با سرعت گرفتن پيشروي طالبان در نقاط مختلف افغانستان
سيل پناهجويان در راه است
شهاب شهسواري
چهار دهه جنگ در افغانستان اين كشور را به يكي از بزرگ‌ترين صادركنندگان پناهجو در جهان تبديل كرده است. هر چند يك دهه جنگ داخلي در سوريه و نزديك‌تر بودن اين كشور به خاك قاره اروپا، مدت مديدي بود توجه قدرت‌هاي بين‌المللي را به مساله مهاجران سوريه جلب كرده بود، اما با بالا گرفتن تنش‌ها در افغانستان بار ديگر مساله پناهجويان افغان در حال تبديل شدن به يك نگراني بين‌المللي است. در طول يك دهه گذشته با اميد به افزايش ثبات در افغانستان، اين اميد ايجاد شده بود كه روند مهاجرت معكوس به افغانستان تسريع شود و پناهجويان و مهاجراني كه از سال‌هاي ۱۹۷۹ و جنگ‌هاي داخلي و اشغال شوروي و بعد از آن در دوران حاكميت طالبان، خاك افغانستان را ترك كرده‌اند، به موطن خود بازگردند. ايران و پاكستان، دو كشوري كه ميزبان بيشترين پناهجويان افغانستان در جهان هستند، به تدريج به درخواست دولت افغانستان و با كمك كميسارياي عالي پناهندگان سازمان ملل متحد، طرح‌هاي بازگشت داوطلبانه مهاجران افغان را اجرايي مي‌كردند. از سوي ديگر در برخي كشورهاي اروپايي نيز طرح‌هاي اخراج اجباري شهروندان افغانستان و بازگرداندن آنها به كشورشان شروع شده بود. اما در طول يك‌سال و نيم گذشته و از زمان توافق امريكا با طالبان براي خروج نظاميان خارجي از افغانستان، بدون هيچ تضميني براي حفظ ثبات و امنيت و حفاظت از دولت كابل در مقابل شبه‌نظاميان و تروريست‌ها، ورق بار ديگر برگشته است و انتظار مي‌رود كه بار ديگر سيل پناهجويان افغان كشورهاي همسايه و نقاط دور دست‌تر را فرا بگيرد. بر اساس تازه‌ترين آمار منتشره از سوي سازمان بين‌المللي مهاجرت، در حال حاضر هر هفته ۳۰ هزار شهروند افغانستان به صورت غيرقانوني از مرز به سمت كشورهاي همسايه مي‌روند.
با افزايش تنش‌ها در افغانستان، پيش‌بيني مي‌شود كه بار ديگر سيل مهاجران افغان به مامنگاه هميشگي آنان يعني ايران و پاكستان سرازير شود. هر دو كشور دهه‌هاست كه ميزبان ميليون‌ها شهروند افغانستان هستند كه به دليل جنگ‌هاي بي‌پايان، از اشغال ابرقدرت شرق تا اشغال ابرقدرت غرب گرفته تا حاكميت طالبان، به دو كشور همسايه پناه برده‌اند. همسايه‌هاي شمالي افغانستان اما چندان اهل پذيرايي از مهاجران و پناهجويان نيستند. دولت ازبكستان در طول هفته‌هاي گذشته در زمان هجوم طالبان به نظاميان افغانستان در نقطه صفر مرزي، حاضر نشد به صورت موقت اجازه ورود نظاميان افغانستان راكه در حال عقب‌نشيني از موضع‌شان بودند به خاك خود بدهد. دولت تاجيكستان اعلام كرده است كه تنها حاضر خواهد بود در صورت تشديد اوضاع ۱۰۰ هزار پناهجوي افغان را در خاك خود بپذيرد. جز ميليون‌هاي افغان كه در ايران و پاكستان ساكن هستند، برآورد مي‌شود كه ۳ ميليون پناهجوي افغان ديگر نيز در سراسر جهان منتظر تعيين سرنوشت خود از سوي كشورهاي ميزبان هستند. بر اساس آمار اتحاديه اروپا، شهروندان افغانستان بعد از شهروندان سوريه، دومين جمعيت متقاضي پناهندگي در اين قاره محسوب مي‌شوند، اما با رشد سريع تعداد آوارگاني كه با پيشروي سريع طالبان سعي مي‌كنند از كشور فرار كنند، ممكن است خيلي زودتر از آنچه تصور مي‌شود، تعداد پناهجويان افغان از پناهجويان سوريه هم پيشي بگيرد.
