آنچه بايد در هفتاد‌وششمين نشست مجمع عمومي سازمان ملل متحد منتظرش باشيم
تنش‌ها، تلاش‌ها
و اميدهاي كمرنگ به ديپلماسي
محمدحسين لطف‌الهي
نشست مجمع عمومي سازمان ملل متحد امروز سه‌شنبه در شرايطي آغاز مي‌شود كه كشورها دغدغه‌هاي مهم و متفاوتي براي طرح در مهم‌ترين نشست ديپلماتيك سال دارند؛ گروهي نگران تغييرات اقليمي و گرمايش بي‌وقفه زمين هستند كه آثار آن در سيل‌ها و توفان‌هاي مخرب ماه‌هاي اخير قابل مشاهده است، برخي رقابت خطرناك دو ابرقدرت را باعث به خطر افتادن جهان مي‌دانند و تعدادي ديگر نگران شيوع همه‌گيري مرگباري هستند كه بيش از پيش شكاف ميان فقير و غني را در دنيا عميق‌تر كرده است.
نشست امسال تفاوت‌هاي بسياري با نشست سال‌هاي گذشته دارد؛ ديگر دونالد ترامپ در سازمان ملل سخنراني نخواهد كرد و به جاي او جو بايدن به عنوان رييس‌جمهور ايالات متحده به صحبت درباره «بازگشت امريكا» و تلاش براي بازيابي نقش رهبري جهان از سوي اين كشور خواهد پرداخت؛ آن‌هم در وضعيتي كه لندن و واشنگتن با انعقاد قرارداد فروش زيردريايي‌هاي هسته‌اي با استراليا، فرانسوي‌ها را به‌شدت عصباني كرده‌اند و پاريس اقدام دولت بايدن را اقدامي ترامپيسيتي مي‌نامد. از سوي ديگر نه تنها با رفتن ترامپ، توافق هسته‌اي با ايران احيا نشده كه شانس احياي اين توافق نيز كاهش يافته و تلاش‌هايي براي گفت‌وگوهاي وين، در دستور كار نشست‌‌ها و ديدارهاي دو و چندجانبه حاشيه‌اي مجمع عمومي قرار دارد.
نشست متفاوت با سال‌هاي قبل
برخلاف سال 2020 كه به دليل شيوع ويروس كرونا نشست مجمع عمومي سازمان ملل متحد به صورت كاملا مجازي برگزار شد و رهبران دنيا از كيلومترها دورتر از مقر سازمان ملل، سخنراني خود را ايراد كردند، در نشست امسال رهبران و مقام‌هاي ارشد بيش از 100 كشور دنيا به نيويورك سفر كرده‌اند تا در هفتاد‌وششمين نشست مجمع عمومي حضور پيدا كنند. با اين حال، همچنان نشست‌هاي جانبي سازمان ملل و بسياري از برنامه‌هايي كه در سال‌هاي گذشته به صورت گسترده در جريان بود، با محدوديت‌هايي جدي روبه‌رو است. ليندا توماس گرينفيلد، سفير ايالات متحده در اين خصوص مي‌گويد كه محدوديت‌ها براي اينكه اطمينان حاصل شود مجمع عمومي به جايي براي شيوع گسترده‌تر بيماري در جهان تبديل نمي‌شود ضروري است. هفته گذشته، سردرگمي‌هاي زيادي درخصوص مساله ضرورت واكسينه بودن براي امكان سفر به شهر نيويورك ايجاد شد اما رييس دوره‌اي مجمع عمومي، عبدالله شهيد وزير خارجه مالديو اعلام كرد كه چنين الزامي وجود دارد و حمايت خود را از آن اعلام كرد.
غايبان بزرگ
بسياري از رهبران جهان اعلام كرده‌اند كه به جاي حضور در نشست مجمع عمومي، ترجيح مي‌دهند سخنراني خود را در قالب يك ويديو براي پخش در سازمان ملل ارسال كنند يا اينكه تصميم گرفته‌اند مقام‌هايي پايين‌تر از رييس دولت به نمايندگي از كشورشان در مجمع عمومي سازمان ملل حاضر شوند. در ميان اين رهبران، نام‌هاي مهمي به چشم مي‌خورد كه بود و نبودشان مي‌توانست تفاوت‌هاي چشم‌گيري را در روند مجمع عمومي امسال ايجاد كند. روزنامه نيويورك‌تايمز نوشته است: «شايد بزرگ‌ترين رهبري كه از حضور در مجمع عمومي صرف‌نظر كرد شي جين‌پينگ، رييس‌جمهور چين باشد. چيني‌ها با كمك‌هاي مالي قابل توجه خود از بانفوذترين كشورها در سازمان ملل و رقيب ايالات متحده در اين زمينه به حساب مي‌آيند و تنش‌هاي اخير آنها با امريكا از جمله مسائل مورد بحث در نشست امسال است.
ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه نيز از جمله كساني است كه نمي‌خواهد در مجمع عمومي شركت كند و در مقابل، سخنراني خود را به صورت آفلاين و از كاخ كرملين انجام خواهد داد. پوتين هفته گذشته در نشست سازمان همكاري‌هاي شانگهاي نيز حاضر نشد و اعلام شد كه او به دليل احتمال ابتلا به ويروس كرونا در قرنطينه به سر مي‌برد.
در ادامه تلاش فرانسوي‌ها براي نشان دادن خشم خود از اقدام امريكا، امانوئل مكرون رييس‌جمهور اين كشور نيز اعلام كرده در مجمع عمومي حضور نخواهد يافت و حتي ويديويي نيز ارسال نخواهد كرد. او از ژان ايو لودريان، وزير امور خارجه فرانسه خواسته تا به جاي او در نشست مجمع عمومي سخنراني كند كه براساس برنامه‌ريزي‌هاي صورت‌گرفته احتمالا اين سخنراني در واپسين روز مجمع عمومي امسال انجام شود.
ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور ايران هم در نشست مجمع عمومي سازمان ملل حضور نمي‌يابد. او سخنراني خود را به صورت ويديويي انجام خواهد داد و حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه به جاي او عازم نيويورك شده است. نيويورك‌تايمز نوشته، حضور ايران در سطح رييس‌جمهور مي‌توانست فرصتي براي ديپلماسي چهره به چهره با رهبران جهان براي رييس‌جمهور جديد ايران فراهم آورد و اين فرصت ممكن بود به احياي توافق برجام كه اكنون اجراي دوباره آن به امري دور و بعيد تبديل شده كمك كند.
چرا نشست مجمع عمومي مهم است؟
بسياري از ديپلمات‌ها نقش ديدارها و ديپلماسي چهره به چهره در مجمع عمومي سازمان ملل و نشست‌هاي حاشيه‌اي آن را در كاهش اختلافات ميان كشورها و پررنگ كردن نقش سازمان ملل در جهان، بسيار موثر ارزيابي مي‌كنند. به گفته آنها، هرچند بسياري از تلاش‌ها در راستاي جلوگيري از جنگ و خونريزي و درگيري‌هاي مسلحانه در سازمان ملل شكست خورده اما همچنان آثار اين نهاد و مجمع عمومي را نبايد ناديده گرفت. گروه بين‌المللي بحران در تحليلي پيرامون هفتاد‌وششمين نشست مجمع عمومي سازمان ملل متحد مي‌نويسد: «سازمان ملل در مديريت بحران‌هاي بين‌المللي و كاهش تخاصم‌ها نقشي حاشيه‌اي پيدا كرده و بيش از پيش جايگاه خود را تضعيف‌شده مي‌بيند اما ارزيابي‌ها نشان مي‌دهد سيستم سازمان ملل هنوز نقش مهمي در مديريت يك محيط ناپايدار بين‌المللي ايفا مي‌كند.»
نگراني‌هاي دبيركل
آنتونيو گوترش، دبير كل سازمان ملل متحد روز گذشته در گفت‌وگويي اختصاصي با آسوشيتدپرس با هشدار نسبت به احتمال وقوع «جنگ سرد جديد»، از امريكا و چين به عنوان دو كشور بزرگ و بانفوذ خواست تا روابط «كاملا ناكارآمد» خود را پيش از گسترش مشكلات‌شان به ساير نقاط جهان، ترميم كنند. او گفت كه دو قدرت بزرگ اقتصادي جهان با وجود شكاف‌هاي سياسي در مورد حقوق بشر، اقتصاد، امنيت سايبري و حاكميت در درياي چين جنوبي، بايد در زمينه تغييرات آبوهوايي همكاري كنند. گوترش تاكيد كرد: «متاسفانه امروز ما فقط رويارويي داريم.» دبير كل سازمان ملل در ادامه با تاكيد بر اينكه مشكلات واكسيناسيون، مشكلات تغييرات آبوهوايي و بسياري از چالش‌هاي جهاني بدون روابط سازنده بين‌المللي و به‌خصوص روابط ميان ابرقدرت‌ها حل نخواهد شد، گفت: «ما بايد دوباره يك رابطه كاربردي بين اين دو قدرت برقرار كنيم.»
