چین فشار امریکا را مانع همکاری می‌داند
واشنگتن - پكن، رابطه‌اي همچنان اصلاح نشدني
محمدحسين لطف‌الهي
در شرايطي كه پكن و واشنگتن ماه‌هاي پرتنشي را سپري مي‌كنند و تنها چند روز قبل، ايالات متحده به همراه تعدادي از متحدان آسيايي و اروپايي‌اش، چين را به سوءاستفاده گسترده از فضاي اينترنت و حمله به سيستم ايميل مايكروسافت متهم كرده بود، جو بايدن رييس‌جمهور امريكا و شي جين‌پينگ رييس‌جمهور چين عصر روز پنجشنبه با يكديگر به صورت تلفني گفت‌وگو كردند. رييس‌جمهوري امريكا در ماه فوريه و پس از حضور در كاخ سفيد با رييس‌جمهوري چين تماس گرفته بود و پس از آن هرگز مكالمه‌اي ميان رهبران دو كشور برقرار نشد. هرچند برخي كارشناسان اين گفت‌وگوها را براي بهبود روابط دوجانبه و فضاي رقابت ميان چين و امريكا ضروري ارزيابي مي‌كنند اما گروهي ديگر نگاهي نااميدانه به اين موضوع دارند و معتقدند بدون تغيير رويكرد از سوي امريكا، فضاي روابط دوجانبه پكن و واشنگتن روز به روز وخيم‌تر خواهد شد. كاخ سفيد در بيانيه‌اي كه پيرامون اين تماس تلفني منتشر كرده، نوشته است كه «دو رهبر گفت‌وگوهاي وسيع و استراتژيكي پيرامون موضوعاتي كه منافع دو كشور همپوشاني دارد و همچنين مسائلي كه نگاه، ارزش‌ها و منافع ما در مواجهه با آنها متفاوت است، انجام دادند. بر اساس اين بيانيه، دو طرف توافق كردند در گفت‌وگوهايي بي‌پرده و مستقيم پيرامون هر دو گروه از اين موضوعات شركت كنند. دولت ايالات متحده مي‌گويد اين تماس تلفني بخشي از تلاش مداوم ايالات متحده براي مديريت مسوولانه رقابت ميان واشنگتن و پكن بوده و امريكا مايل است اين رقابت در فضايي دور از تنش دنبال شود. يك مقام ارشد امريكايي پيش و پس از اين تماس 90 دقيقه بايدن و شي در جمع خبرنگاران حاضر شده و به شرط ناشناس بودن توضيحاتي را به آنها ارايه داده بود. شبكه خبري سي‌ان‌ان به نقل از اين مقام آگاه مي‌نويسد: بايدن در اين گفت‌وگو بيشتر به مسائل سايبري پرداخت و تلاش كرد بحث‌ها در حوزه مباحث استراتژيك و همچنين نحوه مديريت رقابت امريكا و چين به هدف جلوگيري از درگيري باقي بماند. به گفته او، دو رييس‌جمهور طي اين گفت‌وگو لحني دوستانه، صريح و توام با احترام داشتند. در اين زمينه خبرگزاري رويترز نيز به نقل از يك مقام كاخ سفيد نوشته است: «جو بايدن در اين تماس به شي‌جين پينگ تاكيد كرده كه ايالات متحده قصد ندارد سياست دولتش در قابل فشار بر چين در موضوعاتي از جمله حقوق بشر، تجارت و ساير موضوعاتي كه معتقد است پكن خارج از هنجارهاي بين‌المللي عمل مي‌كند، دور شود.» به گزارش خبرگزاري شينهوا، رييس‌جمهور چين در اين گفت‌وگو به بايدن گفته است كه رويكرد ايالات متحده در قبال پكن، «مشكلاتي جدي» در روابط دو كشور ايجاد كرده است. شي‌جين پينگ تاكيد كرده «اگر ايالات متحده و چين با يكديگر همكاري كنند، هر دو كشور و همچنين تمام جهان سود خواهند برد و اگر ايالات متحده و چين در مسير تقابل با يكديگر گام بردارند، هر دو كشور و تمام جهان متضرر خواهند شد.» شي همچنين افزوده: «سوال اين نيست كه آيا چين و امريكا بايد رابطه خوبي با يكديگر داشته باشند يا نه؛ سوال اين است كه دو كشور چگونه مي‌توانند رابطه خوبي با يكديگر داشته باشند.» دولت بايدن از ابتداي كار خود در ژانويه 2021، اعلام كرده بود كه قصد دارد ضمن اتخاذ رويكردي سختگيرانه پيرامون مساله چين با همراهي متحدان بين‌المللي، راه را براي همكاري با پكن در مواردي كه دو طرف منافع و ارزش‌هاي مشتركي دارند باز بگذارد. آنها معتقدند هر دو كشور علاوه بر اينكه ضروري است در مواردي كه اختلاف نظر وجود دارد نگراني خود را ابراز كنند، به همان اندازه نيز نياز است كه بدون در نظر گرفتن اختلافات سياسي در مواردي كه منافع هر دو ايجاب مي‌كند، در مسير همكاري با يكديگر گام بردارند. وضعيت موجود نشان مي‌دهد اين هدف چندان محقق نشده و به همين دليل هم دولتمردان امريكايي كه مي‌گويند از عملكرد خود راضي نبوده‌اند، تلاش كردند تا از طريق برقراري ارتباط در عالي‌ترين سطوح، به دنبال تحقق اهداف خود باشند.
