گفت‌وگو با تهران براي كاهش تنش‌ها و تلاش براي كاستن از نفوذ منطقه‌اي ايران؛ قاهره چه هدفي را دنبال مي‌كند؟
بازي دوگانه مصر
محمدحسين لطف‌الهي
يك رسانه قطري به نقل از منابع آگاه گزارش داد كه مقامات امنيتي ايران هفته گذشته ديداري با مقامات امنيتي مصر داشتند و دو طرف طي اين ديدار پيرامون «تحولات منطقه‌اي» و همچنين «تقويت روابط دوجانبه» گفت‌وگو كرده‌اند. هرچند از «تقويت روابط دوجانبه» به عنوان يكي از محورهاي اين ديدار نام برده شده اما مجموعه تحركات اخير مصر در منطقه نشان مي‌دهد شايد قاهره در پي تقابل و درگيري با ايران بر سر موضوعات منطقه‌اي نباشد، اما همزمان تمايلي به در پيش گرفتن مسير دوستي يا حتي عادي‌سازي روابط با ايران را نيز ندارد.
العربي جديد به نقل از منابع مصري نوشته است كه طي اين ديدار كه اخيرا ميان مقامات امنيتي ايراني و مصري برگزار شده، عمده گفت‌وگوها در خصوص اصلاح روابط دوجانبه و همچنين دوري جستن از تقابل در برخي بحران‌هاي منطقه‌اي بوده است. منابع مصري گفته‌اند كه ديدار با مقامات ايراني در سايه سياست خارجي جديد مصر در قبال تمام قدرت‌هاي بزرگ و دولت‌هاي منطقه‌اي اتفاق افتاده كه مبتني بر «عدم دخالت در بحران‌ها به طرفداري از هر طرفي بوده و در وهله اول، منافع مصر را در نظر دارد.» به نوشته اين رسانه، موضوعات مورد بحث در اين نشست براي مدتي طولاني باعث اختلاف و بحران در روابط بين مصر و ايران شده بود.
هدف از اين گفت‌وگوها، عادي‌سازي روابط كاملي بين دو كشور نيست، بلكه هدف برپايي روابط متوازني در ضمن كانال‌هاي مشخص و دايمي در راستاي هماهنگي دوجانبه در مسائل مختلف و مربوط به قاهره و تهران، براي جلوگيري از هر گونه برخورد ميان آنهاست. در خصوص اينكه آيا اين اقدام مي‌تواند موجب برانگيخته شدن خشم طرف‌هاي منطقه مانند امثال عربستان و امارات شود كه به تازگي روابط خوبي با مصر برقرار كرده‌اند، اين منابع معتقدند كه تحول بزرگي در ديدگاه سياستگذاران خارجي مصر در قاهره ايجاد شده و ايشان مصمم هستند كليدهاي روابط و منافع مصر را تنها به يك دولت اختصاص ندهند، بلكه هر رابطه‌اي در منطقه را كه به نفع مصر باشد، به كار گيرند و از طريق آن، به بيشترين دستاورد برسند.
منابع مصري تاكيد مي‌كنند كه كاهش فشارهاي كشورهاي خليج‌فارس بر قاهره، به دليل توقف حمايت مالي و اقتصادي از سوي اين قدرت‌ها، سهم زيادي در تلاش دولت مصر براي محدود كردن موانعي داشته است كه پيش از اين، نيروهاي مذكور بر مصر اعمال مي‌كردند و در ادامه مصر تلاش مي‌كند نوعي از توازن را در روابط خود ايجاد كند. اين منابع تصريح كردند كه تحول اخير در ديدگاه مصر نسبت به رابطه با ايران، در سايه وجود پيام‌هاي قبلي از سوي ايران براي بهبود روابط بود كه قاهره به آنها پاسخي نمي‌داد و آخرين پيام، از طريق كاردار ايران در مصر، ناصر كنعاني مطرح شد كه در آن، تمايل ايران براي بازگشايي صفحه تازه‌اي در روابط بين دو كشور و فراهم آمدن اراده سياسي قوي براي اين مهم، بيان شده بود. اين خط‌مشي جديد مصر، نتيجه جمع شدن متغيرهاي متعددي است كه از آن ميان، تمايل دولت مصر به برنامه‌ريزي براي روابط خارجي اين كشور و مشخص كردن مواضع قاهره در مورد مسائل منطقه‌اي است كه نمايندگي آن را كميته‌اي به رياست وزير همكاري بين‌المللي سابق و مشاور فعلي عبدالفتاح السيسي، فايزه ابوالنجا، بر عهده دارد.
