سوءاستفاده اروپا و امريكا از ابهام در موضع مذاكراتي ايران
احياي برجام سخت‌تر مي‌شود
به نظر مي‌رسد دولت جديد ايران نسبت به ادامه مذاكرات وين مصمم است اما هنوز هيچ تصميمي درباره چگونگي آن و تيم مذاكره‌كننده نگرفته است
سارا معصومي
«آيا ايران به ميز مذاكره براي احياي توافق هسته‌اي بازمي‌گردد؟» كمتر از يك هفته پس از برگزاري مراسم تحليف ابراهيم رييسي، رييس دولت سيزدهم در ايران، هنوز تهران پيام صريح و مشخصي به اين پرسش نداده است.
ابراهيم رييسي در تنها نشست خبري كه از زمان پيروزي در انتخابات برگزار كرده از ايده بازگشت همه اعضاي اوليه به اجراي كامل برجام حمايت و در سخنراني مراسم تحليف در جمع مهمانان خارجي بر ضرورت رفع تحريم‌ها تاكيد و اعلام كرد كه دولت او از هر طرح ديپلماتيكي براي رفع تحريم استقبال خواهد كرد. همزمان خبرهاي تاييده شده درباره نامزدي حسين اميرعبداللهيان براي پست وزارت خارجه دولت سيزدهم و ديدار 2 ساعته او با انريكه مورا، معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در حاشيه مراسم تحليف نيز به گمانه‌زني‌ها درباره زمان‌بندي بازگشت ايران به مذاكرات در آينده‌اي نه چندان دور دامن زد.
هرچند كه حضور حسين اميرعبداللهيان (مديركل امور بين‌الملل مجلس شوراي اسلامي) دوشادوش ابراهيم رييسي در ديدار با مهمان‌هاي خارجي شركت‌كننده در مراسم تحليف نشان داد كه رييس دولت، وزير خارجه خود را انتخاب كرده اما تا اعلام رسمي كابينه و راي اعتماد به اميرعبداللهيان، ابهام‌ها درباره سمت و سوي سياست خارجي ايران در چهار سال آتي به قوت خود باقي است. در اين فضاي مبهم بيش از آنكه به پرسش‌ها پاسخ داده شود، پرسش‌هاي تازه‌اي مطرح و بي‌جواب باقي مي‌ماند. نخستين اخبار درباره نگاه نامزد وزارت خارجه دولت سيزدهم از زبان لارنس نورمن، خبرنگار سياست خارجي وال‌استريت ژورنال منتشر شد. پس از ديدار دو ساعته انريكه مورا با اميرعبداللهيان در تهران، نورمن در يك رشته توييت خبر اين ديدار را منتشر و اعلام كرد كه اميرعبداللهيان به مورا اطلاع داده كه ايران براي بازگشت به مذاكرات وين مصمم است. انريكه مورا در تهران با جواد ظريف و عباس عراقچي، وزير خارجه و معاون سياسي او نيز ديدار كرده بود. ظريف در آخرين ديدار با مورا در مقام وزير خارجه ايران با اشاره به سوابق مذاكرات منتهي به برجام و مسائل و مشكلاتي كه بر اثر عدم حسن‌نيت و بدعهدي‌هاي امريكا در روند اجراي برجام ايجاد شد، به تبيين مواضع ايران در اين ارتباط پرداخت و چالش‌هاي موجود در مذاكرات احياي برجام را مورد اشاره قرار داد. ظريف از مواضع 3 كشور اروپايي و بي‌عملي آنها درقبال بدعهدي‌هاي امريكا در سال‌هاي اخير انتقاد كرد و خواستار آن شد كه اروپايي‌ها به واقعيات توجه بيشتري كرده و با سياست‌هاي مبتني بر فشار و تهديد همراهي نكنند.