گوترش دو سال پيش به رهبران كشورهاي جهان در مورد خطر تجزيه دنيا به دو بخش هشدار داده بود. او اينك بار ديگر هشدار گذشته خود را تكرار كرد و گفت كه «رابطه ناكارآمد ميان دو استراتژي رقيب» بايد به زودي ترميم شود. او گفت: «ما بايد به هر قيمتي از جنگ سردي كه متفاوت از جنگ گذشته و احتمالا خطرناك‌تر و مديريت آن دشوارتر است، اجتناب كنيم.» دبير كل سازمان ملل متحد با بيان اينكه ناسازگاري‌هاي شوروي و امريكا قوانين روشني ايجاد كرده بود به گونه‌اي كه هر دو كشور از خطر نابودي هسته‌اي آگاه بودند، نتيجه گرفت كه جنگ سرد جديد مي‌تواند خطرناك‌تر باشد. ما بايد به هر قيمتي از جنگ سردي كه متفاوت از جنگ گذشته و احتمالا خطرناك‌تر و مديريت آن دشوارتر است، اجتناب كنيم. گوترش همچنين از توافق امريكا و بريتانيا براي تجهيز استراليا به زيردريايي‌هاي هسته‌اي و غيرقابل شناسايي به عنوان «تنها يك قطعه كوچك از معمايي پيچيده‌تر» نام برد كه نشان‌دهنده رابطه «كاملا ناكارآمد بين چين و امريكا» است. به گزارش «اعتماد»، توافق امريكا، بريتانيا و استراليا خشم فرانسه و چين را برانگيخت. فرانسه قراردادي به ارزش حداقل ۶۶ ميليارد دلار براي چندين زيردريايي متعارف برقي- ديزلي با استراليا امضا كرده بود. گوترش همچنين درخصوص نقش سازمان ملل متحد در افغانستان جديد گفت كه دخالت اين نهاد بين‌المللي در اين كشور به گونه‌اي كه بتواند به ايجاد يك دولت فراگير منجر شود و همچنين تضمين رعايت حقوق بشر و حذف تروريست‌ها و قاچاق مواد مخدر در افغانستان، «يك رويا» است. او همچنين از عدم همكاري كشورها براي مقابله با گرمايش زمين و اطمينان از واكسيناسيون همه مردم در تمام كشورها ابراز تاسف كرد. دبير كل سازمان ملل متحد در مورد مبارزه با همه‌گيري كرونا در سال گذشته گفت: «ما نتوانستيم هيچ پيشرفت واقعي در رابطه با هماهنگ كردن موثر تلاش‌هاي جهاني در مورد مبارزه با بيماري كرونا داشته باشيم.» گوترش افزود: «كاملا غيرقابل قبول» است وقتي ۸۰درصد از هموطنان پرتغالي‌اش واكسينه شده‌اند در‌حالي‌كه در بسياري از كشورهاي آفريقايي، كمتر از ۲درصد از مردم واكسينه شده‌اند. دبير كل سازمان ملل متحد گفت كه كشورهاي ثروتمند و توسعه‌يافته حدود ۲۰ درصد از توليد ناخالص داخلي خود را صرف بازيابي شرايط پيش از همه‌گيري كرونا مي‌كنند و كشورهاي با درآمد متوسط حدود ۶ درصد و كم‌توسعه‌يافته‌ترين كشورها ۲درصد از توليد اندك خود را صرف بهبود شرايط مي‌كنند. به گفته او، اين امر باعث نااميدي و بي‌اعتمادي در بخش‌هايي از كشورهاي در حال توسعه شده است كه واكسن و كمك براي بهبود وضعيت دريافت نكرده‌اند.