طبق اعلام منابع مصري، جلسه‌هاي مقدماتي بين مسوولان امنيتي دو كشور برگزار شده كه نتيجه آن، گرايش‌هاي جديدي است مبتني بر بي‌احترامي نكردن سران دو كشور به يكديگر و عدم استفاده از يك خطاب سياسي يا رسانه‌اي هجومي. در همين رابطه، دستگاه‌هاي اطلاعاتي مصر آموزش‌هايي را براي رسانه‌هاي اين كشور صادر كرده‌اند، مبني بر توقف نمايش هر برنامه‌اي كه دربردارنده بي‌احترامي به ايران يا نيروهايش در منطقه باشد، به همراه كنترل برخي اصطلاحات و توصيفاتي كه در مورد نقش‌هاي ايران مطرح مي‌شود. يكي از اهداف مصر از اين اقدام، تصحيح مسير روابط با ايران و تلاش براي يافتن نقشي تازه به عنوان ميانجي در روابط بين كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس و تهران است كه اين امر مي‌تواند نفوذي را به مصر بدهد كه در نهايت مزاياي اقتصادي برايش داشته باشد.
فعاليت ايران در منطقه درياي سرخ و يمن و ميزان تلاقي آن با منافع مصري، به يكي از دغدغه‌هاي اصلي در قاهره تبديل شده است، ضمن اينكه پيام‌هاي طرف ايراني همواره دربردارنده آمادگي تهران براي مراعات ملاحظات مصر يا نگراني‌هاي آن در مورد نقش‌هايش در اين منطقه و امنيت دريانوردي در درياي سرخ و تنگه باب‌المندب بوده است و اين مساله براي تامين امنيت مسير كشتي‌هايي كه در كانال سوئز رفت و آمد دارند، براي قاهره از اهميت حياتي برخوردار است، همان‌طوركه امور ديگري نظير اوضاع سوريه هم براي مصر مهم است.به گزارش منابع مصري، يكي ديگر از پيام‌هايي كه در جريان گفت‌وگوها بين ايران و مصر مطرح شد، به امنيت شركت‌هاي مصري مربوط مي‌شود كه در عمليات بازسازي در عراق كه تهران نقش بزرگي در آن دارد، مشاركت خواهند داشت.
تلاش براي بازيابي نفوذ
مصر پس از تحولاتي كه در ابتداي دهه دوم قرن بيست و يكم در اين كشور رخ داد و به سرنگوني حسني مبارك و تغيير آرايش نيروهاي سياسي در اين كشور منجر شد، عملا در تحولات منطقه‌اي به حاشيه رفت و به‌رغم تاثيرگذاري جدي و غيرقابل انكاري كه اين كشور در گذشته داشت، عملا زير سايه عربستان سعودي تبديل به بازيگري درجه دوم شد. پس از روي كار آمدن عبدالفتاح سيسي، رييس‌جمهوري كه رابطه خوبي با اسراييل و ايالات متحده داشت، قاهره كوشيد تا ضمن همراهي با عربستان سعودي در بسياري از حوزه‌ها به مرور نقش خود را در تحولات منطقه‌اي باز يابد. فرصت‌سنجي مصر نيز در اين زمينه حايز اهميت بود و اين كشور توانست با بهره‌گيري از فرصت‌هاي محدودي كه ناشي از تشديد تنش‌ها در منطقه و ناتواني ديگر بازيگران از نقش‌آفريني جدي است، گامي در راستاي بازيابي نقش سابق خود بردارد. نمود اين اتفاق، در درگيري‌هاي اخير ميان اسراييل و فلسطين قابل مشاهده است. طي اين درگيري‌ها مصر تنها كشوري بود كه هم رابطه‌اي خوب با اسراييل و ايالات متحده داشت و هم از نفوذ قابل توجهي در ميان سران تشكيلات خودگران فلسطين و گروه‌هايي مثل حماس برخوردار بود. از همين‌رو به عنوان يك ميانجي جدي وارد عمل شد. ايالات متحده نيز كه از اين موضوع آگاه بود، به مصر ميدان داد و آنتوني بلينكن در ميانه بحران انساني غزه و كشتار مردم فلسطين از سوي اسراييل، تصميم گرفت در سفري كه براي به كارگيري ابتكارات ديپلماتيك به منظور پايان دادن به درگيري‌ها در غزه صورت مي‌گرفت، قاهره را به عنوان يكي از مقاصد خود انتخاب كند. اكنون نيز قاهره براي گام برداشتن همزمان در مسير كاهش تنش با ديگر كشورها از جمله ايران در منطقه و همچنين ايجاد ائتلاف‌هاي جديد تلاش دارد تا نفوذ گمشده خود را بار ديگر باز يابد.
