اسلام‌آباد و نقش آن در بازگشت ترس و وحشت به منطقه
بازيگر بد روزهاي سخت افغانستان
محمدحسين لطف‌الهي |شما مي‌توانيد يك عنصر برهم زننده ثبات و آرامش باشيد و همزمان با فرو رفتن در نقش مدعي ديگران را متهم به بي‌ثبات‌سازي كنيد، شما مي‌توانيد پاكستان باشيد و درحالي‌كه رييس سازمان اطلاعاتي خود را براي حمايت از گروهي كه ديگران از ترس آن خواب و خوراك را كنار گذاشته‌اند به پايتخت كشور همسايه فرستاده‌ايد، همسايگان خود را به «امتناع از يك همزيستي مسالمت‌آميز» متهم كنيد و هر آنچه به دليل رفتارها و سياست‌هاي نادرست به شما نسبت داده مي‌شود «توطئه» و «شايعه‌سازي دشمنان» بناميد اما در آخر افكار عمومي و مردماني كه زير فشار سياست‌هاي شما رنج مي‌برند، قضاوتي را خواهند داشت كه شايد چندان پسندتان نباشد.
عمران‌خان نخست‌وزير پاكستان روز گذشته در بيانيه‌اي هند را به «مخالفت با ايده همزيستي مسالمت‌آميز» از زمان تاسيس «دموكراسي اسلامي» در سال ۱۹۴۷ ميلادي متهم كرد و اين كشور همسايه را مقصر «تحميل» جنگي پس از جنگ ديگر عليه اسلام‌آباد دانست. او همچنين در اين بيانيه كه به مناسبت سالروز آغاز جنگ هند و پاكستان در سال 1965 ميلادي به زبان اردو در صفحه فيسبوك خود منتشر كرد، كوشيد تا هند را به «ايجاد بي‌ثباتي در پاكستان از طريق افغانستان» در دوره رياست‌جمهوري اشرف غني متهم كند. پيش از تسلط طالبان بر افغانستان در ماه گذشته ميلادي، اسلام‌آباد مدعي شده بود كه اسناد انكارپذيري دارد كه نشان مي‌دهند هند بيش از ۶۵ كمپ آموزش «تروريستي» در داخل افغانستان دارد كه هدف آنها آموزش گروه‌هاي خشونت‌طلب متمركز بر پاكستان همچون «تحريك طالبان» و ارتش آزادي‌بخش بلوچستان است. روز سه‌شنبه سخنگوي ارتش پاكستان نيز گزارش‌ها پيرامون حملات هوايي پاكستان به پنجشير در حمايت از طالبان را دروغ خواند و گفت «اين گزارش‌ها كاملا دروغين و بخشي از تبليغات غيرمنطقي هند عليه پاكستان است و ارتش پاكستان از چنين فناوري پهپادي دوربردي بي‌بهره است.» اين اتهامات در شرايطي مطرح مي‌شود كه از نگاه افكار عمومي در افغانستان و كشورهاي همسايه كه تحت‌تاثير تحولات كابل و روي كارآمدن طالبان هستند، پاكستان نقش عمده‌اي در حمايت از اين گروه ارتجاعي دارد و نشانه‌هاي اين حمايت نيز به مرور در حال آشكار شدن است. سابقه حمايت پاكستان از گروه‌هاي شبه‌نظامي در افغانستان به دهه 1970 ميلادي بازمي‌گردد و در طول دهه‌هاي پس از آن، به ويژه دهه 90 ميلادي پاكستان نقش بسيار مهمي در رشد و پيشرفت طالبان ايفا كرد. براساس گزارش سازمان عفو بين‌الملل از تحولات سال 2001 در افغانستان و پيشينه برخي از اين تحولات، ناظران گفته‌اند كه هواپيماهاي پاكستاني در جريان عمليات‌هاي رزمي در اواخر سال 2000 به نيروهاي نظامي نيروهاي طالبان كمك كرده‌اند و اعضاي ارشد سازمان اطلاعاتي (ISI) و ارتش پاكستان در برنامه‌ريزي عمليات‌هاي اصلي نظامي طالبان