در آستانه بيست و سومين سالگرد جنايت تروريستي طالبان عليه ديپلمات‌ها و خبرنگار ايراني در مزارشريف
بلخ، بدخشان و تخار بار ديگر در آستانه سقوط قرار گرفتند
شهاب شهسواري
با پيشروي طالبان در ولايت‌هاي بدخشان و تخار در شمال افغانستان، عملا كنترل مرزهاي شمال اين كشور با تاجيكستان تحت كنترل طالبان در آمده است و مزارشريف مركز ولايت بلخ هم به تدريج در محاصره كامل نيروهاي طالبان در مي‌آيد. در دو روز گذشته بيش از ۱۳۰۰ نظامي افغان از مرزهاي تاجيكستان به داخل خاك اين كشور فرار كرده‌اند. روسيه اعلام كرده است كه تقويت نيروهاي مرزباني در مرزهاي تاجيكستان و افغانستان را بررسي مي‌كند و خبرهاي ضد و نقيضي از تعطيلي مراكز ديپلماتيك در شهر كليدي مزارشريف در ولايت بلخ و خروج ديپلمات‌هاي خارجي از اين شهر منتشر شده است.
شهرهاي شمالي يك به يك تسليم مي‌شوند
بر اساس گزارش رسانه‌ها روز يكشنبه صدها نظامي افغانستان فرار را بر قرار ترجيح دادند و با عبور از مرز به سمت تاجيكستان فرار كرده‌اند. بر اساس گزارش طلوع‌نيوز شش شهر كوفاب، ياوان، ارگو، كوهستان، زيباك و بهارك ولايت بدخشان و شهر ورسج ولايت تخار در درگيري‌هاي روز يكشنبه سقوط كرده‌اند. رسانه‌هاي تاجيكستان روز يكشنبه از فرار ۳۰۰ نظامي افغانستان پس از سقوط شهرهاي مرزي به سمت خاك تاجيكستان خبر داده‌اند. اين تعداد روز دوشنبه افزايش قابل توجهي داشت و مركز مطبوعات نيروهاي مرزباني كميته دولتي امنيت ملي تاجيكستان گزارش داد كه در پي حمله طالبان به ولسوالي‌هاي خواهان، شكي، نسي، ماه‌مي، شغنان و اشكاشم كه ۹۱۰ كيلومتر مرز مشترك با تاجيكستان دارد، يك‌هزار و ۳۷ نيروي امنيتي ديگر افغانستان هم از مرز عبور كرده‌اند. محب‌الرحمن عضو شوراي ولايتي بدخشان مي‌گويد كه فقدان روحيه نزد نيروهاي امنيتي افغانستان كه عمدتا در مقابله با نيروهاي طالبان عده كمتري دارند و تجهيزات و مهمات ناچيزي در اختيار دارند، باعث سقوط پي در پي شهرها در اين ولايت شده است. بهرغم ادعاي حمدالله محب، مشاور امنيت ملي افغانستان كه در گفت‌وگو با خبرگزاري تاس روسيه مدعي شده است به زودي شهرهاي شمالي افغانستان از طالبان بازپس گرفته خواهد شد و دولت كابل آماده پاتك فراگير مي‌شود، محب‌الرحمان مي‌گويد كه نظاميان افغانستان هيچ اميدي به رسيدن كمك از مركز ندارند. اين مقام ولايتي به آسوشيتدپرس گفته است كه متاسفانه بخش عمده‌اي از شهرهاي ولايت بدخشان بدون كوچك‌ترين درگيري نظامي به طالبان تسليم شده است. تصاوير ويديويي روز شنبه نشان مي‌داد كه بسياري از مقام‌هاي حكومتي و سياستمداران اهل بدخشان در حال ترك منطقه به سمت كابل هستند. در ولايت تخار، تنها تالقان، مركز ولايت است كه تحت حاكميت دولت باقي مانده و كاملا تحت محاصره نيروهاي طالبان قرار گرفته است. پيشروي سريع طالبان در نقاطي كه طي چهاردهه گذشته عمدتا از دسترس آنها در امان بوده‌اند، نگراني‌ها در مورد آينده تسلط دولت افغانستان بر مرزهاي اين كشور افزايش يافته است. دولت روسيه يكي از نخستين دولت‌هايي است كه به شدت از پيشروي طالبان در نزديكي مرزهاي تاجيكستان ابراز نگراني كرده است. ديميتري پسكوف، سخنگوي دفتر رياست‌جمهوري روسيه خروج نظاميان خارجي از افغانستان به شكل كنوني را براي مسكو نگران‌كننده توصيف كرده و گفته است كه مسكو با نگراني نظاره‌گر افزايش ناامني و بي‌ثباتي در افغانستان است. پسكوف در پاسخ به سوالي در مورد گمانه‌زني‌ها در مورد احتمال اعزام نظاميان روسيه به خاك افغانستان اين موضوع را تكذيب كرده است اما تاكيد كرد كه مرزبانان روسيه كه با هدف تقويت واحدهاي مرزباني تاجيكستان در مرزهاي افغانستان مستقر هستند در حال بررسي برنامه اعزام نيروهاي بيشتر به مرز تاجيكستان هستند. روسيه در تاجيكستان پايگاه نظامي دايمي دارد و نيروهاي روسي در اين كشور حضور دارند.
