گام اروپا براي استقلال نظامي از امريكا

آرمين  منتظري

خروج عجولانه و جنجالي نيروهاي امريكايي و ناتو از افغانستان و قدرت گرفتن طالبان در اين كشور بار ديگر مقامات اتحاديه اروپا را به اين فكر انداخته كه درباره طرح تشكيل نيروهاي واكنش سريع اين اتحاديه تصميمي اتخاذ كنند. در واقع اتحاديه اروپا به اين نتيجه رسيده است كه در زمانه بحران‌ها نياز به نيروي نظامي دارد كه بدون وابستگي به نيروهاي نظامي امريكايي بتواند به نفع منافع اروپا مداخله كند. 

به گزارش رويترز، «جوزپ بورل» مسوول سياست خارجي و امنيت اتحاديه اروپا در حاشيه ديدار روز پنجشنبه وزيران دفاع اتحاديه اروپا در اسلووني با بيان اينكه اروپا آمادگي لازم براي كنترل و ايمن‌سازي فرودگاه كابل را نداشت و وابسته به آمادگي و برنامه‌هاي امريكا بود، استدلال كرد: اگر نمي‌خواهيم وابسته به تصميمات ديگران، ولو دوستان و متحدان خود باشيم، بايد ظرفيت‌ها و توانمندي‌هاي خاص خود را توسعه دهيم.
اگرچه مسوول سياست خارجي اروپا طرح ايجاد نيروي واكنش سريع را به عنوان گامي موثر در كاهش وابستگي به واشنگتن مطرح كرد، اما واكنش‌ها حاكي از عدم اجماع اعضاي اتحاديه در جهت اتخاذ راهكار يكسان و هماهنگ بود و اعضاي اتحاديه به اجماع روشني دست نيافتند. به گفته «مارگاريتاس روبلس» وزير دفاع اسپانيا، ۲۷ كشور عضو اتحاديه اروپا اذعان كردند كه در ماموريت خروج از افغانستان، اتحاديه اروپا كمي متزلزل شده است. همچنين به اذعان «آنگر كرامپ كارنبائر»همتاي آلماني وي، «افغانستان پايان تلخي داشت چرا كه توانمندي‌هاي اتحاديه آنچنان كه تصور مي‌شد، نبود». 
از سوي ديگر، همه اعضا بر ضرورت ايجاد نيروي واكنش سريع توافق نكردند. ازجمله «فرانسوا باش» معاون نخست‌وزير و رييس نيروي دفاع لوكزامبورگ اقدامات هماهنگ ديگري را اتخاذ كرده است، زيرا برآن بود كه همه كشورها به دنبال خريد تجهيزات نظامي به‌طور مشترك باشند.
آلمان به عنوان راهكار براي اجماع لازم درخصوص چنين ائتلافي، به ماده ۴۴ معاهده ليسبون استناد كرد كه در آن به گروهي از كشورها كه مايل به اتحاد هستند اجازه مي‌دهد تا به‌طور مشترك عمل كنند. با اين وجود، به گفته كميسارياي عالي اتحاديه اروپا، اجماع ۲۷ كشور به دليل جهان‌بيني‌ها و فرهنگ راهبردي متفاوت به زمان نياز دارد. بورل همچنين خاطرنشان كرد: اما «زمان نامحدود نيست» و «افغانستان نقص‌هاي خودمختاري راهبردي اتحاديه اروپا را عيان كرد». 
موضوع تشكيل نيروهاي واكنش سريع اتحاديه اروپا حدود 20 سال پيشتر از سوي برخي از رهبران كشورهاي عضو اتحاديه اروپا مطرح شده بود. در آن زمان بنا بر اين بود كه نيروي واكنش سريع متشكل از 50 تا 60 هزار كماندو تشكيل شود اما اتحاديه اروپا در نهايت نتوانست اين نيرو را عملياتي كند. حالا بار ديگر رهبران اروپا به طرح قديمي خود بازگشته‌اند اما اين‌بار هدف اين است كه نيروي متشكل از 5 هزار كماندو كه بتوانند در صف نخست مداخله نظامي قرار بگيرند، شكل بگيرد. ظاهرا رهبران اتحاديه اروپا توافق كرده‌اند كه اين نيرو تا ماه مارس سال 2022 شكل بگيرد. 
حالا در حالي كه وزراي دفاع اتحاديه اروپا روز پنجشنبه در پايتخت اسلووني براي گفت‌وگو درباره اين طرح گرد آمدند، اين امكان وجود دارد كه اختلافات سياسي در بروكسل ميان پاريس و برلين بار ديگر مانع اين طرح شود مگر اينكه نوعي روند سريع تصميم‌گيري موجب تصويب سريع اين طرح شود. برخي از مقامات ارشد اتحاديه اروپا كه نخواسته‌اند نام‌شان فاش شود نسبت به ناتواني اتحاديه اروپا به عنوان يك قدرت اقتصادي در حفاظت از فرودگاه كابل به مدت سه روز بعد از ضرب‌الاجل خروج نيروهاي امريكايي ابراز كلافگي كرده‌اند. 
آلمان، فرانسه و انگليس كه البته عضو اتحاديه اروپا نيست در ميان كشورهايي بودند كه براي خارج كردن اتباع‌شان در افغانستان زمان بيشتري را خواستار شده بودند اما اين امكان به وجود نيامد. چارلز ميشل، رييس شوراي اروپا كه رياست نشست اتحاديه را در اسلووني بر عهده داشت اعلام كرد: «ما نياز نداريم رخداد ژئوپوليتيكي ديگري نظير افغانستان رخ دهد تا در نهايت به اين نتيجه برسيم كه اتحاديه اروپا بايد استقلال تصميم‌گيري خود را حفظ‌ كرده و ظرفيت بيشتري براي اقدام در جهان از خود نشان دهد». ناتو نيز از چنين ديدگاهي حمايت مي‌كند و ايالات متحده امريكا نيز تاكيد كرده كه اتحاديه اروپا بايد از نيروهاي نظامي كه قابليت اعزام داشته باشند، برخوردار باشد؛ البته اين كار به شرطي ممكن است كه سربازان اروپايي در ديگر نقاط جهان مشغول عمليات نباشند. 
حس گرفتار شدن در افغانستان به‌شدت در پايتخت‌هاي اروپايي احساس شد چه اينكه امريكا براي تامين امنيت فرودگاه كابل از 6 هزار سرباز استفاده كرده و اين تعداد سرباز دقيقا همان تعداد سربازي است كه اتحاديه اروپا از سال 2007 در افغانستان داشت اما از آنها استفاده نشد. علاوه بر اين اتفاقات كابل خاطراتي مشابه را براي اتحاديه اروپا تداعي مي‌كند. 
در دهه 1990 ميلادي، دولت‌هاي اروپايي در واكنش به جنگ بالكان از انجام هر اقدام گروهي ناتوان بودند و صرفا به نيروهاي امريكايي و ناتو وابسته بودند تا بلكه اين نيروها بتوانند از گسترش خونريزي و جنگ به ديگر كشورهاي اروپايي جلوگيري كنند. آرمين لاشت، كانديداي محافظه‌كاري كه قصد دارد وارد رقابت‌ها براي جانشيني آنگلا مركل شود گفته است: «ما بايد اروپا را قوي كنيم تا ديگر هرگز مجبور نشويم همه كارها را به امريكايي‌ها واگذار كنيم». شكل‌گيري گروه واكنش سريع اتحاديا اروپا به راي مثبت هر 27 عضو اين اتحاديه و همچنين قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل متحد نياز دارد. تلاش‌هاي قبلي اتحاديه اروپا براي اعزام نيروي نظامي به كشورهاي چاد و ليبي با شكست مواجه شد و اختلافات درباره تامين هزينه‌هاي شكل‌دادن اين نيروها نيز همچنان ادامه دارد.  نيكلاس نواكي، كارشناس مسائل دفاعي اتحاديه اروپا در مركز ولفرد مارتنز بروكسل مي‌گويد يكي از راه‌حل‌هاي ارايه‌شده اين است كه اين نيروي واكنش سريع به واحد‌هاي كوچك‌تري تقسيم شود كه هم انعطاف‌پذير باشند و هم اعزام‌شان با سرعت بيشتر انجام شود. نواكي مي‌گويد: « در غير اين‌صورت شرايط شبيه به بازي كردن رولت روسي است. چراكه امروز ما به نيروي نظامي نياز داريم كه تحت رهبري اتحاديه اروپا بتواند در مواقع بحران نقشي موثر ايفا كند». در هر صورت قرار بر اين است كه اتحاديه اروپا پيش‌نويس طرح شكل‌دادن گروه واكنش سريع را در ماه نوامبر ارايه كند. قرار بر اينكه در ماه ژانويه كه فرانسه به عنوان قدرتمندترين نيروي نظامي اروپا رياست اين اتحاديه را به دست مي‌گيرد، اين طرح به قانون تبديل شود. 