مشاركت داشته‌اند. اين حمايت‌ها به قدري گسترده بود كه در نوامبر سال 2000، دبير كل وقت سازمان ملل متحد رسما پاكستان را متهم به حمايت از طالبان و اقدامات خطرناك اين گروه كرد. اين گزارش همچنين آشكار مي‌كند امريكا مداركي در خصوص حمايت‌هاي نظامي اسلام‌آباد از طالبان در اختيار داشته و در مكاتبات محرمانه دو كشور نشانه‌هايي از ابراز نارضايتي واشنگتن و تكذيب‌هاي اسلام‌آباد ديده مي‌شود. عفو بين‌الملل همچنين نوشته است كه در بازه زماني 1995 تا 1999 نيز مستنداتي در خصوص حمايت‌هاي مستقيم نظامي پاكستان از طالبان وجود دارد. در دوره اخير نيز پاكستان هم در موضع‌گيري‌هاي سياسي به حمايت از پاكستان پرداخت و هم ادعاهايي پيرامون حمايت مستقيم نظامي پاكستان از طالبان به ويژه در حملات عليه پنجشير وجود دارد. عمران‌خان اين موضوع را رد مي‌كند و معتقد است نبايد پاكستان را شكل‌دهنده وضعيت كنوني افغانستان دانست. او دقيقا يك هفته پيش از تسخير كابل از سوي گروه طالبان در جمع خبرنگاران گفته بود: «پاكستان هوادار گروهي در افغانستان نيست و تنها بر سر اين موضوع تاكيد دارد كه پس از 20 سال بايد روشن شده باشد راه‌حل نظامي براي مساله افغانستان وجود ندارد.» او همچنين امريكا را متهم كرد كه به دليل انتخاب هند به عنوان شريك استراتژيك، پاكستان را در مساله افغانستان تحت فشار مي‌گذارد. اظهارات نخست‌وزير پاكستان در شرايطي مطرح شد كه نگاهي به مواضع سياسي رسمي دولت اسلام‌آباد در دهه‌هاي اخير نيز براي رد اين ادعا كافي به نظر مي‌رسد. زماني كه آخرين‌بار طالبان ۲۰ سال پيش در قدرت بودند، پاكستان يكي از معدود كشورهايي بود كه به‌طور رسمي دولت آنها را به رسميت شناخت و هنگامي كه طالبان ماه گذشته كابل را تصرف كردند، عمران خان نخست‌وزير پاكستان اعلام كرد كه اين گروه «زنجيرهاي بردگي را شكستند.» همزمان احزاب سياسي مختلف در پاكستان اين پيروزي را «يك فتح تاريخي» توصيف كردند و شرايط به نحوي پيش رفت كه گروهي از افسران ارشد بازنشسته ارتش اين كشور، آشكارا پيروزي طالبان را جشن گرفتند.
موضع دروغين
روز سه‌شنبه هفتم سپتامبر ده‌ها نفر از شهروندان افغان با تجمع در برابر سفارت پاكستان در كابل، مداخله اسلام‌آباد در امور كشورشان را محكوم كردند. راديو ان‌پي‌آر در اين باره مي‌نويسد: «در ميان افغانستاني‌ها انتقادهاي زيادي نسبت به مداخله امريكا وجود دارد اما همزمان بسياري از افغانستاني‌ها نگران دخالت قدرت‌هاي خارجي در موضوعات داخلي‌شان هستند و در اين زمينه پاكستان را يكي از مقصران اصلي مي‌بينند.» ان‌پي‌آر با اشاره به مواضع اعلامي پاكستان نوشته است مقام‌هاي پاكستاني اصرار دارند كه آنها طرفدار تشكيل دولتي فراگير هستند اما در عمل نگاهي به مراودات آنها با طالبان و زير نظر گرفتن رفتار طالبان كه به نظر نمي‌رسد بخواهد در مسير تشكيل يك دولت فراگير گام بردارد نشان مي‌دهد آنها در هدف خود چندان صادق نيستند.
