وزير خارجه عراق از رييس‌جمهور تركيه براي حضور در كنفرانسي كه احتمال مي‌رود
تهران و رياض از حاضران آن باشند دعوت كرد
جنبه‌هاي مبهم يك ابتكار عراقي
محمدحسين لطف‌الهي
يك هفته پس از آنكه يك مقام آگاه از وزارت خارجه عراق در گفت‌وگو با العربي الجديد از تصميم مصطفي الكاظمي نخست‌وزير اين كشور براي برگزاري كنفرانس منطقه‌اي با حضور ايران، تركيه، عربستان‌سعودي و برخي ديگر از كشورهاي خاورميانه خبر داد، وزارت خارجه عراق اعلام كرد مصطفي الكاظمي براي رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور تركيه جهت شركت در كنفرانس منطقه‌اي بغداد كه اواخر ماه ميلادي جاري برگزار خواهد شد، دعوتنامه فرستاده است. در بيانيه وزارت خارجه عراق آمده است كه دعوتنامه فوق يكشنبه شب از سوي فواد حسين، وزير خارجه اين كشور تقديم رييس‌جمهور تركيه شده است. براساس اين بيانيه «در اين دعوتنامه الكاظمي از اردوغان درخواست نموده تا در كنفرانس سران كشورهاي همسايه عراق كه قرار است پايان ماه جاري ميلادي در بغداد برگزار شود، حضور يابد. در بيانيه وزارت خارجه عراق اشاره شده است كه موضوعات امنيتي و سياسي مهم منطقه از جمله موضوعات مورد بحث در نشست فواد حسين و اردوغان بوده و هنوز دو طرف جزيياتي بيشتر درباره اين نشست پشت درهاي بسته را فاش نكرده‌اند.
پيش‌تر يك مقام آگاه عراقي هدف از برگزاري اين كنفرانس را «ايجاد همگرايي ميان كشورهاي همسايه عراق درخصوص پرونده‌هاي مهم امنيتي و سياسي» عنوان كرده بود. عامر الفايز عضو كميته روابط خارجه در پارلمان عراق در اين باره به العربي الجديد مي‌گويد: «دولت الكاظمي، ثبات و استقرار كشور را در درجه اول در گرو ثبات و استقرار محيط اطراف آن مي‌داند و به همين دليل از مدت‌ها پيش به دنبال ميانجيگري و ايجاد همگرايي ميان طرف‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي به منظور دور كردن عراق و عراقي از درگيري‌ها و وارد شدن اين كشور به هر محور منطقه‌اي و بين‌المللي است.»
كاظمي و گسترش فعاليت‌هاي ديپلماتيك عراق
ناظران معتقدند دولت الكاظمي در تلاش است تا از طريق پويايي ديپلماتيك، اعتبار خود را در داخل كشور افزايش دهد و همزمان راهي براي حل مشكلات عراق كه از جمله آنها مشكلات اقتصادي است پيدا كند. بغداد چندي پيش در چارچوب نشست‌هاي سه‌جانبه عراق، اردن و مصر از ملك عبدالله دوم، پادشاه اردن و عبدالفتاح السيسي براي حضور در اين كشور دعوت كرد و سه كشور با امضاي تفاهمنامه‌هايي براي همكاري‌هاي بيشتر در حوزه‌هاي سياسي و اقتصادي ابراز آمادگي كردند. رويترز نوشته است كه در ماه فوريه، مصر و عراق 15 توافقنامه و تفاهمنامه در بخش‌هاي مختلف، از جمله نفت، جاده، مسكن، ساخت‌وساز و تجارت امضا كردند. در ماه دسامبر نيز هيات وزيران عراق تصميم گرفت توافقنامه تامين 12 ميليون بشكه نفت در سال براي مصر را تمديد كند. علاوه بر اين، عراق در سال جاري ميلادي تلاش زيادي داشت تا به عنوان ميانجي از اختلافات ميان كشورهاي منطقه ازجمله تهران و رياض بكاهد. براساس گزارش رسانه‌ها، عراق ميزبان اولين دور از گفت‌وگوهاي مقامات ارشد امنيتي ايران و عربستان‌سعودي بوده و نخست‌وزير اين كشور در سفرهايش به تهران و رياض كوشيده تا نقش مثبتي را در راستاي كاهش تنش‌ها در منطقه ايفا كند.