چرخش نگاه اتحاديه اروپا
زماني كه دونالد ترامپ در دوران رياست‌جمهوري خود سياست خارجي «اول امريكا» را در پيش گرفت و بعد از الحاق كريمه از اوكراين به خاك روسيه توسط مسكو در سال 2014، اتحاديه اروپا به اين فكر افتاد كه هر چه سريع‌تر طرح دفاعي خود را در بروكسل بررسي كند، اواخر سال 2017، دولت‌هاي اروپايي روي طرحي به توافق رسيدند كه براساس آن كشورها بايد در شكل‌گيري يك نيروي نظامي سرمايه‌گذاري كنند. يكي از مقامات اتحاديه اروپا به رويترز گفته اين طرح در آن زمان خبر بدي براي دشمنان اروپا محسوب مي‌شد. البته توانايي‌هاي مشترك نظامي براي شكل‌گيري به سال‌ها زمان نياز دارد. 
ينس استولتنبرگ، دبيركل ناتو در ماه مه از مشاركت ايالات متحده در پروژه‌اي به رهبري اتحاديه اروپا كه به سربازان اجازه مي‌دهد در صورت درگيري با روسيه سريع‌تر در سراسر اروپا مستقر شوند، استقبال كرد. اما تمركز بر روي تحقيق درباره افزايش توانايي‌هاي دفاعي مشترك ميان كشورها اروپايي توجهات را از مديريت بحران‌هاي فوري منحرف كرد. كارلو ماسالا، كارشناس روابط بين‌الملل در دانشگاه بوندسوير مونيخ معتقد است «مشكل اساسي اراده سياسي است. شما مي‌توانيد 50 يا 60 هزار نيروي آموزش‌ديده توانا براي چنين عمليات‌هايي داشته باشيد. اما اگر اراده سياسي وجود نداشته باشد، حتي اين نيرو هم كارآمد نخواهد بود».