مساله طالبان و افغانستان از زاويه بهارستان

در روزي كه تهران و مشهد محل تجمع‌هايي در حمايت از مردم كابل و هرات و قندهار و البته پنجشير و ديگر نقاط افغانستان، اين كشور همسايه شرقي بود و به ‌خصوص حوالي ميدان فاطمي تهران و محل سفارت پاكستان، ديگر كشور همسايه شرقي، به مكاني براي اعتراض ايرانيان و البته تعدادي از اتباع افغانستاني ساكن ايران عليه طالبان و سياست‌هايي كه منجر به بروز وضعيت عجيب و بحراني اين روزهاي افغانستان شده، ساختمان هرمي‌شكل ميدان بهارستان تهران نيز به محفلي ديگر براي بحث از مساله افغانستان تبديل شد. بحثي كه البته در اين فقره نه صرفا به ‌منظور طرح مطالبه‌هاي شهروندي شهروندان ايراني يا افغانستاني، بلكه فراتر از اين براي استماع گزارش فرمانده نيروي قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامي از جانب نمايندگان مجلس شوراي اسلامي درگرفت و صحن مجلس شوراي اسلامي به محلي براي اظهارنظر نمايندگان عمدتا اصولگراي مجلس يازدهم در خصوص وضعيت كشور همسايه شرقي و البته نوع مواجهه جمهوري اسلامي با آن طي روزهاي گذشته تبديل شد. آن‌ هم در شرايطي كه حالا پيرو حملات طالبان به دره پنجشير و شهادت چند نفر از مقام‌هاي ارشد جبهه مقاومت ملي افغانستان، رهبر جوان اين جبهه با انتشار يك فايل صوتي، پيام خود را به نيروهاي مقاومت رساند و از جهانيان براي قيام و مقابله با طالبان ياري طلبيد. اينكه «دشمنان مي‌خواهند افغانستان، كشوري تاريك و عقب‌مانده باشد» و نيز اينكه «طالبان وساطت علماي ديني را براي توقف درگيري‌ها قبول نكرد و طينت پليد خود را آشكار كرد» احمد مسعود كه حالا به عنوان رهبر جبهه مقاومت ملي افغانستان نه‌تنها ميان شهروندان اين كشور، بلكه همچنين نزد ما ايرانيان و بسياري از ديگر ملت‌هاي جهان محبوبيت به دست آورده، ديروز از جامعه جهاني خواست كه به تعبير او «از خواب غفلت بيدار شوند و (حاكميت طالبان) را به رسميت نشناسند.» او كه شهادت را افتخار خود و همرزمانش در جبهه مقاومت ملي افغانستان عنوان و تاكيد كرده كه «به هيچ عنوان دست از مبارزه مقابل دشمنان آزادي و استقلال كشور برنمي‌داريم» همچنين گفته است: «با همه كساني كه برابر طالبان سلاح برمي‌دارند، همكاري مي‌كنم.»
حالا اما چنانكه اشاره شد، وضعيت افغانستان ديگر فقط مساله شهروندان ساكن افغانستان و چند ميليون افغانستاني خارج مرزهاي اين كشور واقع در آسياي ميانه نيست. چه آنكه مساله افغانستان حالا هزاران كيلومتر بيرون مرزهاي اين كشور همسايه شرقي، هوش و حواس جامعه جهاني را متوجه خود ساخته و هر روز مردمان چندين و چند شهر جهان، گوشه و كنار موطن‌شان پرچم افغانستان برافراشته و عليه طالبان شعار مي‌دهند؛ همان‌طور كه ديروز شاهد اين دست تجمع‌هاي اعتراضي و شعارهاي ضدطالباني در تهران و مشهد بوديم.