مزارشريف باز هم در معرض سقوط
يك ماه مانده به بيست و سومين سالگرد ترور ديپلمات‌ها و يك خبرنگار ايراني در كنسولگري ايران در مزارشريف، نگراني‌ها در مورد سقوط مجدد مركز ولايت بلخ توسط طالبان بار ديگر افزايش يافته است. خبرهاي زيادي در مورد تعطيلي مراكز ديپلماتيك و خروج ديپلمات‌هاي خارجي از مزارشريف منتشر شده است، هر چند تاكنون فقط روسيه، رسما تعطيلي كنسولگري خود در اين شهر را اعلام كرده است. دو هفته پيش طالبان مدعي شده بود كه گرچه با پيشروي در ولايت بلخ توانايي تصرف مزارشريف را داشت، اما براي رعايت مفاد معاهده مودتش با ايالات متحده امريكا، از حمله به اين شهر خودداري كرده است. اما به گزارش خامه‌پرس و به نقل از منابع محلي نيروهاي طالبان همچنان در اطراف مركز ولايت بلخ در حال تجمع و آرايش تهاجمي هستند و به حجم نيروهاي خود در اطراف اين شهر كليدي افزوده‌اند. هشت كشور خارجي در شهر كليدي مزارشريف در ولايت بلخ كنسولگري دارند. ازبكستان، تاجيكستان، تركمنستان، ايران، پاكستان، تركيه، روسيه و هند در اين شهر اماكن ديپلماتيك براي صدور ويزا و خدمات كنسولي دارند كه خبرهاي ضد و نقيضي از سوي منابع محلي در مورد استمرار فعاليت يا تعطيلي يا حتي خروج ديپلمات‌هاي اين كشورهاي از شهر مزارشريف منتشر شده است.
بر اساس گزارش ايژين‌نيوز اينترنشنال و روزنامه هشت صبح افغانستان، كنسولگري‌هاي جمهوري اسلامي ايران و تركيه در مزارشريف تا اطلاع ثانوي تعطيل شده‌اند. خبر تعطيلي يا توقف فعاليت هيچ يك از اماكن ديپلماتيك ايران در افغانستان از سوي مقام‌هاي رسمي جمهوري اسلامي ايران به صورت رسمي تاييد نشده است. سفارت تركيه هم در بيانيه‌اي كوتاه مدعي شده كه كنسولگري‌اش در مزارشريف، همچنان باز است. همچنين ضمير كابلف، فرستاده ويژه رييس‌جمهور روسيه در امور افغانستان هم به خبرگزاري تاس گفته كه فعاليت كنسولگري روسيه در اين شهر به دليل نگراني‌هاي امنيتي تعليق شده است. كابلف گفته است: «شرايط بي‌ثبات است، تعداد زيادي از شهرهاي افغانستان سقوط كرده‌اند. اين وضعيت باعث اضطراب و نگراني شده است و بسياري از كنسولگري‌ها در مزارشريف به صورت موقت كار خود را متوقف كرده‌اند تا زماني كه شرايط روشن‌تر شود.» همزمان صدور ويزا و پذيرش مراجع از سوي كنسولگري‌هاي كشورهاي تاجيكستان، ازبكستان و قزاقستان هم در مزارشريف محدود شده است و اين اماكن ديپلماتيك به حالت نيمه تعطيل در آمده‌اند. گزارش‌هايي در مورد تعطيلي كنسولگري پاكستان در مزارشريف هم از سوي برخي منابع محلي منتشر شده بود، اما سفارت پاكستان در كابل با صدور بيانيه‌اي كم و بيش متناقض، ضمن تاييد تعطيلي بخش كنسولي كنسولگري خود در مزارشريف اين گزارش‌ها را ناصحيح توصيف و ادعا كرد كه كنسولگري پاكستان در مزارشريف به فعاليت عادي خود ادامه مي‌دهد، اما بخش كنسولي به دليل شيوع بيماري كرونا تعطيل است. با اين حال پاكستان مدعي شده است كه صدور حضوري ويزا در كنسولگري مزارشريف، به دليل «محدوديت‌هاي ناشي از شيوع بيماري كرونا» از قبل متوقف شده بود و صدور ويزاي پاكستان در اين كنسولگري فقط به صورت آنلاين و غيرحضوري انجام مي‌شود.
محمد فرهاد عظيمي، والي بلخ در گفت‌وگو با روزنامه ۸ صبح افغانستان مدعي شده است كه بهرغم تضمين‌هاي امنيتي كه به كنسولگري‌هاي كشورهاي مختلف داده شده است، برخي ديپلمات‌هاي اين كشورها ترجيح داده‌اند اماكن ديپلماتيك را تعطيل كنند و براي مشورت با سفراي كشورهاي‌شان با ترك مزارشريف به كابل بروند. ۸ صبح مي‌نويسد كه توقف صدور ويزا از سوي برخي كشورها، مشكلات زيادي براي شهروندان شمال افغانستان ايجاد كرده است.
