دولت جديد در لبنان پس از 13 ماه بي‌سر و ساماني در اين كشور تشكيل شد
كابينه «اميد» يا كابينه «تكرار»؟
كارشناسان نگرانند عدم تخصص وزرا و وابستگي‌هاي سياسي آنها مشكل‌ساز شود
محمدحسين لطف‌الهي
لبناني‌ها روز جمعه در شرايطي شاهد تشكيل دولتي جديد بودند كه اين كشور طي 13 ماه گذشته و زماني كه بزرگ‌ترين بحران اقتصادي خود را سپري مي‌كرد، از سوي سرپرست دولت اداره مي‌شد و اين مساله در تشديد شرايط وخيم مالي و اقتصادي و همچنين بحران‌هاي سياسي در لبنان نقش مهمي داشت. تشكيل كابينه جديد به رهبري نجيب ميقاتي، ميلياردري كه به ظاهر مورد حمايت تمام جريان‌هاي سياسي تاثيرگذار در لبنان قرار دارد به اين معناست كه اين كشور سرانجام مي‌تواند در صورت اتخاذ تصميمات درست، مسير خروج از بحراني را كه ميلياردها دلار از سرمايه ملي آن را بر باد داد و ميليون‌ها نفر را اسير فقر كرد، آغاز كند.ميقاتي، سياستمدار و بازرگان ۶۷ ساله لبناني كه در سخنراني آغازين خود به هنگام اعلام موفقيتش در تشكيل دولت به نظر مي‌رسيد تلاش مي‌كند تا از جاري شدن اشك‌هايش جلوگيري كند، تلاش كرد تا نشان بدهد والديني را كه از غذا دادن به فرزندان گرسنه خود عاجزند يا تحت فشار مشكلات اقتصادي نمي‌توانند آنها را به مدرسه بفرستند و براي درمان‌شان دارو تهيه كنند، درك مي‌كند. او گفت: «اميدواريم كه بتوانيم خواسته‌هاي مردم را برآورده كنيم و دست‌كم جلوي فروپاشي را بگيريم.»او روز جمعه براساس وعده‌اي كه داده بود توانست فهرست اعضاي كابينه خود را به امضاي رييس‌جمهوري لبنان برساند. فرمان تشكيل دولت جديد لبنان علاوه بر ميشل عون و نجيب ميقاتي، به امضاي نبيه بري، رييس پارلمان لبنان نيز رسيد. لبنان از 13ماه پيش تاكنون پس از آنكه حسن دياب، سي‌وششمين نخست‌‌وزير اين كشور در اوت سال ۲۰۲۰، يك هفته پس از انفجار مرگبار انبار نيترات آمونيوم در بندر بيروت از سمت خود استعفا داد عملا از دولت باثبات محروم بود. انفجار بيروت بيش از ۲۰۰ نفر را به كشتن داد و بسياري از محله‌هاي پايتخت لبنان را به‌طور كامل ويران كرد. تخريب زيرساخت‌ها و وارد آمدن خسارات مالي سنگين به تجهيزات شهري و منازل مسكوني از جمله تبعات اين حادثه بود. لبنان علاوه بر تبعات انفجار بيروت، به دليل ناكارآمدي سيستم اجرايي و فساد حاكم بر دستگاه حاكمه كه اعتراض‌‌هاي گسترده‌اي را به همراه داشته با بحران اقتصادي و كاهش شديد ارزش واحد پول نيز روبرو است. كشورهاي اروپايي به ويژه فرانسه پيش‌تر هرگونه كمك مالي به اين كشور را منوط به اصلاح ساختار سياسي و روي كار آمدن افراد لايق و كارآمد كرده بود. از سوي ديگر سازمان ملل متحد نيز با توجه به شرايط حاد اقتصادي در لبنان تخمين زده است كه بيش از نيمي از ساكنان اين كشور هم‌اكنون زير خط فقر زندگي مي‌كنند.