رفتار متناقض قاهره
مصري‌ها در حالي كه تلاش مي‌كنند در مسير كاهش تنش با ايران گام بردارند، همزمان مي‌كوشند تا با تقويت مثلث قاهره، بغداد و امان نفوذ خود را در منطقه افزايش داده و از نفوذ منطقه‌اي ايران بكاهند. عبدالفتاح السيسي، رييس‌جمهور مصر روز يكشنبه 6 تير عازم بغداد شد تا در نشستي سه‌جانبه با حضور مصطفي الكاظمي، نخست‌وزير عراق و ملك عبدالله دوم، پادشاه اردن شركت كند. به گزارش «اعتماد»، اين نشست سه جانبه بخشي از ابتكار سه جانبه عراق، مصر و اردن براي تقويت همكاري‌ها در حوزه سياسي، اقتصادي، امنيتي و سرمايه‌گذاري‌هاي مشترك بود كه از سال ۲۰۱۹ آغاز شده و چهارمين دور آن در تير ماه امسال برگزار شد. انديشكده چتم‌هاوس، در گزارشي دو دليل عمده براي شكل‌گيري اين اتحاد و احتمال موفقيت آن ذكر مي‌كند. بر اساس اين تحليل يكي از دلايل عمده تلاش امان و قاهره براي تقويت اين مثلث اين است كه «اين اتحاد در عرصه بين‌المللي و منطقه‌اي قدرت قابل توجهي به اردن و مصر مي‌دهد و باعث مي‌شود آنها كه در ساليان اخير توان تاثيرگذاري جدي در منطقه و جهان نداشتند با استفاده از اهرمي به نام عراق بتوانند بازي موثرتري داشته باشند.» چتم‌هاوس همچنين يكي ديگر از اهداف شكل‌گيري اين اتحاد را مقابله با نفوذ منطقه‌اي ايران كه خواسته جريان امنيتي عراق به رهبري مصطفي الكاظمي و بازيگران منطقه‌اي طرفدار غرب يعني اردن و مصر است، مي‌داند: «به راحتي مي‌توان فهميد كه چرا دولت‌هاي غربي و رهبران عرب از چنين اتحادي استقبال مي‌كنند. اما مشخص است در حالي كه عراق تمايل دارد روابط خود را با اردن و مصر به ويژه با دومي گسترش دهد، ايران مايل نيست اجازه دهد كه امان و قاهره، به راحتي نفوذش در بغداد را بدزدند.»
از تحولات اخير چنين بر مي‌آيد كه قاهره همزمان با اينكه مايل نيست در تنش‌هاي منطقه‌اي متحمل هزينه شود، تصميم به بازنگري جدي در سياست‌هاي پيشين خود كه زمينه‌ساز اختلاف با ايران شده بود ندارد و ترجيح مي‌دهد با حمايت امريكا و همراهي اسراييل و بدون اينكه آشكارا گامي در مسير تقابل با ايران بردارد، مسير خود را ادامه دهد.