نيروهاي امنيتي افغانستان جاي خود را به شبهنظاميان طالبان ميدهند
خطر سقوط كابل
سارا معصومي
«در حال بازگشت سريع به گذشتهاي هستيم كه 20 سال از آن فرار كرديم.»، «سرعت پيشروي طالبان باوركردني نيست.»، «فكر نميكرديم طالبان به اين سرعت پشت دروازههاي كابل باشد.»
در 24 ساعت گذشته بارها و بارها اين جملات و جملاتي مشابه از زبان مرد و زن در افغانستان شنيده شده است. طالبان تا ساعت 9 بامداد روز جمعه به گفته ذبيحالله مجاهد، سخنگوي آن 14 ولايت افغانستان را به تصرف خود درآورده بود. پس از آن نيز هر ساعت خبرهاي كوتاه درباره پيشروي طالبان يا تصرف ولايتي جديد منتشر شده است.
خبرهاي رسيده از ارگ رياستجمهوري در كابل از رايزنيهاي فشرده اشرف غني، رييسجمهور افغانستان با مقامهاي سياسي از ايالات متحده تا بريتانيا حكايت دارد. همزمان از دوحه خبرهاي تاييد نشده درباره تفاهم بر سر تشكيل دولت انتقالي به گوش ميرسد و در نيويورك هم شوراي امنيت وضعيت سياسي و امنيتي در افغانستان را بحراني و حساس خطاب ميكند. شبهنظاميان طالبان اسلحه بر دوش در ولايت هرات روز خود را با حضور در شهربازي اين شهر با جولان دادن در خيابانها آغاز كردند و ظهر نيز در مسجد جامع جامعه بزرگ اين شهر براي نخستينبار در 20 سال گذشته به امام جماعتي از طالبان اقتدا كردند. ايالات متحده و بريتانيا كه در تصميم قبلي براي خروج از افغانستان راسخ هستند، اعلام كردند كه نيروهاي نظامي تازه نفسي را به اين كشور اعزام خواهند كرد اما نه براي جنگيدن با طالبان بلكه براي تسهيل روند نقل و انتقال نيروها و ديپلماتهاي اين كشورها از افغانستان.
تصاويري كه در 48 ساعت اخير از نحوه پيشروي طالبان منتشر شده، كشورهايي را كه در 20 سال گذشته دستي در آتش افغانستان داشتند شوكه كرده است. تا كمتر از يك ماه پيش تصور ميشد كه طالبان از بيم مقاومت مردمي و نيروهاي امنيتي فعلا خيال تصرف شهرهاي بزرگتر را در سر ندارد و به ولايتهاي كوچكتر رضايت خواهد داد. همزمان گفته ميشد كه طالبان اشتباه دهه 90 را تكرار نخواهد كرد و كسب مشروعيت و مقبوليت بينالمللي را بر پيشرويهاي سريع ترجيح ميدهد. رفتارهاي طالبان در دو هفته اخير به شاهدي براي نقض اين ادعا تبديل شد. در حالي كه نيروهاي امنيتي از نيمروز تا هرات و قندهار براي خارج شدن شهر سوار بر ماشينهاي نظامي از يكديگر سبقت گرفتند، سخنگوي طالبان مدعي شد كه سقوط شهرهاي بزرگ نشانه استقبال افغانها از طالبان است . هرات در حالي ناباورانه به دست طالبان تصرف شد كه ويديوهاي رسيده از جولان شبهنظاميان طالب در ميدانها و خيابانهاي اصلي اين شهر كه خالي از هرگونه نيروي نظامي بودند با واكنشهاي بسياري در فضاي مجازي روبهرو شد. بسياري از خبرنگاران و ناظران مسائل افغانستان در فضاي مجازي با اشاره به فرار نيروهاي امنيتي افغانستان نوشتند كه تحولات اين روزهاي افغانستان نشان ميدهد كه 20 سال تلاش براي تجهيز و تعليم نيروهاي نظامي اين كشور بيهوده بوده و حالا ايالات متحده با ترك افغانستان ثابت كرد كه سرمايه مادي و انساني كه در اين سالها در افغانستان هزينه كرد، نتوانسته مسير بازگشت اين كشور به سال 2000 را مسدود كند.
