نگاهي به چالش‌هاي پيش روي توسعه روابط ايالات متحده و هند
اتحاد دهلي‌نو و واشنگتن؛ انتخاب ناگزير و نامطمئن
محمدحسين لطف‌الهي
براي دولت امريكا كه يكي از اصلي‌ترين اولويت‌هاي خود در سياست خارجي را مهار چين مي‌داند، هفته گذشته هفته آسيا بود. آنتوني بلينكن، وزير خارجه ايالات متحده 27 و 28 جولاي در سفري دو روزه عازم هند شد، وندي شرمن، معاون او به چين سفر كرد و لويد آستين نيز در توري كه به منظور اطمينان‌بخشي به كشورهاي درگير در اختلافات مرزي درياي چين جنوبي برگزار مي‌شد به سنگاپور، ويتنام و فيليپين رفت. ايالات متحده كه از يك‌سو تلاش دارد كانال‌هاي ديپلماتيك خود با چين را باز نگه دارد و مانع از مسدود شدن مسير گفت‌وگوها شود، همزمان مي‌كوشد تا از طريق جلب حمايت كشورهاي منطقه شرق آسيا، فشارها عليه چين را بيشتر كند. از جمله مواردي كه از نگاه امريكايي‌ها مي‌تواند در اين زمينه موثر باشد، تثبيت و افزايش حضور نظامي نيروهاي امريكا و متحدان بين‌المللي اين كشور در اين منطقه و همچنين تقويت همكاري‌هاي نظامي با كشورهاي منطقه آسيا-اقيانوسيه است. در همين راستا امريكا ابتدا توانست توافق حضور موقت نيروها با فيليپين را احيا كند و روز گذشته نيز وزارت دفاع هند اعلام كرد، دهلي‌نو يك‌سري مانورهاي دريايي از ماه آگوست برگزار مي‌كند كه از جمله آنها مي‌توان به رزمايش مالابار-۲۰۲۱ در كنار نيروهاي دريايي استراليا، امريكا و ژاپن اشاره كرد.
در ميان تمام تلاش‌هاي ايالات متحده براي تقويت همكاري‌ها و اتحادسازي در آسيا-اقيانوسيه، همكاري با دهلي‌نو براي واشنگتن از اهميت بسيار زيادي برخوردار است. در 27 جولاي، وزارت امور خارجه امريكا در بيانيه‌اي بر حمايت ايالات متحده از «ظهور هند به عنوان يك قدرت جهاني و شريك حياتي» تاكيد كرد. تحليلگران استفاده از اين ادبيات در بيانيه‌اي كه پس از طي مسيرهاي بروكراتيك رايج در دستگاه سياست خارجي امريكا صادر شده را بسيار مهم ارزيابي مي‌كنند. با اين وجود آينده روابط امريكا و هند كه از نگاه چين به عنوان يك تهديد درنظر گرفته مي‌شود، وابسته به همكاري‌ها و اختلاف‌نظر در برخي حوزه‌هاست كه مي‌تواند در نتيجه نهايي اين همكاري موثر باشد و نشان دهد كه آيا دهلي و واشنگتن مي‌توانند به يكديگر تكيه كنند؟
1- كوآد؛ ابتكاري براي همكاري چندجانبه
يكي از اين موارد تاثيرگذار، چارچوب كوآد است. اين چارچوب همكاري چارجانبه كه با حضور ايالات متحده، هند، ژاپن و استراليا تشكيل شده آينده مبهمي دارد و تحليلگران با ديده ترديد به آن مي‌نگرند. واشنگتن‌پست در اين خصوص نوشته است: «از نگاه كارشناسان حوزه امنيت ملي هنوز مشخص نيست كه اين همكاري چه هدفي را دنبال مي‌كند و آيا به اتحادي نظامي بدل خواهد شد يا نه اما ديپلمات‌ها بر اين باورند كه اين چارچوب به هيچ‌وجه با ساختارهايي نظير ناتو قابل مقايسه نيست.» زماني كه هفته گذشته از آنتوني بلينكن در اين خصوص سوال پرسيده شد، وزير خارجه امريكا پاسخ داد: «كوآد يك اتحاد نظامي نيست.» با اين وجود تحولات هفته‌هاي اخير نشان مي‌دهد كه چندان نمي‌توان روي اين حرف امريكايي‌ها حساب كرد و رزمايش‌هاي مشتركي كه قرار است با حضور نيروهاي امريكايي، هندي، ژاپني و استراليايي برگزار شود، با هر توجيهي از ايالات متحده، باز هم نوعي همكاري نظامي به حساب مي‌آيد كه هدف آن نه مقابله با تهديدهاي امنيتي رايج كه مقابله با چين است. اين موضوع از اين نظر اهميت دارد كه اگر اين همكاري جنبه نظامي پيدا كند، هند مي‌تواند به واسطه آن امريكا را راضي به فروش تسليحات پيشرفته‌تر كند. در همين راستا، روز سه‌شنبه وزارت دفاع امريكا با صدور بيانيه‌اي اعلام كرد كه واشنگتن با درخواست چين مبني بر فروش موشك‌هاي دريا به درياي هارپون موافقت كرده است.
