در باب تاثير هنر
در جلوگيري از افسردگي و آزردگي‌هاي ناشي از كرونا
سبك زندگي كرونايي با هنردرماني
دكتر ناصر قاسم‌زاد
به راستي نقش هنر و استفاده صحيح از ابزاري به نام هنر در مقابله با بيماري كرونا و تاثير آن در سطوح مختلف اجتماعي نزد شهروندان چيست؟ امروز هنر و هنردرماني يكي از مقولات مهم در درمان‌هاي روانشناختي است تا فرد بتواند به حفظ بهداشت رواني خود و درمان اضطراب‌هاي ناشي از زندگي صنعتي دست يابد. گرايش‌هاي مختلفي در هنردرماني مي‌توانيم نام ببريم همچون موسيقي درماني، تئاتر درماني، ايفاي نقش و فن‌هاي ديگري كه همه دست به دست هم مي‌دهد و كمك مي‌كند تا فرد دوباره با سلامت و بهداشت روان بالاتري به آغوش جامعه بر گردد. خود هنر هم في‌نفسه در حفظ بهداشت رواني شهروندان موثر است و اقبال بسيار بالاي مردم به گرايش‌هاي شاخه‌هاي هنري در سطح كشور خود بيانگر نياز دروني روحي آنها در استفاده از ابزار هنر براي پر كردن اوقات فراغت‌شان است. در مقاله زير تلاش كرديم به تمهيداتي اشاره كنيم كه از طريق هنر با حضور كرونا هم مي‌توان از يك زندگي سالم و شاداب برخوردار بود.
1- يك سال و نيم از حضور كرونا در زندگي ما انسان‌ها مي‌گذرد و امروز ديگر اين بيماري به عنوان واقعيتي در جامعه جهاني پذيرفته شده است. بسياري از دانشمندان معتقدند ما در آينده‌اي كه خيلي نمي‌شود روي آن حساب باز كرد در كوتاه‌مدت يا بلندمدت با كرونا خواهيم بود. بعضي پژوهش‌ها از سه تا پنج سال آينده ياد مي‌كنند كه كرونا در زندگي افراد حضور دارد. حالا در رويارويي با اين وضعيت چه بايد كرد؟ به نظر مي‌آيد ما بايد سبك زندگي كرونايي را در جامعه آموزش دهيم. كشورهاي پيشرو در اين زمينه تمهيداتي قائل شدند و مردم را آماده كردند مبني بر اينكه: چه بخواهيم، چه نخواهيم اين ويروس با شما در جامعه زندگي مي‌كند بنابراين بايد شرايط زندگي خود را با آن وفق دهيد. پرمسلم است كه شرايط فعلي به گونه‌اي است كه بتوانيم در آن يك زندگي سالم‌تر، شاداب‌تر و راحت‌تر داشته باشيم. در كشورهاي پيشرو اين هدف‌گذاري انجام شده و از آنجا كه بشر موجود اجتماعي است تلاش شده بخش اجتماعي زندگي افراد كم‌كم از آن حاشيه رانده شده بيرون بيايد و مردم بتوانند در كارها و زندگي اجتماعي و تفريحات سالم دسته جمعي دوباره حضور به هم برسانند.
2- براي دستيابي به اين مهم بايد سطح سواد سلامت جامعه را بالا برد. يعني مردم ضمن اينكه بدانند اين ويروس در زندگي آنها هست؛ بايد چگونگي كنار آمدن با آن را با رعايت پروتكل‌هاي بهداشتي و دوري جستن از ترس‌هاي بي‌جا ياد بگيرند و در ضمن بتوانند شرايطي را ايجاد كنند كه در آن يك زندگي كارآمد و يك احساس رضايتمندي از زندگي پساكرونايي را تجربه كنند. به اين نكته توجه كنيم ما در جامعه‌اي زندگي مي‌كنيم كه بخش زيادي از اطلاعات با آلودگي و دانسته‌هاي غلط عجين شده و همين باورهاي اشتباهي را به وجود مي‌آورد. به طور اعم حدود چهار درصد از افراد جامعه حالت شديد كرونايي را تجربه مي‌كنند، شانزده درصد حالت خفيف و متوسط كرونا را دارند و هشتاد درصد ديگر اضطراب و افسردگي‌ها و وسواس‌هاي ناشي از آن را در يك سال و نيم گذشته با خود حمل كرده و تلاش مي‌كنند با آن كنار بيايند. هدف ما در جامعه همه اين افراد هستند. چه آن چهار درصد كه بخشي از آنها از بيماري كرونا جان سالم به در مي‌برند و چه آن شانزده درصد كه سطح خفيف كرونا را تجربه مي‌كنند كه اين افراد دچار افسردگي‌هاي آزار‌دهنده زيادي بعد از كرونا مي‌شوند. در گزارش‌هايي كه به كلينيك‌ها داده شده آنها از شرايط روحي و جسمي بدي كه بعد از ابتلا به كرونا با آن درگير هستند به ما مي‌گويند و چه آن هشتاد درصدي كه طبيعتا در ذهن وخيال‌شان با خود كلنجار مي‌روند كه مبادا به اين بيماري مبتلا شوند. جامعه جهاني در اين موارد تدابيري انديشيده است.
