توقف در رشد جمعيت فعال

گروه اقتصادي

 روز گذشته مركز پژوهش‌هاي مجلس در گزارشي به بررسي بازار كار در زمستان 99 پرداخت؛ با استناد به آنچه اين مركز در گزارش خود آورده، در زمستان سال گذشته و با وجود اينكه از شيوع كرونا يك سال مي‌گذشت، اما بازار كار همچنان تحت تاثير شيوع كرونا قرار داشته و مهم‌ترين دليل اين گزاره نيز توقف مسير رشد جمعيت فعال در فصل مورد بررسي بوده است. اگرچه كه در زمستان 99 نسبت به بهار همان سال اوضاع قدري بهبود يافته است.  با استناد به گزارش نتايج طرح آمارگيري نيروي كار در زمستان 99 كه توسط مركز آمار منتشر شده بود، در اين فصل نسبت به زمستان 98 جمعيت شاغل، بيكار و فعال به ترتيب 300، 311 و 611 هزار نفر كاهش داشته؛ بدين معنا كه حدود 611 هزار نفر نه تنها در زمره افراد جوياي كار قرار نمي‌گيرند، بلكه دنبال كار نمي‌گردند و به نوعي از آن نااميد هستند. با وجود اينكه در زمستان 99 نسبت به بهار 99، پيك‌هاي بيشتري از بيماري در كشور رخ داد و تعطيلات چند باره همچنين منع تردد شبانه نيز اعمال شد، اما درصد كمي از بيكاران و شاغلان، از بازار كار خارج شدند و به نظر مي‌رسد به زمستان 98 و پيش از شروع كرونا بازگشته است. به باور گردآورندگان اين گزارش بخش خدمات همچنان نتوانسته ثبات نسبي خود را بازيابد و بيشترين آسيب را از اين بيماري ديده است. در بخش ديگري از گزارش مركز پژوهش‌ها به خروج 440 هزار نيروي كار زن شاغل از بازار كار در زمستان 99 نسبت به زمستان 98 نيز اشاره شده؛ در اين مدت به جمعيت نيروي كار مردان 140 هزار نفر افزوده شده بود. از گزارش‌هاي منتشر شده درخصوص بازار كار مي‌توان استنباط كرد كه اثر كرونا اولا به دليل نااطميناني درخصوص زمان بازگشت به پيش از شيوع اين بيماري، تاثير مستقيمي بر نيروي كار غيررسمي و فاقد بيمه دارد و ثانيا زنان بيشتر از مردان در معرض مخاطرات شغلي و از دست دادن كار خود قرار دارند. 

نااميدي جمعيت فعال اقتصادي
حدود 696 هزار نفر به جمعيت در سن كار در زمستان سال گذشته نسبت به فصل مشابه سال 98 اضافه شده كه از اين تعداد 48درصدش را مردان و مابقي را زنان تشكيل مي‌دهد. در اين مدتي كه به جمعيت در سن كار اضافه شده، نرخ مشاركت اقتصادي نيز دستخوش تغييرات شده و از 42.4درصد در زمستان 98 به 40.9درصد در زمستان 99 كاهش داشته است. اين امر نشان مي‌دهد با وجود اينكه بازار كار بايد خود را براي ورود افراد جديدي كه به سن كار مي‌رسند، آماده كند اما در حال از دست دادن افرادي است كه در زمره جمعيت فعال اقتصادي قرار دارند و اين افراد پس از مدتي از جست‌وجوي شغل يا حتي كار كردن دست مي‌كشند. اگرچه كه بررسي‌ها نشان مي‌دهد در فاصله بهار تا زمستان 99 به دليل كنار آمدن «محيط‌هاي كاري با دوركاري» همچنين توجه بيشتر به كسب و كارها خانگي و آنلاين، افراد «در حال بازگشت» به بازار كار هستند. البته كه اين روند كند است و آن‌گونه كه بايد قوت نگرفته است.  به باور نويسندگان اين گزارش يكي از آثار مهم كرونا بر بازار كار، كند شدن يا توقف مسير رشد جمعيت فعال است؛ از پاييز 93 به مدت 21 فصل و هر فصل حدود 760 هزار نفر به جمعيت فعال در كشور افزوده مي‌شد كه در سال 95 اين روند كند و در زمستان 98 نيز متوقف شد. در بهار، تابستان، پاييز و زمستان 99 به ترتيب يك ميليون و 993 هزار نفر، يك ميليون و 490 هزار نفر، يك ميليون و 626 هزار نفر و 611 هزار نفر از جمعيت فعال كشور كاهش يافتند. نكته ديگر درخصوص كاهش جمعيت فعال، خارج شدن زنان از بازار كار است به گونه‌اي كه 93درصد از اين كاهش البته در زمستان 99 مربوط به زنان بود.

