برگزاري دادگاه سلطنتي اردن در غياب شاهزاده حمزه
ملك عبدالله اردن ترجيح داد دادگاه متهماني كه قصد سرنگوني پادشاهي را داشتند
بدون حضور برادرش حمزه كه خودش متهم است، برگزار شود
ترجمه: آرمين منتظري
دادگاهي بسيار غيرمعمول در شرايطي امنيتي در مكاني در حومه امان پايتخت اردن در جريان است. اين دادگاه دريچه‌اي است كه چشم‌اندازي نادر از درون خاندان پادشاهي در هم شكسته اردن، تنش‌هايش با همسايگان قدرتمندترش در منطقه و ائتلافش با ايالات متحده امريكا، پيش چشم قرار مي‌دهد.
اين دادگاه براي بررسي توطئه‌اي سياسي برگزار شده كه هنوز هم به شدت رازآلود است. آوريل گذشته مقامات اردني برخي افراد از جمله افراد قدرتمندي نظير يكي از وارثان سابق تاج و تخت و يكي از افراد مورد اعتماد شاهزاده سعودي، محمد بن‌سلمان را بازداشت كردند. دادگاه باسم عوض‌الله به علاوه متهم دوم به نام شريف حسن بن زايد كه تاجر است و عموزاده دور ملك عبدالله دوم محسوب مي‌شود، اين روزها در اردن در جريان است. آنها به طراحي و توطئه براي بي‌ثبات كردن پادشاهي اردن متهم شده‌اند و اگر محكوم شوند بايد بيست سال از عمرشان را در زندان بگذرانند. البته هر دو اتهامات خود را رد كرده و اظهار بي‌گناهي كرده‌اند. اما شخصيت اصلي اين داستان، كسي كه در دادگاه حضور ندارد: ظاهرا اتهامي متوجه شاهزاده حمزه، برادر جوان‌تر ملك عبدالله اردن، نشده است. به نظر مي‌رسد كه اين دادگاه به ويتريني از رقابت‌هاي منطقه‌اي تبديل شده است و عملكرد امريكا نيز به عنوان متحد دو كشور عربستان‌سعودي و اردن در اين جريان در بوته آزمايش قرار دارد. سال گذشته پس از عادي‌سازي روابط برخي كشورهاي عربي و اسراييل، تنش‌هاي سياسي ميان كشورهاي عربي خاورميانه افزايش يافت. بازداشت‌هاي اوليه در جريان توطئه براي سرنگوني پادشاهي اردن همه مردم اردن را شوكه كرد و زنگ هشداري براي متحدان غربي اردن به صدا درآورد.
اردن پادشاهي كوچكي است كه به لحاظ جغرافيايي در ميانه اسراييل، كرانه غربي رود اردن، سوريه، عراق و عربستان سعودي واقع شده است. اين كشور تا بدين جاي كار توانسته ثبات سياسي‌اش را حفظ كرده و موج پناهجوياني كه در پي وقوع جنگ‌هاي متعدد خاورميانه به مرزهاي اين كشور سرازير شده‌اند را پذيرا باشد. اردن همچنين در زمينه جمع‌آوري اطلاعات امنيتي، همكاري در مبارزه عليه تروريسم يكي از متحدان وفادار امريكا در منطقه بوده است.