يك مقام آگاه امريكايي در اين خصوص مي‌گويد: «ما همچنان بر اين باوريم كه تنظيم معيارها و محدوده‌هاي مناسب براي رقابت و همچنين حفظ خطوط ارتباطي ميان دو طرف، بسيار مهم است. اما تعاملات در سطوح پايين موثر نبوده و صراحتا بايد بگويم از عملكرد خود راضي نبوده‌ايم.» بر اساس روايت چند رسانه امريكايي، مقام‌هاي كاخ سفيد ليست كاملي از موارد مطرح شده ميان روساي جمهور ايالات متحده و چين ارايه نكردند اما اشاره داشتند كه پيرامون دو موضوع ايران و كره شمالي ممكن است در آينده گفت‌وگوهاي بيشتر و مفصل‌تري صورت بگيرد. مقام‌هاي آگاه در پاسخ به سوال‌هايي پيرامون اينكه آيا مساله افغانستان نيز در گفت‌وگوي ميان دو رييس‌جمهور مطرح شد، پاسخ مشخصي ارايه ندادند اما گفتند كه بايدن در اين باره درخواست به خصوصي از چين ندارد اما درباره «مسائل مهم جهاني» طي اين تماس تلفني گفت‌وگو شده است. واشنگتن‌پست نوشته است بايدن و شي‌جين پينگ پذيرفته‌اند كه پيرامون برخي مسائل ديدار و گفت‌وگوي رو در رو داشته باشند اما به گفته برخي مقام‌ها كه اين گفت‌وگو را دنبال مي‌كردند تاريخ يا موضوع ويژه‌اي براي گفت‌وگو هنوز تعيين نشده است. هنوز مشخص نيست كه گفت‌وگوي اخير ميان جو بايدن و شي‌جين پينگ تا چه اندازه در آينده روابط دو كشور و كاهش تنش‌ها ميان واشنگتن و پكن موثر باشد و نگاه‌هاي متفاوتي در اين زمينه ميان كارشناسان وجود دارد. ايوان مديروس، كارشناس مسائل آسيا در دانشگاه جورج تاون و مشاور ارشد سابق باراك اوباما، رييس‌جمهور سابق امريكا مي‌گويد كه «اين تماس يك گام مهم است كه مي‌تواند راه را براي ملاقات حضوري هموار كند» و در گفت‌وگوهاي رو در رو امكان پيشرفت در برخي زمينه‌ها وجود دارد. به گفته او، «در رابطه‌اي تا اين اندازه رقابتي، ديپلماسي در سطح رهبران يك عنصر اساسي براي مديريت درست رقابت است.» مديروس تاكيد دارد: «هفت ماه گذشته هفت ماهي سخت براي رابطه چين و ايالات متحده بوده و اكنون زمان آن رسيده است كه رهبران دو كشور اين وضعيت را مهار كنند.» با اين حال، مقام‌هاي دولتي و كارشناسان چيني بر اين باورند كه به‌رغم ادعاي دولت بايدن مبني بر تمايل به همكاري در موضوعاتي كه منافع مشترك ميان واشنگتن و پكن وجود دارد، تداوم رويكرد تقابلي دولت دونالد ترامپ در قبال چين در دولت بايدن و اتخاذ سياست‌هاي سرسختانه از سوي امريكا در اين زمينه باعث شده است حتي در موضوعاتي كه دو طرف نگاه و منافع مشترك دارند نظير تغييرات اقليمي نيز امكان همكاري موثري وجود نداشته باشد و گفت‌وگوهاي اينچنيني نيز تا زماني كه رويكرد طرفين تغيير نكند موثر نخواهند بود. اين موضوع براي چندمين بار در ديدار هفته گذشته جان كري، نماينده ويژه رييس‌جمهور امريكا در امور تغييرات اقليمي و وانگ يي وزير خارجه چين مطرح شد. چيني‌ها در اين ديدار خواستار تغيير رويكرد امريكا شدند و وزير خارجه ضمن اعلام آمادگي براي همكاري تاكيد كرد كه «اكنون توپ در زمين امريكاست.» شي يين هونگ، استاد روابط بين‌الملل در دانشگاه رنمين پكن معتقد است: «ايالات متحده آشكارا در بسياري از حوزه‌هاي بسيار مهم براي پكن، نظير تايوان، درياي چين جنوبي و حقوق بشر در مقابل دولت چين ايستاده است. در چنين شرايطي اگر دو طرف موفق به يافتن زمينه‌هايي براي همكاري دوجانبه در راستاي منافع مشترك نشوند، روابط آنها بدون ترديد به وضعيت وخيمي دچار خواهد شد.»