نجيب ميقاتي و ميشل عون طي هفته‌هاي اخير به دفعات در فضايي مثبت با يكديگر ديدار و گفت‌وگو كردند تا از پيش، زمينه تشكيل هر گونه مانع بر سر تشكيل كابينه را از ميان بردارند. نجيب ميقاتي پس از ترور رفيق حريري در سال ۲۰۰۵ براي نخستين‌بار به عنوان رييس دولت منصوب شد. و سپس براي يك دوره سه ساله ديگر طي سال‌هاي ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ سكان هدايت دولت در لبنان را در دست گرفته بود.كارشناسان نگاه بدبينانه‌اي به كابينه جديد لبنان دارند و معتقدند سيستم سياسي لبنان و بحران‌هايي كه سال‌هاي سال گامي در راستاي حل‌وفصل آنها برداشته نشده، باعث خواهد شد تا دولت نجيب ميقاتي قادر به انجام اصلاحات اساسي كه براي خروج لبنان از بن‌بست فعلي ضروري به نظر مي‌رسد، نباشد.
رويترز مي‌نويسد «از زمان آغاز بحران اقتصادي لبنان در سال ۲۰۱۹ تاكنون، از ارزش ليره لبنان حدود ۹۰ درصد كاسته شده و همچنين حدود يك‌سوم جمعيت لبنان به زير خط فقر رفته‌اند. از زمان جنگ داخلي لبنان كه بين سال‌هاي ۱۹۷۵ تا ۱۹۹۰ درجريان بود، اين بزرگ‌ترين بحران اقتصادي است كه اين كشور با آن روبرو شده است.»
روزنامه واشنگتن‌پست در توصيف كابينه جديد لبنان نوشته است: «در اين كابينه چهره‌هاي جديدي نظير فراس الابيض، وزير بهداشت وجود دارد كه سرمايه اجتماعي بالايي به دليل تلاش‌ها و فداكاري‌هايش براي نجات جان مردم در دوره همه‌گيري بيماري كوويد 19 دارد اما در لبنان همه وزرا شغل خود را مديون وابستگي‌هاي سياسي هستند و در قبال سياستمداراني كه از آنها براي رسيدن به اين منصب حمايت كرده‌اند، بايد پاسخگو باشند. مطابق قوانين حاكم بر لبنان، در هنگام تشكيل كابينه بايد نيمي از وزرا مسيحي و نيم ديگر مسلمان باشند.» به نوشته اين روزنامه، ميقاتي در دوره پيشين در اختيار داشتن قدرت، با برخي پرونده‌هاي فساد مالي افشاشده در كشور مرتبط بود و گمانه‌زني‌هايي پيرامون نقش او در اين پرونده‌ها وجود دارد. همچنين يوسف خليل، وزير دارايي نيز كه پيش‌تر در بانك مركزي حضور داشت به دليل نقش داشتن در اعلام عدم پذيرش شروط مدنظر صندوق بين‌المللي پول براي كمك به لبنان سرزنش مي‌شد و حالا اين دو بايد در كنار هم لبنان را به سوي آينده هدايت كنند.
ماها يحيا، مدير اجرايي موسسه كارنگي در لبنان معتقد است در بهترين حالت اين كابينه شبيه «تزريق يك دُز مورفين است.» به گفته او، برخي وزراي معرفي‌شده در كابينه جديد در حوزه تخصصي كار خود انسان‌هايي توانا هستند اما باقي وزرا «واقعا هيچ سررشته‌اي از امور مربوط به وزارتخانه‌شان ندارند» و تنها «به دليل وابستگي‌هاي سياسي و حمايت رهبران احزاب و اشخاص تاثيرگذار توانسته‌اند وارد كابينه شوند.»