ايالات متحده در نقش توجيه‌گر
پاكستان رابطه درخشاني با كشورهاي غربي ندارد و امريكا را نيز نمي‌توان از اين قاعده مستثني ساخت. دولت بايدن از زمان آغاز به كار خود در ژانويه 2021 در برقراري رابطه با اسلام‌آباد با مشكل مواجه بوده و جو بايدن از آن زمان از گفت‌وگوي مستقيم با نخست‌وزير پاكستان امتناع ورزيده است اما به نظر مي‌رسد نفوذ فوق‌العاده پاكستان روي طالبان و نياز امريكا مدارا با طالبان براي باز ماندن راه خارج كردن شهروندان باقيمانده امريكايي و تعدادي از افغان‌ها از افغانستان باعث شده تا ايالات متحده رويكردي سازشكارانه در مواجهه با پاكستان اتخاذ كند. يكي از سخنگويان وزارت خارجه امريكا روز سه‌شنبه در پاسخ به سوال نشريه نيوزويك پيرامون نگاه امريكا به اعتراضات افغانستاني‌ها و افكار عمومي منطقه به نقش پاكستان در مساله افغانستان گفت: «ما به صورت مداوم با پاكستان پيرامون مساله افغانستان در تماس هستيم و جزييات بسياري در اين گفت‌وگوها مطرح مي‌شود.» اين سخنگو افزود «پاكستان مكررا و علنا از تشكيل يك دولت فراگير با حمايت گسترده مردمي در افغانستان حمايت كرده است و ما از پاكستان مي‌خواهيم تا نقش مهمي در به ثمر رسيدن اين هدف ايفا كند.» به گفته اين مقام وزارت خارجه امريكا، خواسته جامعه جهاني از طالبان پايبندي به تعهدات است و بسيار مهم است كه اعضاي جامعه بين‌المللي با بيشترين نفوذ در افغانستان، از تمام ابزارهاي در اختيار خود استفاده كنند تا اطمينان حاصل شود كه افغانستان به تعهدات خود براساس منشور سازمان ملل عمل مي‌كند.»
اشتباهي كه در آينده دامن اسلام‌آباد را مي‌گيرد
پاكستان هرچند در هفته‌هاي اخير در حمايت سياسي از طالبان از تلاشي فروگذار نكرده اما آنها به زودي درخواهند يافت كه رويكرد بي‌ثبات‌ساز آنها در خصوص افغانستان و حاكم‌شدن گروهي كه از حمايت بخش مهمي از جامعه افغانستان بهره نمي‌برد در آينده مي‌تواند خطرات بزرگي را براي پاكستان در پي داشته باشد. روزنامه واشنگتن‌پست نوشته است پيروزي طالبان در افغانستان باعث شده گروه‌هاي مذهبي تندرو در پاكستان نيز انگيزه پيدا كنند و روياي بر سر كار آوردن دولتي به مراتب مذهبي‌تر را در سر بپرورانند. اين روزنامه نوشته كه به گفته مقام‌هاي امنيت ملي امريكا و پاكستان نتيجه اين وضعيت، تشديد يك معضل قديمي براي ارتش پاكستان و دولت اين كشور است كه تلاش داشتند از اوج‌گيري جريان‌هاي مذهبي در عرصه سياست جلوگيري كنند و آنها را تنها عليه اهداف برون‌مرزي خود به كار گيرند. محمد امير رعنا، مدير موسسه مطالعات صلح پاكستان در اسلام‌آباد مي‌گويد كه تسلط طالبان بر افغانستان، پاكستان را به طرق گسترده‌اي تحت‌تاثير قرار خواهد داد. به گفته او، با به دست گرفتن قدرت از سوي طالبان در افغانستان، گروه‌هاي تروريستي ضد پاكستاني جسور خواهند شد و انگيزه خواهند يافت، اما ماجرا به همين‌جا ختم نخواهد شد. رعنا مي‌افزايد: «ممكن است جنگ جديدي از روايت‌ها در كشور پديدار شود كه بحث‌هاي جاري در مورد دولت و جامعه و نقش دين را دگرگون مي‌كند.» او تاكيد دارد «گروه‌هاي افراطي و خشن، فكر خواهند كرد اگر حكومت اسلامي در افغانستان حاكم شد، چرا در اينجا نمي‌تواند حاكم شود؟»