هشت ماه پس از روي كار آمدن دولت جديد در ايالات متحده، دونالد ترامپ، رييسجمهور پيشين و مايك پمپئو، وزير خارجه او جو بايدن را متهم به سهلانگاري و تصميم اشتباه كرده و ادعا ميكنند كه خروج از افغانستان با اين سبك و سياق اشتباه و برنامه دولت قبل امريكا براي ترك افغانستان متفاوت بوده است. همزمان صداي انتقاد جمهوريخواهان و برخي دموكراتها در كنگره ايالات متحده هم بلندتر شده و از جو بايدن ميخواهند كه در تصميم گرفته شده براي ترك افغانستان تا پايان ماه جاري ميلادي تجديدنظر كند. انتقادهايي كه ظاهرا تاثيري بر بايدن و تيم او در پرونده افغانستان ندارد و زلمي خليلزاد در دوحه همچنان دوشادوش طالبان از يك سو و همصحبت با عبدالله عبدالله از سوي ديگر تلاش ميكند به نقشه راهي براي تغيير زمين بازي و تقسيم قدرت در افغانستان برسد. نقشه راهي كه احتمالا يكي از اصليترين مولفههاي آن كنارهگيري اشرف غني خواهد بود. سناريويي كه به نظر ميرسد مورد حمايت پاكستان نيز است و «عمران خان»، نخستوزير اين كشور به نقل از رهبران طالبان، گفته تا زماني كه اشرف غني در قدرت باشد، اين گروه حاضر به گفتوگو نخواهد شد. به گزارش رسانهها، عمران خان كه اين روزها از سوي بخشي از افكار عمومي در افغانستان متهم شماره يك وضعيت جاري در اين كشور است به خبرنگاران خارجي گفت: 3 يا 4 ماه پيش، هنگامي كه رهبران ارشد طالبان به پاكستان آمدند، من سعي كردم آنها را متقاعد كنم كه صلح كنند؛ شرايط طالبان اين است: «تا زماني كه اشرف غني در آنجا قدرت دارد؛ ما با اين دولت گفتوگو نميكنيم .»
پيشروي طالبان و سرنوشت نامعلوم زنان
در حالي كه برخورد فرماندهان طالبان در هر يك از ايالتهاي به تصرف درآمده با مردم متفاوت گزارش شده زنگهاي خطر در نهادهاي حقوق بشري بينالمللي به خصوص پيرامون وضعيت زنان به صدا درآمده است. برخي گزارشهاي ميداني از ولايتهاي زير سلطه طالبان از ربودن دختران نوجوان و وادار كردن آنها به ازدواج موقت با نيروهاي طالبان حكايت دارد و همزمان از برخي ولايتها نيز خبرهايي مبني بر ممنوع شدن كار زنان در خارج از منزل گزارش شده است. اين در حالي است كه خبرنگار بيبيسي در گزارشي كه از بلخ تهيه كرده تصاويري را نشان ميدهد مبني بر اينكه زنان ميتوانند برخلاف قواعد اعلام شده طالبان در برخي ديگر از ولايتها بدون همراهي مرد محرم از خانه خارج شوند يا نيازي به پوشاندن صورت خود با برقع ندارند و پوشاندن موي سر كفايت ميكند. با اينهمه در هيچ كدام از تصاوير ويديويي كه از شهرهاي تازه به تصرف درآمده توسط طالبان مانند هرات منتشر شده زني در خيابان ديده نميشود و به نظر ميرسد كه زنان از بيم جان خود تن به حصر تحميلي در خانهها دادهاند.