به‌رغم همه فشارهاي سياسي رياض بر امان، اردن تصميم گرفت اين دادگاه را برگزار كند. يكي از مقامات غربي كه ترجيح داده نامش فاش نشود در گفت‌وگو با روزنامه نيويورك‌تايمز اعلام كرده، بعد از دستگيري باسم عوض‌الله در ماه آوريل، رياض 4 هواپيماي جت به همراه تعداد زيادي از مقاماتش را به اردن اعزام كرد تا عوض‌الله را تحويل گرفته و به عربستان بازگرداند. او مي‌گويد رياست اين هيات عربستاني بر عهده فيصل بن فرحان، وزير امورخارجه عربستان بوده است و برخي مقامات ارشد عربستاني از دفتر محمد بن‌سلمان نيز در اين سفر حضور داشته‌اند. بعد از آن، وزير اطلاعات عربستان سعودي نيز به اردن رفت و 5 روز در اين كشور اقامت كرد تا بر پادشاهي اردن فشار وارد كند تا بلكه عوض‌الله آزاد شود. مقامات عربستاني تاييد كرده‌اند كه هياتي از سوي اين كشور به اردن سفر كرده اما گفته‌اند هدف از سفر اين هيات اعلام همبستگي با ملك‌عبدالله بوده است. آنها همچنين هرگونه تلاش عربستان سعودي براي آزاد‌سازي عوض‌الله را تكذيب كرده‌اند. بروس ريدل، يكي از مقام‌هاي اطلاعاتي سابق امريكا معتقد است: «عربستاني‌ها از اين جهت براي آزادي عوض‌الله فشار وارد كرده‌اند، چون مي‌دانند او ممكن است اطلاعاتي را فاش كند. بنابراين تلاش مي‌كنند او را به عربستان بازگردانند». ريدل كه سابق بر اين براي سازمان سياي امريكا كار مي‌كرد، مي‌گويد پس از اينكه ويليام برنز، رييس فعلي سازمان سيا و سفير اسبق امريكا در اردن از كاخ سفيد خواست در اين موضوع مداخله كند، ملك‌عبدالله جرات كرد و از تحويل دادن عوض‌الله به سعودي‌ها سرباز زد. البته سازمان سيا در خصوص هرگونه مداخله در اين موضوع، اظهارنظري نداشته است. اما جو بايدن، رييس‌جمهوري امريكا در تماس تلفني‌اش با ملك‌عبدالله كه درست زمان حضور وزير اطلاعات عربستان در اردن انجام شد، حمايت امريكا از اردن را اعلام كرد و قرار است ملك‌عبدالله ماه آينده براي ديدار با جو بايدن به امريكا سفر كند.
كاملا مشخص است كه اين نوع از حمايت‌هاي دولت امريكا از كشوري نظير اردن كه در ماه آوريل گذشته انجام شد، در دولتي شبيه به دولت ترامپ هرگز انجام نمي‌شد، چراكه در دوره رياست‌جمهوري ترامپ، روابط امريكا و اردن در بدترين وضعيت خود طي دهه‌هاي گذشته قرار گرفته بود.
اردن در ابتداي بحران اخير از دخالت و نفوذ يك مقام عربستاني در نقشه سرنگوني پادشاهي اردن سخن به ميان آورد اما نام اين مقام عربستاني را فاش نكرد و ترجيح داد در اين خصوص احتياط كند. صدها هزار اردني در شركت‌هاي مختلف عربستان سعودي مشغول به كار هستند و اگر عربستان تصميم بگيرد اين اتباع اردني را از كشور اخراج كند، اقتصاد اردن با خطر فروپاشي مواجه خواهد شد.
باسم عوض‌الله كه در حال حاضر مشاور اقتصادي بن سلمان است، زماني يكي از افراد مورد وثوق خاندان پادشاهي اردن بود و در برهه‌اي به عنوان وزير اقتصاد و در دوره‌اي ديگر به عنوان رييس دربار پادشاهي ملك عبدالله مشغول به كار بود. او سه تابعيت عربستاني، اردني و امريكايي دارد. دادگاه عوض‌الله پشت درهاي بسته برگزار شد اما ويديويي كه از جلسه دادگاه به بيرون درز كرده نشان مي‌دهد كه عوض‌الله با ظاهري آشفته در حالي كه لباس آبي روشن زندان را به تن داشته و دستانش را نيز از پشت بسته بودند، وارد صحن دادگاه شده است. بروس ريدل معتقد است عوض‌الله كه اقتصاددان برجسته‌اي است به واسطه مشاغلي كه داشته، نه تنها دانش گسترده‌اي درباره سياست‌هاي اقتصادي عربستان سعودي دارد، بلكه با زواياي اقتصاد اردن و طرح‌هاي اقتصادي اين كشور نيز آشناست.
بروس ريدل كه كتابي درباره روابط اردن و امريكا نوشته، مي‌گويد: «اگر در پايان اين ماجرا معامله‌اي انجام شود يا اينكه عوض‌الله در دادگاه محكوم و به انگليس تبعيد شود و اسرارش را پيش خود نگه دارد، اصلا متعجب نخواهم شد.» عوض‌الله متهم است كه طي همكاري با شاهزاده حمزه، براي بي‌ثبات‌كردن اردن تلاش كرده است. اما يكي از اسرار اين پرونده عجيب اين است كه عوض‌الله براي انجام اين كار چه انگيزه‌اي داشته است؟ اردن كه اكثريت جمعيتش را فلسطيني‌ها تشكيل مي‌دهند يكي از كشورهاي عربي بود كه با مفاد اساسي توافقنامه پيشنهادي دونالد ترامپ به اعراب براي صلح با اسراييل، مخالفت مي‌كرد. يكي از بزرگ‌ترين اتفاقات آن توافقنامه، همكاري امارات متحده عربي، نزديك‌ترين متحد عربستان، با اسراييل بود. اردن بيم دارد كه توافقنامه عادي‌سازي روابط با اسراييل شانس تشكيل يك كشور فلسطيني، آن‌گونه كه در معاهده صلح سال 1994 درج شده بود را از ميان ببرد.