در حالي كه انريكه مورا از سوي نهادهاي حقوقي بشري در اروپا و همچنين جريان اپوزيسيون جمهوري اسلامي در خارج از كشور براي سفر به تهران به منظور شركت در مراسم تحليف رييسي مورد انتقادهاي بسيار قرار گرفته بود، پس از بازگشت او موج خبري مثبتي درباره تداوم رايزني‌هاي برجامي در وين
به راه افتاد.
نشريه امريكايي «پاليتيكو» به نقل از يك مقام ارشد اتحاديه اروپا گزارش داد كه مذاكره‌كنندگان اين اتحاديه درباره شانس احياي توافق هسته‌اي با ايران با وجود سر كار آمدن «ابراهيم رييسي» رييس‌جمهور جديد در ايران خوش‌بين هستند. اين مقام ارشد گفت: «ما همچنان فكر مي‌كنيم كه محتمل‌ترين سناريو، يك توافق است. چيزي كه ما نمي‌توانيم به شما بگوييم زمان و تحت چه شرايط بودن توافق است. تماس‌هايي كه اين هفته با مقام‌هاي ايراني در حاشيه مراسم تحليف رييسي انجام شد، زمان از سرگيري گفت‌وگوهاي هسته‌اي يا آنكه تيم مذاكره‌كننده ايراني از چه كساني تشكيل مي‌شود را مشخص نكرده است. آنها زماني باز خواهند گشت كه تمامي گام‌هاي مختلف دولت جديد را تكميل كرده باشند بنابراين درك من اين است كه اوايل سپتامبر (اواسط شهريور ماه) گفت‌وگوها ازسرگرفته شود.»
اين مقام اتحاديه اروپا اضافه كرد كه هنوز در اين باره تصميم‌گيري نشده است كه آيا وزارت خارجه ايران مذاكرات را به پيش خواهد برد يا اينكه اين موضوع به شوراي امنيت ملي كه سياست هسته‌اي را شكل‌دهي مي‌كند، سپرده خواهد شد.
اين اشاره از سوي مقام اروپايي به مشخص نبودن مجري مذاكرات برجام در دولت سيزدهم در حالي صورت گرفته كه در داخل ايران چنين بحثي تاكنون به شكل پررنگ مطرح نشده و مشخص نيست كه آيا در ديدارهاي مورا در تهران از چنين احتمالي با او سخن به ميان آمده است يا خير. پيش از پاليتيكو نيز سايت امواج مديا كه منابع آگاه او از مقام‌هاي ارشد ايراني هستند در گزارشي ضمن تاييد خبر انتخاب اميرعبداللهيان به عنوان نامزد وزارت خارجه دولت رييسي، در باقي ماندن پرونده مذاكرات در دست وزارت خارجه ابراز ترديد كرده و فرض انتقال آن به شوراي عالي امنيت ملي را مطرح كرده بود.
انريكه مورا معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا نيز در حساب توييتري خود توضيحي درباره ديدار خود با مقام‌هاي خارجي حاضر در مراسم تحليف رييسي ارايه داد. مورا به توييت «چوي جونگ كان» قائم‌مقام وزير خارجه كره‌جنوبي و فرستاده ويژه رييس‌جمهور اين كشور براي شركت در مراسم تحليف رييس‌جمهوري ايران پاسخ داد.قائم‌مقام وزير خارجه كره‌جنوبي پس از ديدار اخيرش با «عباس عراقچي» معاون سياسي وزارت امور خارجه و همچنين انريكه مورا در صفحه توييترش نوشت: «اينجا در تهران، ملاقات‌هاي بسيار سازنده و پربار با عباس عراقچي و انريكه مورا (معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا) داشتم. حمايت ديپلماتيك كره از تلاش‌ها براي احياي برجام ادامه خواهد داشت كه اهميت فراواني براي روند صلح جهان و شبه جزيره كره دارد.» مورا معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در توييتر در اين باره نوشت: «از چوي جونگ كان قائم‌مقام وزير خارجه كره‌جنوبي به خاطر گفت‌وگوي بسيار جالبي كه درباره برجام و شبه جزيره كره داشتيم، تشكر مي‌كنم. بي‌صبرانه منتظر سفر شما به بروكسل به منظور ادامه تقويت روابط‌مان با (كره‌جنوبي) شريك كليدي اتحاديه اروپا هستم.»
معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا توضيح بيشتري درباره محور رايزني‌ها او و مقام ارشد كره‌جنوبي درباره برجام نداد. اين ديدار در حالي صورت گرفت كه سئول بدهي هنگفتي به تهران دارد كه به دليل تحريم‌هاي ايالات متحده عليه ايران امكان وصول آن براي تهران وجود ندارد. كره‌جنوبي از زمان روي كار آمدن دولت جديد بايدن ادعا مي‌كند كه در تماس با خزانه‌داري امريكا براي تعريف راهي به منظور پرداخت بدهي ايران است، اما اين ادعاها تاكنون به نتيجه‌اي منتهي نشده است.
تهديد و ترغيب همزمان ايران
در حالي كه انريكه مورا به تنها فردي از جمع تيم مذاكره‌كننده مقابل ايران در وين تبديل شده كه تاكنون با چهره‌هاي دولت جديد در ايران ارتباط داشته، در واشنگتن سياست تهديد و ترغيب ايران براي بازگشت به وين پيگيري مي‌شود. سخنگوي كاخ سفيد در چند روز گذشته چندين‌بار براي بازگشت هيات مذاكره‌كننده كشورش به او اعلام آمادگي كرده است. ند پرايس سخنگوي وزارت خارجه اين كشور نيز در پاسخ به پرسش خبرنگاران درباره سرنوشت توافق هسته‌اي با ايران در دولت رييسي گفت: «هيات امريكايي آماده است تا براي گفت‌وگو با ايران به وين بازگردد اما به نظر مي‌رسد كه ايران بايد ابتدا درباره حضور در اين مذاكرات تصميم‌گيري كند.» پرايس در ادامه سخنانش تاكيد كرد كه به اعتقاد واشنگتن، ديپلماسي همچنان بهترين راه پيش روي دو طرف است.
اين روزها عمده توجه به برجام و بازگشت هيات‌هاي مذاكره‌كننده به وين براي احياي آن متمركز شده اما در 5 ماه گذشته در حاشيه اين رايزني‌ها مذاكراتي هم براي تبادل زندانيان ميان ايران، بريتانيا و امريكا در جريان بوده است كه تهران مي‌گويد واشنگتن آن را به برجام گره زده و به دليل توقف مذاكرات برجام، پيگيري گفت‌وگو براي تبادل زندانيان را هم معلق كرد. ند پرايس در اين باره به خبرنگاران گفت كه واشنگتن به روند گفت‌وگو با ايران براي تبادل زندانيان ادامه خواهد داد.
سي‌ان‌ان اخيرا در گزارشي نوشت: مقام‌هاي امريكايي از تاخير در بازگشت به دور هفتم مذاكرات وين به عنوان «غافلگيري بد» ياد مي‌كنند. در ميان اعضاي گروه 1+5 اين گمانه‌زني وجود دارد كه تاخير در مذاكرات يك حركت تاكتيكي از سوي ايران است. آنها علاوه بر اين معتقدند ايراني‌ها در حال انجام مباحثاتي درباره نحوه پيشبرد مذاكرات هستند.