اروپا و امريكا خطاب به شهروندان خود:
فورا خاك افغانستان را ترك كنيد
كشورهاي اروپايي درگير در پرونده افغانستان درست مانند 20 سال پيش كه به دستور ايالات متحده به اين كشور حمله كردند براي خروج نيز چشم به دهان كاخسفيدنشينها دوختهاند. در حالي كه در آلمان و بريتانيا برخي مقامهاي سياسي مخالف روند در پيش گرفته شده از سوي لندن و برلين در قبال افغانستان هستند و درباره فاجعه انساني در اين كشور و عقبگرد وضعيت زنان در سايه سلطه طالبان هشدار ميدهند، دولتها بر ترك افغانستان تاكيد دارند. روز پنجشنبه دولتهاي آلمان، فرانسه و انگليس از شهروندان خود درخواست كردند هرچه سريعتر افغانستان را ترك كنند.وزارت امور خارجه آلمان از شهروندان خود در افغانستان درخواست كرد هرچه سريعتر و طبق برنامه پروازها، خاك اين كشور را ترك كنند.اين وزارتخانه در بيانيهاي نوشت: «به افراد داراي مليت آلماني اكيدا توصيه ميشود كه از فرصت براي ترك اين كشور در اسرع وقت استفاده كنند». وزارت امور خارجه انگليس و فرانسه نيز از شهروندان خود درخواست كردهاند هرچه سريعتر افغانستان را ترك كنند.
پيش از اين سفارت امريكا در كابل با صدور بيانيهاي از شهروندان امريكايي در بحبوحه پيشرويهاي سريع گروه طالبان در افغانستان، خواسته بود «فورا» خاك اين كشور را ترك كنند.شبكه خبري «سيانان»، به نقل از يك مقام دولت امريكا، يك منبع ديپلماتيك غربي و فردي مطلع به تحولات افغانستان گزارش كرده امريكاييها در نظر دارند تعداد كارمندان ديپلماتيك خود در افغانستان را كاهش داده و سفارت خود را به فرودگاه كابل منتقل كنند. روز گذشته وزارت خارجه دانمارك نيز اعلام كرد كه سفارتخانه اين كشور در كابل را تعطيل خواهد كرد. اين در حالي است كه برخي كشورها مانند روسيه اعلام كردهاند قصد تعطيلي فعاليت ديپلماتيك خود در پايتخت افغانستان را ندارند. تصميمي كه مشخص نيست در صورت وخامت اوضاع و رسيدن شبه نظاميان طالبان به پايتخت تغيير نكند.
ديپلماتهاي ايراني در هرات منتظر تصميم تهران
همزمان با تصرف هرات توسط طالبان يكي از مهمترين پرسشها در فضاي مجازي پيرامون وضعيت ديپلماتهاي ايراني در نمايندگي ايران در اين شهر بود. طالبان در چند هفته اخير بارها و بارها تاكيد كردند كه در مسير پيشروي كاري به سفارتخانهها و نمايندگيهاي كشورهاي خارجي در ولايتهاي متفاوت افغانستان ندارند اما براي ايرانيها تجربه قتل ديپلماتهاي ايراني در نمايندگي ايران در مزارشريف در دهه 70 باب هرگونه اعتماد به وعده طالبان را بسته است. سعيد خطيبزاده، سخنگوي وزارت امور خارجه صبح روز جمعه با اعلام نگراني جمهوري اسلامي ايران از تشديد خشونتها در افغانستان و وضعيت مردم و بيجاشدگان، خواستار توجه به حفظ جان مردم و غيرنظاميان در بحبوحه شرايط جاري شد. خطيبزاده همچنين با توجه به تسلط طالبان بر شهر هرات، توجه جدي آنها در تامين امنيت و سلامت كامل ديپلماتها و اماكن ديپلماتيك را مورد تاكيد قرار داد و از ارتباط مستمر وزارت امور خارجه با سركنسولگري جمهوري اسلامي ايران در هرات و پيگيري وضعيت سلامت همكاران مستقر در آن نمايندگي خبر داد .
