نگاهي به ماجراي بازگشايي سالن‌هاي تئاتر در گپ كوتاه با مدير كل هنرهاي نمايشي
وضعيت قرمز است و حجت بر ما تمام
بابك احمدي
تعطيلي سالن‌هاي «دولتي» و ادامه فعاليت سالن‌هاي «غيردولتي» در روزهاي اخير به اختلاف‌هاي دروني تئاتر دامن زده است؛ اختلاف‌نظرهايي كه بعضا رنگ‌وبوي متفاوت مي‌گيرد و در مواردي به شائبه تامين منافع يك گروه خاص، جاي توجه به منافع جمع دامن مي‌زند. مساله درست از تاريخ قرمز اعلام شدن وضعيت تهران و چند شهر ديگر با ورود به موج پنجم كرونا آغاز شد؛ مدتي نگذشته بود كه مدير كل هنرهاي نمايشي از لزوم تعطيلي حداقل دو هفته‌اي سالن‌هاي تئاتر سخن گفت و اين درحالي بود كه تمام مشاغل به فعاليت ادامه دادند. به همين دليل مخالفت‌ها و اعتراض‌ها شروع شد. نخست؛ گروهي تاكيد داشتند اداره كل نمايشي بايد كنشي مشابه سازمان سينمايي انجام مي‌داد كه دست سينماداران را براي ادامه فعاليت باز گذاشت و دوم؛ گروهي كه معتقد است در وضعيتي كه هيچ‌يك از مشاغل زيرمجموعه گروه دوم و سوم و... دستورالعمل ستاد مقابله با كرونا را رعايت نكرده‌اند، چرا تئاتر بايد تمكين كند؟ به يك معنا آنها مي‌گويند: «آيا قانون فقط در تئاتر اعمال مي‌شود؟»
اتفاقا بيراه نيست اگر پاسخ دهيم «بله! در شرايطي كه هيچ گروهي تابع قانون نيست، قانون‌مداري جامعه تئاتر، نه‌تنها امري است متناسب و قابل انتظار از فرهنگ غني فعالان اين عرصه كه اتفاقا كنشي است راديكال! ميان انبوهي متخلف» ولي نكته اينجا است كه بر سر ضمانت اجرايي قوانين چه آمده و چه كسي پاسخگوي ضرر و زيان گروه‌هاي نمايشي است. در اين باره نظر قادر آشنا مدير كل هنرهاي نمايشي را جويا شده‌ايم و همچنين موضع‌گيري بعضي هنرمندان و فعالان تئاتري را در اين باره مرور مي‌كنيم.
قادر آشنا، مدير كل هنرهاي نمايشي در گفت‌وگو با «اعتماد» به شائبه‌هاي پيش‌آمده پيرامون تعطيلي بعضي سالن‌ها و ادامه فعاليت مجموعه‌هاي خصوصي پاسخ داد. «قانونا وقتي شرايط بعضي استان‌ها قرمز اعلام مي‌شود اصلا به بخشنامه اداره كل نيازي نيست و آنچه بايد طبق ضوابط ستاد مقابله با كرونا اتفاق بيفتد، طبق گروه‌بندي مشاغل روشن است و نياز به تكرار ندارد.» اين پاسخ احتمالا واكنشي است به صحبت‌هاي آن‌دست افراد كه همواره مي‌گويند تا بخشنامه نباشد، ما به كار خود ادامه مي‌دهيم. در عين‌حال اين پرسش به وجود مي‌آيد كه گروه‌هاي نمايشي يا سالن‌ها تا كي قرار است منتظر دستور از بالا! باشند؟ يعني بعد از پنج دوره اعلام وضعيت پيك كرونا همچنان مشخص نيست چه بايد كرد؟
مدير كل هنرهاي نمايشي در پاسخ به اين پرسش كه بعضي معتقدند در نتيجه چنين رويكردي سالن‌ها و هنرمندان در برابر ضابط قضايي قرار گرفته‌اند مي‌گويد «آنها كه قانون را رعايت نمي‌كنند بايد پاسخگو باشند» و به نظر مي‌رسد رفتار مديريت تئاتر در مقايسه با سازمان سينمايي نظم و نظام بهتري داشته، چراكه موضع‌گيري كارگرداناني كه تن به اكران در اين موقعيت داده‌اند نشان مي‌دهد سازمان سينمايي دچار آشفتگي تصميم‌گيري است و برخلاف تئاتر ماجرا اين‌طور نبوده كه رييس اين سازمان با اجراهاي زنده در سالن‌هاي سينما طرف باشد. درعين‌حال تنها در تئاتر است كه سالن‌هاي دولتي خود را با جديت نسبت به رعايت قوانين ستاد مقابله با كرونا ملزم دانسته‌اند.