آنچه اما چند ساعتي پيش از برگزاري تجمع اعتراضي مقابل سفارت پاكستان واقع در ميدان فاطمي تهران، در ميدان بهارستان و در جريان برگزاري يك نشست غيرعلني مجلس شوراي اسلامي با حضور فرمانده نيروي قدس سپاه رقم خورد، در شرايطي كه به‌ خصوص طي روزهاي گذشته با افزايش حملات طالبان به نيروهاي جبهه مقاومت ملي در دره پنجشير، انتقادها به جمهوري اسلامي به‌ دليل آنچه سياست نه چندان پويا و بعضا انفعالي در قبال تحركات طالبان تفسير مي‌شود، افزايش يافته، از جهاتي متعدد حايز اهميت بود. نشستي كه البته پشت درهاي بسته و به ‌صورت غيرعلني برگزار شد اما علاوه بر روايت به ‌نسبت مفصل سخنگوي هيات رييسه مجلس از جانب چند نفر از ديگر نمايندگان مجلس نيز روايت شد. روايت‌هايي كه البته لزوما پوشش‌دهنده همه آنچه در نشست غيرعلني مجلس رقم خورد، نيست و بعضا به ‌روشني پيداست، اظهارنظر شخصي نمايندگان است از آنچه در افغانستان رقم خورده و مي‌خورد. با اين حال نكته حايز اهميت در اغلب اين روايت‌ها نوعي بي‌توجهي به انتقادهايي بود كه اين روزها از گوشه و كنار به گوش مي‌رسد. البته بودند نمايندگاني كه خود با چنين نگاه انتقادي به نوع مواجهه جمهوري اسلامي با بحران اخير افغانستان مواجه شدند اما روايت غالب مجلس يازدهمي‌ها، كماكان بر خروج نيروهاي امريكايي از اين منطقه به عنوان يك دستاورد بسيار حياتي و كليدي استوار بود و توجهي به اين نداشت كه اساسا پيشروي‌هاي اخير طالبان پس از آن آغاز شد كه موعد خروج نيروهاي امريكايي فرارسيد. هرچند اين گزاره انتقادي الزاما به ‌معناي آن نيست كه تضاد و تعارضي انكارناپذير و فراگير ميان ايالات متحده و طالبان وجود دارد، چراكه اگر آغاز پيشروي‌هاي اخير طالبان و پايان دوران حضور نيروهاي امريكايي در افغانستان عملا در يك زمان رقم خورد اما كيست كه نداند اين مهم نه از سر تضاد، بلكه خروجي تفاهمي بوده كه ظاهرا پيرو جلسات متمادي در دوحه صورت گرفته است. 
هرچه بود در شرايطي كه عليرضا سليمي، عضو هيات رييسه مجلس در تشريح آنچه در جريان نشست غيرعلني صبح ديروز مجلس با حضور سردار قاآني گذشت، به «مساله خروج مفتضحانه امريكا از افغانستان» اشاره و تاكيد كرد كه در جريان مباحث مطرح شده در اين نشست غيرعلني، نحوه خروج نيروهاي امريكايي، «بيانگر شكست سياست‌هاي امريكا» تفسير شده، تنها دستاورد امريكايي‌ها تلفات و خسارات مالي عنوان شده است. اين نماينده عضو جبهه پايداري محلات در مجلس يازدهم همچنين گفته امريكايي‌ها به‌رغم هزينه‌كرد بيش از ۲۳۰۰ ميليارد دلاري كه ۸۳ ميليارد دلار آن فقط براي تجهيز ارتش بوده، دستاوردي نداشته‌اند. سليمي گفته است: «در اين نشست تاكيد شد كه شكست و خروج مفتضحانه امريكا از افغانستان آغازي بر افول قدرت اين كشور در دنيا خواهد بود و روند اخراج امريكايي‌ها از منطقه شروع شده است.» سليمي همچنين در حالي حمايت از تشكيل دولتي فراگير با مشاركت تمامي گروه‌هاي افغانستاني را سياست جمهوري اسلامي عنوان كرده كه احمد عليرضابيگي، ديگر نماينده اصولگراي مجلس يازدهم نيز در اظهارنظري جداگانه به نقل از فرمانده نيروي قدس سپاه گفت: «كارشناسان سياسي و نظامي شكست امريكا در افغانستان را به‌ مراتب مهم‌تر و پررنگ‌تر از شكست امريكا در ويتنام تحليل مي‌كنند.» نماينده اصولگراي تبريز در مجلس همچنين به خبرگزاري مهر گفته است: «حضور امريكا در افغانستان ارتباطي با حادثه ۱۱ سپتامبر نداشته و امريكا پس از ترور احمد شاه مسعود مصمم به حضور در افغانستان شده بود.» احمد عليرضا بيگي همچنين به نقل از سردار قاآني، از هزينه روزانه 300 ميليون دلاري ايالات متحده در افغانستان خبر داده و تاكيد كرده از عواقب اين حضور نظامي امريكا، «خودكشي روزي ۱۸ نفر از سربازان بازگشته از افغانستان» بوده است. اين نماينده مجلس البته جلوگيري از خدشه به امنيت ايران را اولويت جمهوري اسلامي عنوان كرد و بار ديگر در نقل‌قولي از سردار قاآني گفته است: «شيعيان افغانستان براي جمهوري اسلامي اهميت زيادي دارند و ايران تلاش دارد حل موضوع افغانستان از طريق جنگ نباشد و همه اقوام افغانستان در اداره كشور سهيم باشند.» 