تاثير توامان كرونا و تحريم بر جمعيت غيرفعال
در بخش ديگري از گزارش مركز آمار به جمعيت غيرفعال كشور نيز اشاره شده كه براساس آن از پاييز 93 تا بهار 97 و پيش از گسترده‌تر شدن تحريم‌هاي نفتي عليه ايران، هر فصل نسبت به فصل قبلش از جمعيت غيرفعال كشور كاسته مي‌شد. اما از تابستان 97 اين جريان معكوس شده و افراد بيشتري به جمعيت غيرفعال كشور پيوستند. البته كه اين عكس‌العمل در بازار كار طبيعي است به خصوص آنكه تجربه تحريم‌هايي به مراتب گسترده‌تر در اوايل دهه 90 وجود دارد كه در پي آن برخي كسب و كارها تعطيل شد. با توجه به داده‌هاي مطرح شده در اين گزارش، كرونا باعث شد كه روند افزوده شدن به جمعيت غيرفعال از زمستان 98 شروع شود و در بهار 99 نيز اوج بگيرد. به گونه‌اي كه دو ميليون و 760 هزار نفر نسبت به بهار 98 به جمعيت غيرفعال افزوده شود. از بهار 93 تا زمستان 99، بهار و تابستان 99 بدترين فصل‌ها براي بازار كار بوده، چراكه بر تعداد جمعيت غيرفعال بيش از 5 ميليون نفر افزوده شده بود. 

اشتغالزايي بخش خدمات تا پيش از كرونا
براساس يافته‌هاي مركز پژوهش‌هاي مجلس طي 5 سال و نيم منتهي به زمستان 98 بيشتر بار اشتغالزايي بر دوش بخش خدمات و بنگاه‌هاي كوچك مقياس بوده كه اغلب آنها نيز قراردادي و فاقد بيمه بوده‌اند. از آنجايي كه در اين دوران بيشتر كسب و كارها بر محور خرده‌فروشي، حمل و نقل، تعميرات و... بوده نتيجه اينكه افراد داراي مهارت يا سطح تحصيلات بالا كه جايي استخدام نمي‌شوند، خود اقدام به اشتغالزايي كرده‌اند، چراكه از يك‌سو مشكلات مربوط به اخذ مجوز باعث شده كه در دسته كسب و كارهاي غيررسمي قرار گيرند و از سوي ديگر به دليل مسائل معيشتي و تورم بالا، خود دست به كار شوند. با وجود اينكه همه‌چيز تا پيش از كرونا تقريبا خوب پيش مي‌رفت، اما شيوع كرونا وضعيت را تغيير داد و در بهار 99 جمعيت شاغل حدود يك و نيم ميليون نفر كاهش يافت. اگرچه كه در زمستان اين رقم به 300 هزار نفر رسيد. اما نمي‌توان از تاثيرات رواني و مالي بيكار شدن يك و نيم ميليون نفر در بهار 99 به راحتي عبور كرد. 

بخش صنعت؛ خروج از بيكاري
تقريبا تمام بخش‌هاي اقتصادي از كرونا آسيب ديده و شاغلان‌شان نيز يا كسب و كار خود را تعطيل كرده يا تعديل شدند. با اين وجود داده‌هاي مراكز رسمي نشان مي‌دهد كه بخش كشاورزي در اسفند 99 به ثبات رسيده و به تعداد شاغلان بخش صنعت نيز افزوده شده اما بخش خدمات همچنان نتوانسته خود را از معرض آسيب‌هاي اين ويروس دور نگه دارد. البته كه اين امر در سايه سرعت كند واكسيناسيون در سال 99 و ادامه يافتنش در سال جاري همچنين اعمال تعطيلي‌هاي چند روزه در كشور، دور از ذهن نبود. 

بيكاري فاقد بيمه‌ها
با استناد به گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس با شيوع كرونا 92.6درصد از كاهش اشتغالي كه در بهار 99 رخ داد كه حدود يك ميليون و 400 هزار نفر مي‌شد، مربوط به بخش غيررسمي بود كه افراد آن نيز پوشش بيمه‌اي نداشتند. اگرچه كه با اتمام شوك اوليه شيوع اين ويروس و پذيرش دوركاري به عنوان يكي از قالب‌هاي كاري در كشور، در زمستان 99 تنها 552 هزار نفر از افراد حاضر در بخش غيررسمي شغل خود را از دست دادند.