۳۰ هزار عبور از مرز در روز
بر اساس آمار سازمان ملل متحد از ابتداي سال جاري ميلادي تاكنون، دست‌كم ۳۳۰ هزار افغان آواره شده‌اند. بيش از نيمي از اين آمار فقط مربوط به سه ماه گذشته است كه امريكا تصميم خود براي خروج از افغانستان را اعلام كرد و با پيشروي سريع طالبان در نقاط مختلف اين كشور روز به روز به تعداد افغان‌هايي كه ترجيح مي‌دهند خانه و كاشانه خود را ترك كنند تا به مكاني امن‌تر خارج از سلطه طالبان و بيرون از افغانستان برسند، افزوده مي‌شود. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد ده‌ها هزار شهروند افغانستان كه در طول ماه‌هاي گذشته از مناطق تازه متصرفه طالبان فرار كرده‌اند در كمپ‌هاي موقتي كه در اطراف شهرهاي بزرگي كه هنوز تحت كنترل دولت هستند، مستقر شده‌اند. بسياري ديگر هم تلاش مي‌كنند كه از طريق گرفتن ويزا از كشور خارج شوند. همزمان كسب و كار قاچاقچيان انسان نيز بار ديگر رونق گرفته است تا پناهجوياني را كه دنبال مكاني امن هستند با وانت يا حتي درون صندوق عقب خودروهاي عادي به آن سوي مرزها ببرند. سازمان بين‌المللي مهاجرت در تازه‌ترين گزارش خود اعلام كرده است كه در طول هفته‌هاي گذشته تعداد افغان‌هايي كه تلاش مي‌كنند به صورت غيرقانوني از مرزهاي كشور عبور كنند بين ۳۰ تا ۴۰ درصد افزايش يافته است و به صورت متوسط هر هفته ۳۰ هزار شهروند افغانستان از طريق مرز به صورت غيرقانوني از كشور فرار مي‌كنند. ديويد منسفيلد، پژوهشگر مهاجرت و مشاور موسسه توسعه فرامرزي بريتانيا مي‌گويد: «در ماه مارس سال جاري (اسفند ۹۹ و فروردين ۱۴۰۰) روزانه نزديك به ۲۰۰ خودرو از زرنج به سمت ايران حركت مي‌كردند كه نسبت به مدت مشابه سال قبل، افزايش ۳۰۰ درصد نشان مي‌داد، حالا اين تعداد به ۴۵۰ خودرو در ابتداي ماه جولاي در هر روز رسيده است.» بابر بلوچ، سخنگوي كميسارياي عالي پناهندگان سازمان ملل متحد ماه گذشته گفته بود: «افغانستان بار ديگر در آستانه يك بحران بشري قرار دارد … ناتواني در رسيدن به يك توافق و افزايش خشونت‌هاي جاري باعث آوارگي تعداد بيشتري از شهروندان خواهد شد.»
اظهار نگراني تركيه از سيل تازه مهاجران
صداي امريكا، رسانه دولت ايالات متحده امريكا مي‌نويسد كه روزانه ۵۰۰ تا ۲۰۰۰ شهروند افغانستان در حال حاضر از مرزهاي ايران وارد تركيه مي‌شوند. به نوشته اين رسانه تعداد كنوني مهاجران در حال حاضر نسبت به دوره‌هاي گذشته كمتر است. اما حسين باغچي، از انديشكده موسسه سياست خارجي در آنكارا به صداي امريكا مي‌گويد كه اگر طالبان قدرت را در افغانستان در اختيار بگيرد، اين ارقام به سرعت مي‌تواند به شكل قابل توجهي افزايش پيدا كند. اين تحليلگر اهل تركيه معتقد است كه ايران دالاني را براي عبور پناهجويان افغان باز مي‌كند كه به سمت تركيه بروند. باغچي مي‌گويد: «ايراني‌ها دالان‌شان را به سمت تركيه باز كرده‌اند، افغان‌هايي كه فرار مي‌كنند به تركيه مي‌آيند. ايران آنها را نمي‌پذيرد و اجازه مي‌دهد كه به تركيه بروند. در نتيجه به نظر مي‌رسد كه در طول روزها و هفته‌هاي آينده مساله پناهجويان به يك موضوع داغ داخلي در تركيه تبديل شود.» ادعاي اين كارشناس اهل تركيه در گفت‌وگو با رسانه دولتي امريكا در حالي مطرح مي‌شود كه ايران در حال حاضر ميزبان بيش از ۹۰۰ هزار پناهجوي ثبت شده و نزديك به ۲ ميليون پناهجوي غيرقانوني افغانستان است و در طول چهل سال جنگ در افغانستان، تعداد پناهجوياني كه اكنون در تركيه مستقر هستند بر اساس آمار مختلف اعلام شده توسط دولت اين كشور متفاوت است. برخي رسانه‌ها تركيه را ميزبان ۱۰۰ هزار مهاجر افغان مي‌دانند ولي اكونوميست تعداد افغان‌هاي ساكن تركيه را بين ۲۰۰ هزار تا ۶۰۰ هزار نفر عنوان مي‌كند. دولت باغچه‌لي، رهبر حزب جنبش ملي‌گرا، در مصاحبه اخيرش با روزنامه تورك‌گون مي‌گويد: «در حال حاضر ۵۰۰ هزار افغان در تركيه ساكن هستند و تصور مي‌كنم كه افزايش قابل توجهي در رسيدن پناهجويان جديد افغانستان به مرزهاي تركيه در آينده نزديك شاهد باشيم كه بسيار خطرناك است و بايد آماده باشيم.» دولت تركيه به اين دليل كه براي نگهداشتن مهاجران خارجي در خاك خود از اتحاديه اروپا بودجه دريافت مي‌كند، معمولا در اعلام ارقام مربوط به تعداد پناهجويان حاضر در خاك خود غلو مي‌كند.