2- همكاري كرونايي؛ چالش بزرگ
يكي ديگر از حوزه‌هايي كه قرار بود هند و امريكا همكاري گسترده‌اي داشته باشند، همكاري براي مقابله همه‌گيري كروناست. در ماه مارس، زماني كه رهبران چهار كشور امريكا، هند، ژاپن و استراليا در نشستي مجازي حاضر شده بودند، توافق كردند كه علاوه بر كمك به يكديگر در مبارزه با كرونا، مقدمات صادرات واكسن به ساير كشورهاي منطقه را هم فراهم كنند. تحليلگران هدف از اين موضوع را جلوگيري از توسعه ديپلماسي واكسن چين توصيف مي‌كردند، با اين وجود نمي‌شد اين نكته را ناديده گرفت كه هند نياز اساسي به صادرات واكسن از سوي امريكا داشت اما با وضع محدوديت‌هايي از سوي دولت بايدن، بر صادرات واكسن باعث شد تا هند نه تنها نتواند از بحران كرونايي خارج شود، بلكه با شيوع واريانت دلتا در هند، ديگر كشورهاي منطقه و جهان نيز وارد فاز جديدي از بحران كرونا شدند. مرگ تعداد زيادي از شهروندان هندي و شكست ابتكار واكسن كوآد از جمله مواردي است كه ممكن است ترديدهايي در آينده همكاري دو كشور و اتكاي آنها به يكديگر ايجاد كند.
3- مواجهه قاطع با چين
جلوگيري از گسترش نفوذ چين از جمله اهداف رابطه دوجانبه امريكا و هند و همچنين رابطه چهارجانبه امريكا، هند، ژاپن و استرالياست. تا چند سال پيش، اغلب ديپلمات‌ها در اين چهار كشور اتفاق نظر داشتند كه همكاري‌هاي چهارجانبه اتفاقي مثبت است و نمي‌تواند چالش‌آفرين باشد اما اكنون شرايط تا حدود زيادي متفاوت است. چين از اين همكاري كه با هدف مهار اين كشور توسعه يافته، احساس نگراني مي‌كند و براي رفع اين نگراني سياست‌هاي قاطعي دارد. اين مساله باعث شده تا تنش ميان چين و اين كشورها در گذر زمان افزايش يابد؛ چنانكه در طول دو سال گذشته علاوه بر تنش‌هاي لفظي ميان مسوولان پكن و دهلي نو، درگيري‌هاي مرزي ميان دو كشور شرايط خونيني را رقم زد و كشته‌هاي زيادي را بر هند تحميل كرد. در ميان سياستگذاران چيني و به ويژه جريان ميانه‌رو در اين كشور كه با «ملي‌گرايي افراطي» نارندرا مودي و حزب او مخالفند، اين نگراني به طور جدي مطرح است كه افزايش بدون ملاحظه همكاري با امريكا عليه چين مي‌تواند به منافع هند آسيب بزند. تنوي مدن، استاد دانشگاه در آبزرور مي‌نويسد: «سوال اصلي اين است كه تا چه اندازه بايد به ايالات متحده نزديك شد؟» او مي‌افزايد: «در حالي كه ما با چين قاطع‌تري مواجه هستيم و مي‌خواهيم از طريق رابطه با امريكا خود را تقويت كنيم، اين نگراني مطرح است كه ايالات متحده آيا حاضر است نگراني‌هاي تاريخي خود را پيرامون برنامه‌هاي تسليحاتي هند كنار بگذارد و انتخاب‌هاي دهلي را محدود نكند؟» به گفته او، هند نگراني‌هاي پايداري درخصوص تكيه كردن به واشنگتن دارد.
4- نگراني از رشد طالبان
هند برخي ديگر از سياست‌هاي بين‌المللي امريكا را نيز به عنوان تهديدي عليه امنيت ملي خود مي‌پندارد. هر چند در طول سفر آنتوني بلينكن به دهلي‌نو، ديپلمات‌هاي هندي انتقادي را نسبت به سياست خارجي امريكا در موضوع افغانستان مطرح نكردند، با اين وجود واشنگتن‌پست مي‌نويسد كه دهلي‌نو تصور مي‌كند رشد طالبان در افغانستان و قدرت گرفتن اين گروه كه در پي خروج نظاميان امريكايي اتفاق افتاد تهديدي بزرگ است. از نگاه ديپلمات‌هاي هندي سابقه امريكا در افغانستان باعث مي‌شود تا ترديدها درخصوص اتكاپذير بودن امريكا افزايش يابد.
5- ارزش‌هايي كه ديگر مشترك نيستند
ايالات متحده همواره از دوستي و اتحاد با هند به عنوان اتحاد ميان دو دموكراسي نام مي‌برد اما در سال‌هاي اخير اقدامات حكومت مودي در سركوب اعتراضاتي مسالمت‌آميز نظير اعتراضات كشاورزان يا افزايش گمانه‌زني‌ها پيرامون اعمال تبعيض ديني و نژادي در هند از سوي دولت، باعث شده كه حملات رسانه‌هاي امريكايي عليه هند و رفتارهاي دولت مودي افزايش پيدا كند. از اين رو تقويت روابط با هند مي‌تواند چالشي حقوق بشري براي دولت بايدن باشد در حالي كه گزينه‌هاي زيادي پيش روي كاخ سفيد براي مهار چين وجود ندارد.