طالبان خطاب به مردم و نيروهاي امنيتي: مقاومت نكنيد
مقامهاي سياسي برخي كشورهاي منطقه مانند پاكستان و روسيه يا درگير در پرونده افغانستان مانند ايالات متحده در چند روز اخير نسبت به فرار نيروهاي امنيتي و ارتش افغانستان از ولايتها و رها كردن شهروندان غيرنظامي با شبه نظاميان طالبان انتقادهاي تندي را مطرح كردهاند. از جو بايدن رييسجمهور ايالات متحده كه گفت نيروهاي امنيتي تجهيزات لازم را در اختيار دارند و بايد از مردم محافظت كنند تا عمران خان نخست وزير پاكستان كه با رد انتقادهاي كابل درباره حمايت اسلامآباد از طالبان به طعنه گفت: آيا تقصير پاكستان است كه نيروهاي نظامي شما فرار ميكنند؟ روز گذشته شبيه اين طعنهها از زبان ضمير كابلوف، نماينده ويژه رياستجمهوري روسيه در امور افغانستان نيز شنيده شد. كابلوف ضمن رد احتمال تصرف كابل توسط طالبان گفت: «طالبان كنترل قندهار را نه در پي جنگ، بلكه به دليل فرار ارتش افغانستان كه توسط ناتو و ايالات متحده آموزش ديده، به دست گرفتند.تصرف قندهار دقيقا همان چيزي را نشان ميدهد كه ما درباره آن صحبت كرديم: اين شهر در نتيجه نبردي با مقاومت شجاعانه نيروهاي افغان تصرف نشد، بلكه به علت فرار ارتش افغانستان كه توسط امريكاييها و ناتو آموزش ديده بودند، اتفاق افتاد.»
«سرگئي لاوروف»، وزير خارجه روسيه نيز در موضعگيري مشابه گفت: «پيشرفت طالبان در افغانستان به دليل مواضع مقامات كابل است». در حالي كه تصوير فرار نيروهاي امنيتي از ولايتها و تحويل دادن كنترل شهرها بدون تحميل هيچ گونه تلفاتي بر طالبان، به انتقادهاي شديداللحن مردمي از دولت و نيروهاي امنيتي در فضاي مجازي افغانستان منتهي شده است، «قاري يوسف احمدي»، سخنگوي طالبان در بيانيهاي از مردم خواست دست از مقاومت بردارند. در بخشهايي از اين بيانيه آمده است: «امارت اسلامي به نيروهاي دشمن اعلام ميكند كه از مقاومت بيحاصل دست بردارند. آغوش امارت اسلامي براي آنها باز است. نيروهاي دولتي جان خود را به خطر نيندازند و زمينه را براي ايجاد يك نظام خالص اسلامي، مستحكم و افغان شمول فراهم كنند».
روند دوحه و خيال خام امريكا
ايالات متحده در دو سال اخير تنها راهحل سياسي براي پايان دادن به بحران در افغانستان به منظور ترك اين كشور را در دوحه پايتخت قطر تحت عنوان «روند صلح» دنبال كرده است. روندي كه با در حاشيه نگه داشتن دولت رسمي در افغانستان آغاز و به دست دادن و لبخند مايك پمپئو، وزير خارجه وقت امريكا با رهبران طالبان مقابل دوربين رسانههاي بينالمللي منتهي شد. روندي كه به متن توافقي چند صفحهاي با طالب منتهي شد و تا به امروز طالب به يكي از تعهدات خود طبق آن متن عمل نكرده اما ايالات متحده در حال اجراي تك به تك تعهداتش است. با وجود پيشرويهاي طالبان در چند هفته اخير كه منجر به آواره شدن جمعيت قابل توجهي از مردم افغانستان شده، واشنگتن همچنان ترجيح ميدهد كلاه خود را حفظ كرده و همچنان در دوحه به دنبال راهحلي ولو موقت براي آرام كردن افغانستان بگردد. راهكاري كه ظاهرا طالبان خود را به آن متعهد نميداند. روز گذشته همزمان با موجي از اخبار رسانهاي تاييد نشده درباره نقشه راههاي به دست آمده در دوحه در سايه رايزنيهاي سياسي، «محمد نعيم»، سخنگوي تيم مذاكرهكننده طالبان گفت كه در نشست سه روزه صلح افغانستان در قطر تنها قرار است نظرات كشورهاي شركتكننده شنيده شود و در اين نشست هيچ تصميمي صورت نخواهد گرفت.
نعيم با ادعاي اينكه دولت افغانستان تعهدي به مذاكرات ندارد، افزود: اينها به صلح تعهد و تمايل ندارند، پس فكر نميكنم كه اين نشستها پيشرفت خاصي داشته باشد.