تحليلگران يكي از جدي‌ترين چالش‌هاي پيش روي دولت جديد لبنان را حل مشكلات مربوط به واردات سوخت و تامين انرژي مورد نياز كشور نظير برق مي‌دانند. اخيرا، با همكاري دولت ايران و گروه حزب‌الله لبنان، تهران اقدام به صادرات سوخت به اين كشور كرد و كمك كرد تا بخشي از نياز لبنان در اين زمينه مرتفع شود اما نگاهي به موضع‌گيري‌هاي برخي سياستمداران اين كشور نشان مي‌دهد آنها نگرانند اين موضوع به تحريم‌هاي بيشتر از سوي ايالات متحده و سخت‌تر شدن شرايط اقتصادي منجر شود و از اين رو چشم به راه‌هاي ديگري براي تامين سوخت و انرژي موردنياز لبنان دارند. به تازگي وزيران انرژي و نفت كشورهاي اردن، مصر، سوريه و لبنان در نشستي چهارجانبه در امان درباره انتقال گاز مصر از طريق اردن و سوريه به لبنان به توافق رسيدند. نشست اين چهار كشور عربي با چراغ سبز استثنايي از سوي امريكا صورت گرفت. امريكا با اجازه دادن به اين كشورها براي دور زدن تحريم‌هاي امريكا عليه سوريه، زمينه انتقال انرژي از مصر به لبنان را فراهم كرد. با اين حال هنوز مشخص نيست اين راه‌حل مدنظر امريكا و گروه‌هاي نزديك به اين كشور در لبنان چه زماني عملي شود و تا آن زمان لبنان براي تامين نيازهاي خود چه خواهد كرد. خبرگزاري رويترز در گزارش خود از تشكيل كابينه جديد لبنان اشاره كرده كه 2 نفر از وزرا نزديك به حزب‌الله لبنان هستند.در بلندمدت، مهم‌ترين كاري كه دولت بايد بتواند انجام دهد اين است كه از طريق همكاري و تفاهم با صندوق بين‌المللي پول، راه را براي دريافت وام از اين نهاد بين‌المللي و همچنين كمك گرفتن از كشورهاي ديگر براي احياي اقتصاد لبنان باز كند؛ چراكه در جريان بن‌بست سياسي اخير، از ميزان كمك‌هاي بين‌المللي ديگر نيز كه به‌طور معمول به دست دولت لبنان مي‌رسد به شكل قابل ملاحظه‌اي كاسته شد. در حال حاضر، بيشتر كشورهايي كه پيش‌تر به لبنان كمك مي‌كردند، از سرگيري كمك‌هاي مالي به اين كشور را منوط به اجراي اصلاحات اساسي سياسي و اقتصادي كرده‌اند.
دولت جديد نيز از چالش‌هاي پيش روي خود آگاه است اما مشخص نيست تا چه اندازه در حل‌وفصل اين چالش‌ها موفق خواهد بود. نجيب ميقاتي روز جمعه در سخنراني آغازين خود گفته بود: «سوخت نيست؛ دارو نيست و بانك مركزي ذخيره ارزي ندارد، اما اميدواريم روند فروپاشي متوقف و لبنان به شكوفايي بازگردد.»
استقبال واشنگتن و لندن از كابينه جديد لبنان
سخنگوي وزارت امور خارجه امريكا و وزير امور خارجه بريتانيا روز جمعه از تشكيل دولت جديد لبنان به نخست‌وزيري نجيب ميقاتي استقبال كردند. ند پرايس گفته است، ما از پارلمان لبنان مي‌خواهيم كه به سرعت (اين كابينه) را تاييد كند، تا اين دولت جديد بتواند برنامه اصلاحي خود را براي مقابله با وضعيت وخيم اقتصادي لبنان اجرا كند. سخنگوي وزارت خارجه امريكا تصريح كرد، ما آماده حمايت از دولت جديد هستيم، دولتي كه كار سختي پيش رو دارد. دومينيك راب، وزير امور خارجه بريتانيا نيز در توييتي نوشته است، دولت جديد لبنان بايد اجراي اصلاحات فوري، نتيجه‌گيري شفاف تحقيقات درباره انفجار بندر بيروت و برگزاري انتخابات در زمان تعيين‌شده در سال آينده را پيگيري كند. دومينيك راب اضافه كرده است، بريتانيا از لبنان حمايت مي‌كند، اما بايد شاهد اقدامات هماهنگ باشيم.