محمدرضا فرجي مدير كل نظارت بر عرضه و نمايش فيلم سازمان سينمايي در اين باره گفته است: «سينماهاي هر شهر تابع رنگ‌بندي كرونايي هستند و وضعيت فعاليت سينماهاي سراسر كشور بنا بر وضعيت كرونايي هر استان و شهر مشخص خواهد شد. آنچه قطعي است، اين است كه در اين زمينه به‌طور كامل تابع تصميمات ستاد ملي كرونا هستيم.» قادر آشنا، در همين ارتباط توضيح مي‌دهد و تاكيد مي‌كند قرار نيست اداره كل راسا براي جلوگيري از فعاليت سالن‌هاي خصوصي وارد عمل شود. «از نظر ما طبق دستورالعمل‌هاي قبلي ستاد ملي مبارزه با كرونا، در شرايط فعلي سالن‌ها بايد بسته باشند، منتها ما قرار نيست به جايي گزارش دهيم و سالن‌ها را به اجبار تعطيل كنيم. قانون آنجا هم وظايف و حدود اختيارات را روشن كرده و كميته‌اي سه نفره شامل نماينده دادستاني، وزارت بهداشت و نماينده استانداري در مورد اماكن متخلف تصميم مي‌گيرند.»
در چنين شرايطي احتمال پلمب سالن‌هاي تئاتري فعال قوت مي‌گيرد. چندي قبل يكي از سالن‌ها با مشكل مواجه شد كه درنهايت با ورود اداره كل به ماجرا مساله خاتمه يافت. در اين مورد حتي پرونده‌اي تشكيل شده بود. مدير كل هنرهاي نمايشي در پاسخ به اين پرسش كه آيا براي گروه‌هايي كه اجراهاي‌شان در نيمه راه متوقف ماند فكري شده است، پاسخ دارد و مي‌گويد به زودي خبرهايي در اين رابطه منتشر مي‌شود. «براي گروه‌هايي كه الان تعطيل شده‌اند و اجرا نمي‌روند در فكر راهكارهاي حمايتي هستيم كه تا ابتداي هفته آينده اعلام مي‌شود.» او همچنين خاطرنشان مي‌كند؛ «زماني‌كه لازم بود لاش كنيم تئاتر در گروه دوم مشاغل قرار گيرد مضايقه نكرديم؛ با وجود همين تلاش‌ها وقتي امروز اعلام مي‌شود ويروس «دلتا» شوخي ندارد و تهران در وضعيت قرمز قرار گرفته، ديگر حجت بر همه ما تمام است. بايد حافظ سلامت و جان گروه‌ها و هنرمندان باشيم. در اين ميان اگر جريان‌هايي به اين امر اعتقاد ندارند، بايد پاسخگو باشند.»
آشنا پيش از اين نيز در گفت‌وگويي با اشاره به تبعيت از دستور ستاد ملي مقابله با كرونا مبني بر تعطيلي فعاليت‌هاي نمايشي در شهرهاي قرمز گفته بود؛ «تعطيلي سالن‌هاي نمايشي حداقل تا دو هفته آينده ادامه خواهد داشت و بازگشايي مجدد منوط به بازگشت به شرايط نارنجي و زرد خواهد بود.» او همچنين به تبعيت از دستور ستاد ملي مقابله با كرونا مبني بر تعطيلي فعاليت‌هاي نمايشي در شهرهاي قرمز تاكيد كرده بود؛ «در روزهاي بازگشايي سالن‌هاي نمايشي طي سال گذشته و سال جاري حتي يك مورد ابتلاي هموطنان‌مان به اين ويروس در سالن‌هاي نمايشي گزارش نشده بود اما با اين وجود ما نيز مانند تمامي مراكز تابع دستورات ستاد ملي مقابله با كرونا هستيم. تجربه نشان داده شيوع هر موج كرونا حداقل دو هفته به شكل مستمر به طول مي‌انجامد و بعد از اين مدت آرام‌آرام شاهد حركت به سمت شيب نزولي خواهيم بود. هرچند مشخص نيست كه اين موج جديد تا چه ميزان به زمان نياز دارد تا بار ديگر شيب حركت آن نزولي شود اما حداقل تا دو هفته آينده فعاليت كليه سالن‌هاي نمايشي در استان‌ها و شهرهاي قرمز به حالت تعطيل درمي‌آيد.»