ابهام درباره راهبرد دولت سيزدهم درباره برجام و نحوه اجراي تصميم نظام در اين باره به قوت خود باقي است و همزمان تلاش‌هاي ايالات متحده و اروپا با هدايت رژيم اسراييل براي تشديد فشار بر ايران همزمان با استقبال ازسرگيري مذاكره ادامه دارد. تازه‌ترين اين سوژه‌ها نيز حمله به كشتي مرسر استريت متعلق به يك ميلياردر اسراييلي در درياي عمان است. روز گذشته «جوزپ بورل» مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در ادامه اتهامات بي‌اساس رژيم اسراييل، انگليس و امريكا عليه ايران در بيانيه‌اي به تكرار اين اتهامات پرداخت. او در اين بيانيه اعلام كرد: اتحاديه اروپا حمله غيرقانوني ۲۹ جولاي عليه كشتي تجاري «مرسر استريت» در سواحل جزيره «مصيره» عمان را به‌شدت محكوم مي‌كند. اين حمله كه منجر به كشته شدن يك رومانيايي و يك شهروند انگليسي شد، توجيهي ندارد. ما به خانواده‌ها و دوستان آنها تسليت مي‌گوييم و همبستگي كامل خود را با كشور عضو آسيب‌ديده اعلام مي‌كنيم. اين‌گونه اقدامات بي‌پروا و يك‌جانبه كه برخلاف قوانين بين‌المللي و تهديدكننده صلح بين‌المللي است، غيرقابل قبول است و بايد متوقف شود. آزادي ناوبري بايد مطابق قوانين بين‌المللي تضمين شود.
بورل در ادامه به اتهام‌زني عليه ايران پرداخت و در ادعايي بي‌اساس گفت همه شواهد موجود به وضوح به ايران اشاره مي‌كند.او در پايان اعلام كرد: ما از همه طرف‌هاي مرتبط در منطقه مي‌خواهيم تا نقش سازنده‌اي در تقويت ثبات و صلح منطقه ايفا كنند. در اين زمينه، اتحاديه اروپا به تلاش‌هاي شديد ديپلماتيك براي پيشبرد گفت‌وگوها و راه‌حل‌هاي مناسب و موثر ادامه خواهد داد.
روند تصميم‌گيري درباره چند و چون مذاكره در وين پس از پيروزي ابراهيم رييسي به كميته تطبيق سپرده شد كه نمايندگاني از مجلس و دولت جديد نيز در آن حضور داشتند. هرچند حسن روحاني و جواد ظريف روايت متفاوتي از وضعيت مذاكرات پيش از تعليق دارند و معتقدند كه امكان حصول توافق وجود داشت اما امروز ديگر سخن گفتن از آنچه ولو در گذشته‌اي نزديك ممكن بود به كار روند پيش‌رو نمي‌آيد. تهران بايد هرچه سريع‌تر با توجه به آخرين داده و ستانده‌ها در ششمين دور مذاكرات وين، تصميم خود را دو سطح كلان و جزيي‌تر بگيرد: آيا سياست نظام همچنان احياي برجام است؟ اگر پاسخ مثبت است كدام نهاد بايد مذاكرات را ادامه بدهد؟ اگر اراده ابراهيم رييسي بر تغيير تيم مذاكراتي باشد، بازگشت به وين ابتداي مسيري تازه خواهد بود و نه تداوم مسيري كه در 6 دور مذاكرات پيشين طي شده است. از سوي ديگر، هيات مذاكره‌كننده فعلي ريز گزارش‌ها درباره 6 دور مذاكرات انجام شده در وين به شمول رايزني‌هاي حاشيه‌اي با هيات‌هاي نمايندگي 1+4 را دراختيار شوراي عالي امنيت ملي و كميته تطبيق گذاشته است. در چنين شرايطي تهران مي‌داند كه سقف و كف امتيازهايي كه مي‌تواند واگذار يا دريافت كند چه مواردي را شامل خواهد شد. فاكتور مهم و جديدي كه بايد در تصميم‌گيري ايران لحاظ شود وضعيت پيش آمده در درياي عمان و تلاش اسراييل، ايالات متحده و برخي كشورهاي اروپايي براي ماهيگيري از آن است. چه اين اجماع در شوراي امنيت به محكوميت ايران منتهي شود و چه نتيجه‌اي به ظاهر به نفع ايران داشته باشد زنگ خطري است كه بايد در محاسبه هزينه و فايده‌ها طولاني‌تر كردن روند بازگشت به وين و از سرگيري مذاكره درنظر گرفته شود. ايران در مرحله‌اي از مذاكرات قرار دارد كه كارت امتيازهاي قابل توجهي در مشت دارد اما زمان استفاده از اين كارت‌ها
به مراتب مهم‌تر است.