيان هر چند اصرار دارد كه قصد دارد روابط ايروان را با اروپا و امريكا بهبود ببخشد، اما در شرايط حاضر به هيچ‌وجه نمي‌تواند از حمايت مسكو براي حفظ و بهبود وضع موجود چشم‌پوشي كند.