3- بايد از كليه ظرفيت‌هايي كه در جامعه وجود دارد بهره برد تا بتوان اوقات فراغت مردم را به خوبي پوشش داد به نحوي كه از بخش اجتماعي زندگي انسان‌ها استفاده لازم شود چون انسان موجودي اجتماعي است و بايد در تعامل و رابطه باشد. بنابراين در عصر كرونا و مقابله با اين بيماري و در تنظيم و تطبيق سبك زندگي جديد كرونايي به اين عامل بايد اشاره‌اي محكم و دقيقي شود كه بخش اجتماعي زندگي مردم ما دوباره احيا شود. در اين راستا هنر يكي از اين ابزارهايي است كه دولت‌ها مي‌توانند از آن به بهترين نحو براي جلا و صيقل دادن روح آزرده شهروندان استفاده كنند. ابزارهايي كه در حوزه هنر در بخش سخت‌افزاري وجود دارد بسيار وسيع و متنوع است. اگر بخواهيم از تئاتر و سينما مثال بزنيم سالن‌هاي سينمايي در سطح كلان‌شهرهايي همچون تهران هست كه از آنها به عنوان پرديس سينمايي ياد مي‌شود كه اين پرديس‌ها امكانات بسيار پيشرفته و خوبي دارند. مي‌توان اين سالن‌ها را سطح‌بندي و درجه‌بندي در گروه الف ب و ج كرد. به عبارتي پرديس‌هايي كه امكانات عالي‌تري دارند با درصد بالاي پذيرش و با آموزش، امكانات و اطلاعات لازم به شهروندان از طريق سايت‌ها مي‌توانند پيشقدم شوند تا در زمينه كاهش اضطراب و دعوت مردم به حضور در سالن‌هايي كه پروتكل‌هاي بهداشتي را به خوبي و صددرصدي رعايت مي‌كنند اقدامات جدي صورت بگيرد. همچنين با ترفندهايي نظير چكاپ‌هايي كه روزانه انجام مي‌شود و حتي با افزايش بحث واكسيناسيون در جامعه و با دعوت به حضور شهروندان با ارايه كارت‌هاي واكسيناسيوني كه دارند سالن‌داران و مسوولان فرهنگي ارشاد را ترغيب شوند تا مردم را به سبك زندگي سالم قبل از كرونا برگردانند. به هر حال دقت كنيم يك شهروند نياز به اوقات فراغت سالم دارد امروز در جامعه جهاني و در هر كشوري تمام مشاغل مثل حلقه‌هاي يك زنجيره به هم وصل هستند و لازم و ملزوم يكديگرند. كرونا چطور مي‌تواند اقتصاد جامعه را متزلزل كند؟ با خانه‌نشين كردن مردم، با دوري جستن افراد از اجتماعات، با رفتار «هاي‌ريسكي» كه بعضي از افراد انجام مي‌دهند و باعث بيماري در بخش ديگري از جامعه مي‌شوند همين نكات باعث نفوذ ترس در دل انسان‌ها مي‌شود و زمينه را براي نگراني‌هاي بيهوده از بيماري كرونا به وجود مي‌آورد و به اين واسطه يكسري از حلقه‌هاي مشاغل قطع مي‌شود. درنهايت هم اقتصاد جامعه و جهاني از اين راه لطمه مي‌خورد.