از سوي ديگر «عبدالله عبدالله» رييس شوراي عالي مصالحه افغانستان ميگويد كه عدم پيشرفت در مذاكرات صلح به دليل عدم جديت و باور طالبان به يافتن يك راهحل سياسي براي بحران افغانستان است. عبدالله در اين خصوص گفت: دولت افغانستان طرفدار دستيابي به راهحل سياسي از طريق مذاكره و تعيين ميانجي يا ميانجيها براي سامانبخشيدن به مذاكرات است و به همين دليل طرح خود را به قطر ارايه كرده است تا از اين طريق به دست ديگر كشورهاي مشاركتكننده در نشست قطر برسد.
هيات سياسي طالبان در حالي در دوحه ژست مذاكره ميگيرد كه در پشت پرده اين ژست پوششي براي پيشرويهاي سريع نظامي اين گروه در ميدان است. طالبان با استفاده از ناتواني دولت اشرف غني، پذيرش طالبان به عنوان بخشي بزرگ از واقعيت سياسي افغانستان توسط بازيگران منطقهاي و فرامنطقهاي، عقبنشيني نظامي ايالات متحده و ناتواني قواي امنيتي در حال تكرار همان سناريويي است كه در دهه 70 پيش برده و قدرت را در دست گرفت. قدرتي كه البته تنها از سوي سه كشور به رسميت شناخته شد. در چند روز گذشته كشورهايي چون روسيه، ايالات متحده و كشورهاي اروپايي به طالبان هشدار دادهاند كه در صورت تصاحب قدرت با زور اين گروه را به رسميت نخواهند شناخت.
سازمان ملل خطاب به همسايگان افغانستان:
مرزهاي خود را باز نگه داريد
تصاوير فرار مردم افغانستان به سمت مرزهاي مشترك با پاكستان و ايران در چند هفته اخير زنگ خطر را براي كشورهاي همسايه افغانستان به صدا درآورده است. آوارگي مردمي كه فرار از ولايتهاي تحت سلطه طالب را به ماندن و زندگي كردن در سايه آنها ترجيح دادهاند جامعه جهاني را نگران كرده است و برهمين اساس مدير شوراي آوارگان نروژ هشدار ميدهد كه افزايش خشونتها در سراسر افغانستان در هفتههاي اخير باعث شگفتي امدادگران شده چون اين كشور به سرعت به سوي يك بحران بشري گسترده پيش ميرود. به گزارش خبرگزاري اسپوتنيك، «تريسي فون هيردن»، مدير اجرايي اين موسسه گفت: ما خودمان را گرفتار يك بحران بشري بزرگ ميبينيم. خانوادههاي وحشتزده در روزهاي گذشته از كابل ميگريزند. اردوگاهها ديگر جا ندارند. نگران اين هستيم كه اوضاع در سراسر افغانستان با سرعتي غيرقابل پيشبيني رو به وخامت بگذارد. درگيريها بين طالبان و نيروهاي امنيتي افغان عمليات اين موسسه خيريه مستقر در اسلو را تحت تاثير قرار داده است كه شامل ارسال كمكهاي بشردوستانه به ۹۰۰ هزار افغان ميشود. از آنجا كه افغانستان همچنان يكي از خطرناكترين كشورها براي انجام عمليات خيرخواهانه ما قلمداد ميشود، بيش از هر زمان ديگري مهم است كه آژانسهاي كمكرسان بتوانند به مردم اين كشور كمك كنند چون درگيريها در اين كشور رو به افزايش است.
بر اساس آمار سازمان ملل، در مجموع ۳.۵ ميليون نفر در افغانستان آواره هستند كه ۳۹۰ هزار تن آنها در آغاز سال جاري ميلادي آواره شدهاند اما آمار واقعي بيش از اين تعداد است.
در چنين شرايطي، سازمان ملل از كشورهاي همسايه افغانستان خواست مرزهاي خود را با توجه به تشديد درگيريها در افغانستان باز نگه دارند و در خصوص كمبود قريبالوقوع غذا و نياز بسياري از افغانها به پناهندگي در سطح بينالمللي هشدار داد. «شابيه منتو»، سخنگوي آژانس پناهندگان سازمان ملل متحد در نشست خبري در ژنو سوييس ضمن درخواست از كشورهاي اطراف افغانستانِ درگير جنگ براي باز نگه داشتن مرزهاي خود گفت: ناتواني در جستوجوي امنيت ممكن است جان افراد بيشماري را به خطر اندازد. كميسارياي عالي پناهندگان سازمان ملل آماده است تا به مقامات ملي كمك كند در صورت لزوم پاسخهاي بشردوستانه را افزايش دهند.