گروه‌هاي متخلف حمايت نمي‌شوند
در اين ميان به نظر مي‌رسد شرايط به سمت و سويي حركت كرده كه اگر گروهي تدابير مدنظر اداره كل هنرهاي نمايشي را ناديده بگيرد، به احتمال زياد شامل حمايت مالي دوران كرونا نمي‌شود. شايد برهمين اساس هم باشد كه مثلا كارگردانان نمايش‌هاي «غلامرضا لبخندي» و «اسطرلاب» هر دو از نمايش‌هاي روي صحنه در تماشاخانه ايرانشهر اعلام كردند قيد اجراي صحنه را تا زمان بازگشايي رسمي سالن‌ها زده‌اند.
هادي عامل هاشمي كه به صورت مشترك با علي عامل هاشمي كارگرداني نمايش «خانواده آقاي هاشمي» را برعهده دارند درباره زمان ازسرگيري اجراي نمايش به خبرگزاري مهر گفته است: «چون نمايش ما در يك سالن دولتي به صحنه مي‌رود تابع قوانين آنجا هستيم. به هرحال وقتي وارد يك بازي مي‌شويد بايد قواعد آن را هم بپذيريد. سالن‌هاي دولتي به اين نتيجه رسيدند كه بازكردن سالن‌هاي تئاتر تخلف است و زماني كه دستورالعمل ستاد مقابله با كرونا مبني بر قرمز بودن تهران اعلام شده است بايد تابع قوانين باشند.»
اين كارگردان كه ظاهرا رويكردي واقع‌بينانه دارد ادامه مي‌دهد: «از اين روز تصميم بر اين شد كه همان دوهفته‌اي كه براي تعطيلي فعاليت‌ها اعلام شده را درنظر بگيريم بنابراين تا يكشنبه هفته بعد يعني تا ۲۷ تير اجرا نخواهيم داشت. البته همين مدت آسيب زيادي به كار وارد شد هم از نظر روند تبليغات ما بسيار متضرر شديم و هم اينكه مخاطب‌مان را از دست داديم و با بازگشايي سالن مدتي طول مي‌كشد تا دوباره تماشاگران جذب كار شوند درحالي كه استقبال از نمايش خيلي خوب بود. در زمينه هزينه‌اي هم كه براي تبليغات كرديم ضرر زيادي ديديم و انگار پول‌مان را دور ريختيم، چون اين نمايش كمدي است قرار بود تا قبل از محرم اجرا داشته باشيم اما با اين شرايط از تعداد اجراهاي‌مان هم كاسته مي‌شود هرچند كه قول مساعدت به ما دادند و حتي كمك‌هزينه دكور و لباس را هم به‌موقع پرداخت كردند تا اجرا سرپا شود. البته ما ريسك تعطيلي كار به دليل كرونا را پذيرفته بوديم و مي‌دانستيم كه ممكن است نمايش با وقفه روبه‌رو شود همان‌طوركه اين اتفاق در زمان تمرين‌هاي نمايش نيز رخ داد.»
نيم‌نگاهي به دلايل مديران سالن‌هاي خصوصي براي ناديده گرفتن اطلاعيه ستاد ملي مقابله با كرونا نشان مي‌دهد مساله بسيار ساده و درعين‌حال بغرنج است. شايد بتوانيم كل ماجرا را در كلمه «اقتصاد» صورت‌بندي كنيم. سالن‌ها و گروه‌ها با مشكلات متعدد مالي دست و پنجه نرم مي‌كنند و اگر راهي براي حمايت‌هاي مالي پيدا شود، اعتراض‌ها كاهش مي‌يابد!
مدير كل هنرهاي نمايشي در پاسخ به اين پرسش كه آيا براي گروه‌هايي كه اجراهاي‌شان در نيمه راه متوقف ماند فكري شده است، پاسخ دارد و مي‌گويد به زودي خبرهايي در اين رابطه منتشر مي‌شود؛ «براي گروه‌هايي كه الان تعطيل شده‌اند و اجرا نمي‌روند در فكر راهكارهاي حمايتي هستيم كه تا ابتداي هفته آينده اعلام مي‌شود.» او همچنين خاطرنشان مي‌كند؛ «زماني‌كه لازم بود تلاش كنيم تئاتر در گروه دوم مشاغل قرار گيرد مضايقه نكرديم؛ با وجود همين تلاش‌ها وقتي امروز اعلام مي‌شود ويروس «دلتا» شوخي ندارد و تهران در وضعيت قرمز قرار گرفته، ديگر حجت بر همه ما تمام است. بايد حافظ سلامت و جان گروه‌ها و هنرمندان باشيم. در اين ميان اگر جريان‌هايي به اين امر اعتقاد ندارند، بايد پاسخگو باشند.»