پاكستان؛ نگران موج تازه
عمران خان، نخست‌وزير پاكستان دو هفته پيش گفته بود كه در صورت تصرف كابل توسط طالبان تمامي مرزهاي خود را روي افغانستان خواهد بست، چراكه پاكستان ديگر توان پذيرش سيل تازه‌اي از مهاجران افغان را ندارد. براساس پيش‌بيني كميسارياي عالي پناهندگان سازمان ملل متحد، در صورت افزايش خشونت‌ها در جنوب افغانستان پيش‌بيني مي‌شود كه ۳۰۰ هزار پناهجوي ديگر افغانستان به سمت پاكستان حركت كنند. اين رقم به يك ميليون و چهارصد هزار شهروند افغانستان اضافه مي‌شود كه اكنون در خاك پاكستان حضور دارند. قيصر خان افريدي، سخنگوي كميسارياي عالي پناهندگان سازمان ملل متحد در پاكستان معتقد است كه پاكستان در حال حاضر ظرفيتي براي پذيرش مهاجران بيشتر افغان ندارد.
پروازهاي اختصاصي براي مترجمان ارتش امريكا
روزنامه گاردين در گزارشي مي‌نويسد كه ارتش امريكا براي خارج كردن مترجمان و همكاران افغان ارتش امريكا كه فرآيند مهاجرت امريكا به امريكا هنوز تمام نشده است و منتظر دريافت ويزا هستند، پروازهاي ويژه‌اي در نظر گرفته است تا اين همكاران پيشين را تا زمان تعيين تكليف ويزاي خود و خانواده‌شان در يك كشور ثالث دور از دسترس طالبان نگه دارد. در طول ۲۰ سال حضور نظامي امريكا در افغانستان چندين هزار شهروند افغانستان به عنوان پيمانكار يا مترجم با ارتش اين كشور همكاري كرده‌اند. از اين ميان امريكا وعده داده است كه براي ۱۸۰۰۰ نفر از كساني كه در طول دو دهه گذشته با ارتش امريكا همكاري كرده‌اند يا كارمند سفارت امريكا در كابل بودند ويزاي مهاجرت به امريكا صادر كند، اين افراد همراه با خانواده‌هاي‌شان نزديك به ۵۰ هزار نفر مي‌شوند كه برخي از آنها از سال‌ها پيش درخواست ويزاي مهاجرت به امريكا داده بودند اما همچنان منتظر پاسخ از طرف امريكا هستند. بسياري از نمايندگان كنگره امريكا از نحوه برخورد دولت با مساله همكاران محلي انتقاد و آن را فاجعه‌آميز توصيف كرده‌اند.
سفارت ايران در كابل: به افغانستان سفر نكنيد
سفارت جمهوري اسلامي ايران در افغانستان در اطلاعيه‌اي از شهروندان ايراني خواست تا اطلاع ثانوي به اين كشور سفر نكنند و همچنين آنهايي كه ساكن هستند خاك اين كشور را ترك كنند. سفارت ايران در كابل در اطلاعيه‌اي اعلام كرد: به اطلاع كليه هموطنان عزيز مي‌رساند، با توجه به تشديد مخاطرات امنيتي در افغانستان تا اطلاع ثانوي از هرگونه سفر به اين كشور خودداري نمايند. چنانچه بر حسب ضرورت نياز به سفر اضطراري به افغانستان است، مي‌توانند با هماهنگي قبلي با سفارت، در مدت زمان محدود و با اطمينان از وجود پرواز برگشت، صرفا به شهر كابل سفر نمايند.همچنين به اتباع جمهوري اسلامي ايران كه در شهرها و مناطق افغانستان، به استثناي شهركابل، ساكن و مشغول كار و فعاليت هستند، توصيه مي‌گردد هرچه سريع‌تر خاك افغانستان را ترك نمايند.