در حالي كه با تصرف شهرهاي زرنج و فراه، تعداد قابل توجهي از نيروهاي نظامي افغانستان به همراه خودروهاي نظامي و تجهيزات به ايران پناه آوردند و مرزباني ايران نيز مراتب ورود و انتقال هوايي آنها به كابل را فراهم كرد، اوضاع در مرز مشترك افغانستان و پاكستان به اين آرامي نيست. روز پنجشنبه نيروهاي پاكستاني در نزديك گذرگاه مرزي سپين بولدك در ولايت كندهار با صدها تن از شهروندان افغانستان كه در آن سوي گذرگاه گرفتار شده بودند، درگير شدند.شماري از شهروندان افغانستان زماني كه در منطقه چمن در آن سوي گذرگاه سپين بولدك گرفتار شده بودند، به علت بسته بودن اين گذرگاه با نيروهاي پاكستاني درگير شدند.اين درگيري پس از آن رخ داد كه مسافران، پيكر يك مسافر ۵۶ ساله افغان را كه در انتظار گذشتن از مرز جان باخته بود، به مقر نيروهاي پاكستاني منتقل كردند تا خواهان بازگشايي گذرگاه شوند.گذرگاه مرزي سپين بولدك در حال حاضر از سوي طالبان بسته شده است و مسافران نميتوانند رفت و آمد كنند.پيش از اين طالبان گفته بودند كه به علت تصميم پاكستان به پايان دادن عبور بيويزا، اين گذرگاه را بستهاند. سازمان ملل در حالي از همسايگان افغانستان چنين درخواستي را مطرح كرده كه دولت تركيه اعلام كرده به دليل فقدان وجود قراردادي در زمينه اسكان موقت يا رسيدگي به پناهجويان افغانستاني مرزهاي خود با اروپا را باز نگه داشته و مانع از ورود افغانستانيها به خاك اروپا نخواهد شد. همزمان در اروپا نيز بحث درباره اخراج يا نگه داشتن مهاجران افغانستاني ادامه دارد. در حالي كه فرانسه، آلمان و هلند از جمله كشورهايي هستند كه با توجه به وضعيت افغانستان تعليق اخراج مهاجران افغان را اعلام كردهاند، اتريش، بلژيك، دانمارك و يونان از اتحاديه اروپا خواستهاند كه اين اجازه را ندهد و ادعا ميكنند كه توقف بازگرداندن مهاجران افغانستاني سيگنال اشتباهي را ارسال ميكند و به احتمال زياد تعداد بيشتري از شهروندان افغان را ترغيب ميكند تا خانههاي خود را به مقصد اتحاديه اروپا ترك كنند.
«شير هرات» در محاصره شبهنظاميان
محمد اسماعيل خان از فرماندهان جهادي معروف به شير هرات در چند هفته گذشته به چهره مبارزه با طالبان در افغانستان تبديل شده بود. پيرمردي با محاسن سفيد در دهه 70 عمر كه در دو هفته اخير شبانه روز در كنار نيروهاي مردمي از هرات محافظت كرد اما در نهايت روز پنجشنبه با تصرف هرات توسط طالبان در خانه خود به اسارت اين گروه درآمد. تصاوير محمد اسماعيل خان در محاصره جواناني سلاح به دست موجي از خشم عمومي را در ميان كاربران فضاي مجازي در افغانستان به راه انداخت. بسياري او را با والي غزني مقايسه كردند كه به راحتي در برابر طالبان كوتاه آمده و با بدرقه آنها ولايتش را ترك كرد. اسماعيل خان در مصاحبهاي كه ظاهرا در اسارت است در حالي كه نيروهاي طالبان سمت راست و چپ او نشستهاند، گفت: «طالبان با مردم بايد با رويهاي برخورد كند كه در كنار هم بتوانند زندگي مرفه داشته باشند.»
او در پاسخ به سوالي كه چه احساسي دارد، ميگويد: چون دفعتا اين حادثه صورت گرفته نميتوانم چيزي بگويم.