تكذيب همكاري نظامي كابل و مسكو
اندكي بعد از سفر رسمي حمدالله محب، مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور افغانستان به مسكو براي مذاكره با مقام‌هاي روس، گزارش‌هايي در مورد احتمال فروش سلاح‌هاي روسي به افغانستان يا حتي اعزام نيروهاي نظامي روسيه به اين كشور بعد از خروج امريكا منتشر شد. مقام‌هاي كابل و مسكو، هر دو اين گزارش‌ها را تكذيب كرده‌اند. به گزارش اسپوتنيك، ديميتري پسكوف، سخنگوي كرملين مي‌گويد: «موضوع، اعزام نيروي نظامي روسيه به افغانستان مطرح نيست و هيچ صحبتي با مقامات افغانستان يا طالبان در اين زمينه نشده است.» پسكوف به خبرنگاران، در پاسخ به اين سوال، آيا در مورد اعزام نيروي نظامي روسيه به افغانستان تصميمي گرفته شده و با مقامات افغانستان يا طالبان صحبت و گفت‌وگويي در جريان است، گفت: «نه، هيچ بحثي در اين مورد در جريان نيست.» حمدالله محب، مشاور امنيت ملي افغانستان نيز گزارش‌هاي مربوط به مذاكرات با روسيه در مورد خريد سلاح از اين كشور را تكذيب كرد. او گفت: «مشورت‌هاي ما روي نزديك ساختن مواضع ما و درك مشترك از تهديدات افغانستان و كل منطقه است.» محب تاكيد كرد كه صحبت روي تبادل اطلاعات و اشتراك‌گذاري توانايي‌هاي فني است: «اما ضرورتا به معناي حمايتي نظامي نيست كه برخي درباره آن فكر مي‌كنند.» مشاور امنيت ملي افغانستان گفت كه افغانستان تصميمي ندارد كه طرفي خارجي در اين وضعيت مداخله كند.
سردرگمي در عقب‌نشيني نيروهاي خارجي
در حالي كه نيروهاي امريكايي به سرعت واگذاري پايگاه‌هاي نظامي خود و عقب‌نشيني از خاك افغانستان را ادامه مي‌دهند، متحدان ديگر امريكا در ناتو نيز براي همراهي با اين عقب‌نشيني و رسيدن به ضرب‌الاجل خروج به سرعت در حال خارج كردن نظاميان و تجهيزات نظامي خود از افغانستان هستند. هر چند روز يكشنبه اعلام شده بود كه دولت بريتانيا تمامي نظاميان خود را از خاك افغانستان خارج كرده است، اما وزارت دفاع اين كشور روز دوشنبه اعلام كرد كه اطلاع‌رساني در اين خصوص صحيح نبوده است و تعدادي از نيروهاي ويژه بريتانيا همچنان در خاك افغانستان حضور دارند. اين اظهارات ضد و نقيض در مورد خروج كامل يا ناقص نيروهاي بريتانيايي در حالي منتشر مي‌شود كه يك روزنامه انگليسي از باقي ماندن بخشي از نيروهاي انگليسي در خاك افغانستان حتي بعد از خروج نظاميان خارجي خبر داده است. روزنامه ديلي‌تلگراف به نقل از كارمندان پيشين سرويس هوايي ويژه بريتانيا مي‌نويسد: شماري از نيروهاي ويژه اين كشور پس از اتمام روند خروج نيروهاي خارجي از افغانستان ممكن است در افغانستان باقي بمانند. اين نشريه مي‌افزايد كه اين شماري از نيروهاي سرويس هوايي ويژه بريتانيا به عنوان «گروه مشاوران» تحت نام آموزش ارتش افغانستان در اين كشور خواهند بود. بعد از آنكه گزارش‌هايي مبني بر آماده‌باش نظاميان و ديپلمات‌هاي امريكايي براي تخليه كامل سفارت اين كشور در كابل منتشر شد، سفارت امريكا در افغانستان با صدور بيانيه‌اي اين گزارش‌ها را تكذيب و تاكيد كرده كه برنامه‌اي براي خروج از افغانستان ندارد. روز جمعه پوليتيكو در گزارشي از برنامه اقدام وضعيت اضطراري در سفارت امريكا براي تخليه كليه نظاميان امريكايي، ديپلمات‌ها و پيمانكاران امريكايي از افغانستان در صورت خطرناك‌تر شدن اوضاع نظامي خبر داده بود. بهرغم تكذيب اين خبر از سوي سفارت امريكا، روزنامه گاردين با اشاره به برنامه بالقوه وضعيت اضطراري شرايط سفارت امريكا در كابل را با فرار نظاميان و ديپلمات‌هاي امريكايي با هليكوپترهاي مستقر بر پشت‌بام سفارت امريكا در سايگون بعد از شكست نظامي در روز آوريل ۱۹۷۵ مقايسه كرده است.