4- در پازلي كه براي مقابله با بيماري كرونا مي‌چينيم ابتدا هدف ما سلامت جسم و روح افراد جامعه است. در اين راستا ارايه اطلاعات دقيق، رعايت پروتكل‌هاي بهداشتي اجتماعي، شناسايي ظرفيت‌هاي موجود در جامعه و رتبه‌بندي آنها، آگاهي دادن به شهروندان و حذف بخشي از سالن‌هاي نمايشي كه امكان حضور در آن سالن‌ها به درستي فراهم نيست در برنامه قرار بگيرد. رسما بايد به مردم اعلام شود كه بعضي سالن‌ها به دليل نداشتن استانداردهاي لازم بهداشتي از چرخه فعاليت حذف شدند و شرايطي ايجاد شود تا مردم حضور در سالن‌هاي با كيفيت را تجربه كنند. به عنوان مثال در بخش تئاتر، بسياي از فضاهاي روباز نمايشي كه در مناسبت‌هاي مختلف به عنوان تئاتر خياباني از آن استفاده مي‌شد را مي‌توان دوباره احيا كرد. در بخش ديگري از اهداف جامعه جهاني از سينما‌ها، فرهنگسراها، سالن‌هاي نمايشي از فضاهاي باز يا فضاي داخل ماشين استفاده مي‌شود تا هنگام پيك كرونا براي حفظ روحيه مردم آنها را دعوت مي‌كنند تا در اين برنامه‌ها حضور داشته باشند و ارتباط آنها با مقوله هنر و سينما و تئاتر قطع نشود و به‌طور كل زمينه‌هايي كه آرامش و لذت بهزيستي را در انسان زنده مي‌كنند از بين نرود. هدف ما اين است از طريق هنر يك هنرمند شهروند را دعوت كند تا ساعتي در كنار هم باشند؛ دردها خوبي‌ها، شادي‌ها و با هم بودن‌ها و دلبستگي‌هاي ايمن را دوباره با هم تجربه كنند. يك هنرمند با هنر خود مردم را به زندگي و فرداي بهتر اميد مي‌دهد حتي اگر نگارش آن نمايش و فيلمي كه در آن حضور دارد تلخ باشد، چراكه از دل آن تلخي رويش به وجود مي‌آورد و اين رويش مستلزم شناخت آن تلخي است و تغيير موضع و حركت ما از وضعيت موجود براي رسيدن به وضعيت بهتر است. هر سبكي از نمايش تئاتر و كتاب يا سينما به ما آگاهي مي‌دهد تا بدي را بشناسيم و بدي را پشت سر بگذاريم و به خوبي‌هاي بهتر در زندگي دست يابيم.
5- در مجموع اعتقاد ما اين است تلاش تمامي دست‌اندركاران و مديران عرصه فرهنگ و هنر در جامعه بايد به سمت و سويي باشد كه ضمن تزريق آرامش به شهروندان و همچنين حمايت از هنرمندان حوزه‌هاي نمايش فيلم‌ها، آثار هنري، تئاتر‌ها موزه‌ها و... فضا را به عنوان تسهيل‌گر در جامعه طوري تبيين كنند تا مردم وجه اجتماعي خود را بازيابند و در جامعه بودن با رعايت پروتكل‌هاي بهداشتي روي بياورند و سبك زندگي جديدي كه ما از آن به عنوان سبك زندگي كرونايي را نام مي‌بريم تجربه كنند. مردم بايد بتوانند به بهزيستي مجدد روي بياورند تا در اين مسير به جنگ آلام و درد‌هاي روحي از قبيل اضطراب و افسردگي عزلت‌نشيني و دوري از جامعه بروند و با آن مقابله كنند. قطعا حضور روانشناسان، جامعه‌شناسان و آسيب‌شناسان اجتماعي در اين راه در كنار مسوولان و مديران فرهنگي و هنري جامعه مي‌تواند بسيار موثر باشد به نحوي كه از نظرات كارشناسانه اين عزيزان در راستاي كاهش اضطراب اجتماعي و دعوت از مردم براي حضور آگاهانه در اجتماع و شركت در تعاملات اجتماعي و استفاده از مقوله هنر براي كاهش اضطراب و استرس‌هاي تاشي از كرونا بهره‌مند گردد.
هنر و هنردرماني در روانشناسي يكي از شاخه‌هاي مهم براي حفظ بهداشت رواني شهروندان است و امروزه در شرايط مختلف جامعه و بحران‌هايي كه شهروندان در طول زندگي بشري خود با آن مواجه مي‌شوند از هنر و شاخه‌هاي هنري براي كاهش اضطراب و استرس و بقاي بهتر افراد استفاده مي‌شود.
مديرعامل انجمن حمايت از سلامت، بهداشت و روان جامعه
مديركلينيك روانشناسي بهاران