همزمان اما چنانكه اشاره شد، انتقادهايي نيز به سياست جمهوري اسلامي وارد شده و ازجمله همين ديروز سخنگوي جبهه اصلاحات ايران خواهان حمايت جمهوري اسلامي از جبهه مقاومت ملي به رهبري احمد مسعود شد. آذر منصوري در اين رابطه در حساب كاربري‌اش در توييتر نوشت: «آيا وقتي ميدان را بر ديپلماسي ترجيح داديد، فكر مي‌كرديد روزي گرفتار تناقض مي‌شويد؟ تناقضي آشكار در افغانستان!» او نوشت: «به‌طور قطع ديپلماسي بر ميدان اولويت دارد. ديپلماسي را با توجه به مقاومت پنجشير و قيام ملي افغانستان براي تشكيل دولت فراگير ملي فعال كنيد.» اين نگاه آذر منصوري در قامت سخنگوي جبهه اصلاحات اما الزاما مورد نظر تمامي اصلاح‌طلبان نيست. آن‌طور كه جلال ميرزايي، نماينده اصلاح‌طلب پيشين مجلس به «اعتماد» گفته: «جمهوري اسلامي چاره‌اي جز اين نداشت كه با نگاهي مبتني بر تعامل، با طالبان وارد گفت‌وگو شود.» او كه رياست كميته سياسي فراكسيون اميد مجلس دهم را برعهده داشت، با تاكيد بر پيچيدگي مسائل افغانستان مي‌گويد: «فراموش نكنيم كه افغانستان هم شوروي را از پا درآورد و هم امريكا را. مسائل در اين منطقه بسيار پيچيده‌تر است و اينكه به راحتي فكر كنيم مي‌توان يك طرف بازي ايستاد، نگاه درستي نيست.» ميرزايي با تاكيد بر اينكه تنها سياست درست از جانب جمهوري اسلامي، سياستي است كه بيشترين منافع را براي ملت ايران فراهم كند و منجر به ثبات و امنيت و آرامش كشور و البته منطقه و نيز كشور همسايه يعني افغانستان شود، به اعتراف بايدن در خصوص هزينه روزانه 300 ميليون دلاري در اين منطقه اشاره كرد و گفت: «در چنين شرايطي نمي‌توانيم براساس احساسات‌مان به مسائل افغانستان نگاه و احساسات‌مان را دخيل كنيم.» ميرزايي مي‌گويد: «متعجبم برخي دوستان كه به‌ راحتي سياست نظام را برابر حوثي‌ها و ديگر شيعيان زيرسوال مي‌برند، امروز به‌راحتي از لزوم ورود به بحث افغانستان گفته و حتي دست‌كم تلويحا از حمله نظامي سخن مي‌گويند.» اين نماينده پيشين مجلس در پايان مي‌گويد: «بحثم اين نيست كه از چه كسي حمايت كنيم و از چه كسي حمايت نكنيم؛ صحبت درباره چگونگي ورود به اين بحث است و آنچه متر و معيار تصميم‌گيري است، منافع ملي است. به همين دليل نيز لازم است با تعامل منطقي با طالبان به عنوان نيروي حاكم بر افغانستان در شرايط كنوني و البته تعامل با ديگر طرفين بحث، در راستاي دعوت به تشكيل دولت همه‌شمول اقدام كنيم. هدفي كه طبيعتا جز با گفت‌وگو و مذاكرات بين‌الافغاني محقق نخواهد شد.»