از سوي ديگر عراق هنوز پرونده‌هاي لاينحلي با كشورهاي همسايه خود دارد كه زمان برخي از آنها به پيش از حمله امريكا به عراق در سال ۲۰۰۳ باز مي‌گردد اما پرونده‌هاي جديدي نيز وجود دارد. در اين ميان پرونده‌هايي نظير آب با تركيه و ايران، حزب كارگران كردستان، مرزهاي سوريه و نفوذ داعشي‌ها، پرونده امنيتي و تجاري در مرزهاي سعودي، ترسيم مرزها با ايران، بدهي‌هاي عراق به كويت و توافق‌هاي نفتي و تجاري با اردن از مهم‌ترين پرونده‌هاي موجود است. در داخل عراق اما انتقادهايي نسبت به اين تحركات ديپلماتيك وجود دارد. برخي عراقي‌ها بر اين باورند كه هرچند فعاليت‌هاي ديپلماتيك دولت كاظمي در بعضي از حوزه‌ها موفق بوده و نتايجي در پي داشته اما در اين اقدامات، پيرامون اولويت‌ها و نيازهاي اصلي مردم عراق از جمله توسعه اقتصادي دستاوردهاي قابل توجهي وجود نداشته و مشخص نيست كنفرانس اخير كه بغداد مي‌خواهد آن را برگزار كند، دستاوردي داشته باشد. «باسم خشان» نماينده پارلمان عراق در اين خصوص مي‌گويد: «اطلاعاتي درخصوص برگزاري اين كنفرانس به صورت غيررسمي به دست ما رسيده و اميدواريم كه جزييات، اهداف و مزاياي آن براي عراق و عراقي اعلام شود. ما نگران آن هستيم كه اين كنفرانس صرفا جايي براي هزينه‌‌كرد و بستن خيابان‌ها به روي شهروندان به دليل اجراي طرح امنيتي ويژه تامين امنيت حضور هيات‌هاي خارجي باشد. امري كه اغلب در زمان ورود هر هيات عربي يا خارجي به بغداد روي مي‌دهد.» او افزود: «پرونده‌هاي مطرح در اين كنفرانس بايد در راستاي منافع عراق باشد نه كشورهاي حاضر در اين كنفرانس. چه بسا كه برگزاري چنين كنفرانسي داراي پيامدهاي منفي براي عراق باشد؛ برخلاف آنچه برخي از عراقي‌ها، سياستمداران و شهروندان تصور مي‌كنند.»
ديدار رسمي مقامات ايران و عربستان؟
دور و بعيد
جمهوري اسلامي ايران از سال‌ها پيش براي اصلاح روابط با عربستان سعودي و گفت‌وگوي مستقيم با رياض در اين خصوص ابراز آمادگي كرده بود. شواهد نشان مي‌دهد رياض هم به گفت‌وگوهايي كه نتيجه آن كاهش تنش در منطقه و به وجود آوردن راهي براي پايان دادن به بحران يمن باشد، استقبال مي‌كند اما با اين حال هنوز هيچ نشانه‌اي از تمايل عربستان به ديدار و گفت‌وگوي مستقيم و علني با مقامات ايراني و ازسرگيري روابط ديپلماتيك آشكار ميان رياض و تهران وجود ندارد. اين در حالي است كه هنوز مشخص نيست آيا عراق رسما از ايران و عربستان‌سعودي براي حضور در كنفرانس مد نظر خود كه قرار است در اواخر ماه ميلادي جاري برگزار شود، دعوت به عمل آورده است يا خير.
تركيه، بازيگر مبهم
درخصوص نقش تركيه در كنفرانس پيش رو نيز ترديدهايي وجود دارد. به‌رغم اينكه آنكارا در طول سال‌هاي اخير و همچنين پس از انتخاب رييس‌جمهور جديد ايران تمايل خود را براي توسعه روابط با تهران ابراز كرده، اما تعارض منافع و اختلاف‌نظرهاي دو كشور در برخي حوزه‌ها باعث مي‌شود ترديدهايي پيرامون نقش احتمالي تركيه در كنفرانس پيش رو در بغداد در موضوعات مربوط به ايران وجود داشته باشد. سرويس جهاني شبكه تي‌آرتي تركيه در گزارشي كه كمتر از يك ماه پيش درخصوص روابط تهران و آنكارا منتشر كرده، مي‌نويسد: «برخي سياست‌هاي ايران در منطقه توازن را در روابط ايران و تركيه بر هم زده و باعث شده تا تركيه سياستي متفاوت را درقبال تهران در پيش گيرد.» براساس اين گزارش، در موضوع عراق هرچند كه تهران از برتري قابل‌توجهي برخوردار است و سياست‌هاي ايالات متحده باعث شده «ايران و نيروهاي منطقه‌اي اين كشور نقش قدرت‌ساز (كينگ ميكر) را پيدا كنند» اما تركيه تلاش كرده در مقابل «گروه‌هاي شبه‌نظامي» در كنار دولت مركزي و همچنين سياستمداران اقليم كردستان قرار بگيرد. از سوي ديگر، اين گزارش تاكيد مي‌كند تلاش براي احيا و تقويت روابط ميان تركيه، عربستان و مصر مي‌تواند تا حد زيادي از قدرت منطقه‌اي ايران بكاهد. در شرايطي كه چنين ديدگاهي از سوي جريان‌هاي نزديك به قدرت در تركيه مشاهده مي‌شود، نمي‌توان با قاطعيت از نقش مثبت آنكارا در راستاي اصلاح يا تقويت روابط ايران با برخي همسايگان نظير عربستان‌سعودي و عراق مطمئن بود.