براساس كيفرخواستي كه در دادگاه خوانده شد، هدف از اين توطئه، بي‌ثبات كردن اردن و حمايت از شاهزاده حمزه براي پادشاه شدن بود. اگرچه در ابتدا رسانه‌هاي اردني از يك كودتا در كشور سخن به ميان آوردند اما مقامات اطلاعاتي اعلام كرده‌اند كه متهمان، افسران ارتش را به خدمت نگرفته‌اند و قبل از اينكه بتوانند ملك عبدالله را سرنگون كنند، بازداشت شده‌اند. ملك عبدالله از سال 1999 تاكنون قدرت را در اردن در اختيار دارد. بروس ريدل معتقد است كه عوض‌الله تنها براساس دستور مقامات عاليرتبه سعودي عمل مي‌كرده است. به نظر مي‌رسد كه عربستان قصد داشته با اين اقدام جايگاه ملك عبدالله اردن را به عنوان يك بازيگر مطرح در خاورميانه متزلزل كند. از نظر سعودي‌ها، ملك عبدالله ضعيف نخواهد توانست در برابر سياست‌هاي منطقه‌اي اعراب در قبال اسراييل و فلسطين بايستد.
شاهزاده حمزه 41 ساله خلبان نيروي هوايي اردن است كه از زمان نوجواني و حيات پدرش، فكر مي‌كرد روزي پادشاه خواهد شد. او نيز در اين توطئه اقداماتي صورت دارد و از زماني كه در حبس خانگي به سر مي‌برد ارتباطاتش محدود شده است اما به نظر مي‌رسد كه به واسطه حفظ جايگاه و آبروي خاندان سلطنتي اردن، قرار نباشد براي او دادگاهي برگزار شود. در عوض كاخ پادشاهي اردن جلسه آشتي‌كنان خانوادگي برگزار كرد و شاهزاده حسن، برادر ملك حسين فقيد، سازمان‌دهنده آن بود. مدت كوتاهي بعد از برگزاري اين جلسه، شاهزاده حسن بار ديگر ادعاهايش را عليه ملك عبدالله عنوان كرد. براساس كيفرخواستي كه در دادگاه عوض‌الله قرائت شده، شاهزاده حمزه از طريق ديدارهايي با سران قبايل ناراضي و تشويق آنها به اعتراض عليه پادشاه، سعي كرده ملك عبدالله را سرنگون كند. حمزه، پسر ملك حسين و چهارمين و آخرين همسرش ملكه نور الحسين است. حمزه از همان كودكي براي پادشاهي مهيا مي‌شد. اما سال 1999، وقتي كه ملك حسين، در حال مرگ به واسطه ابتلا به سرطان بود، تصميم گرفت وليعهد خود را تغيير دهد. بنابراين شاهزاده حسن را كه در آن زمان وليعهد اردن بود، خلع كرده و شاهزاده عبدالله را به جاي او نشاند. اواخر همان سال، بعد از مرگ ملك حسين، شاهزاده عبدالله، پادشاه اردن شد. اردني‌ها معتقدند شاهزاده حمزه از عمد در سخنراني‌هايش از ادبيات و روش سخنراني پدرش استفاده مي‌كند و هرگز ميلش براي پادشاهي كاهش نيافته است. علاوه بر اين مادرش نيز همچنان مصر است كه اين پسرش بوده كه بايد پادشاه اردن مي‌شده. اما بروس ريدل مي‌گويد: «سوال اين است كه آيا اصل داستان همين است؟ حمزه مطمئنا براي زمان معيني در آينده سكوت خواهد كرد اما بعيد مي‌دانم كه ميل و اشتياقش به پادشاهي هرگز كاهش يابد». / منبع: نيويورك‌تايمز