تهديد تهران جايگزين تشويق به تعامل شد
پاييز برجام؟
سارا معصومي
اميدها براي احياي توافق هسته‌اي ايران با 1+5 (اعضاي اوليه برجام تا پيش از خروج ايالات متحده از توافق) كمرنگ‌تر از قبل شده و خوش‌بيني‌اي كه در بهار 1400 براي نزديك شدن به توافق حاصل شده بود با فرارسيدن پاييز جاي خود را به بدبيني فزاينده داده است. ايالات متحده امريكا، تروييكاي اروپايي (فرانسه، بريتانيا و آلمان) به علاوه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در شطرنج برجام دست به مهره شده‌اند و فضاي رسانه‌اي در اختيار را نيز با خود همراه كرده‌اند. با پايان سفر حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه دولت سيزدهم به نيويورك، موج رسانه‌اي جديد عليه نيت ايران براي بازگشت به برجام آغاز شده است. نگاهي به مجموعه مطالب منتشرشده در رسانه‌هاي غربي درباره مواضع مقام‌هاي ايراني در نيويورك نشان مي‌دهد كه امتناع ايران از ديدار مشترك با وزراي خارجه 1+4 و رويكرد وزير خارجه در گفت‌وگوهاي دوجانبه با تروييكاي اروپايي و مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا به علاوه سخنان او در جمع خبرنگاران و تحليلگران ارشد رسانه‌هاي امريكايي همه را نسبت به بازگشت «به زودي» ايران به وين براي ازسرگيري رايزني‌ها بدبين كرده است. علاوه بر آن خط خبري و تحليلي كه در تمامي مطالب منتشرشده در چند روز اخير دنبال شده، طرح اين پرسش است كه آيا ايران براي برگزاري دور هفتم رايزني‌ها به پايتخت اتريش بازمي‌گردد يا قرار است همه‌چيز از ابتدا آغاز شده و مطالبه‌هاي جديدي هم از سوي ايران مطرح خواهد شد.
عمده تحليلگران يا كارشناسان ناظر تحولات ايران و امريكا معتقدند كه تهران معتقد است پيچ سخت تحريم را پشت سر گذاشته و اكنون مي‌تواند با موكول كردن زمان بازگشت به وين به تاريخي نامعلوم دست برتر را در ميز مذاكره حفظ كند. برهمين اساس ما شاهد انتشار زنجيره‌اي از موضع‌گيري‌ها از سوي مقام‌هاي آگاه امريكايي و اروپايي هستيم كه دو نكته را مورد تاكيد قرار مي‌دهند: 1- باب بازگشت به وين تا ابد باز نيست. 2- اگر ايران هرچه سريع‌تر به مذاكرات بازنگردد، تحريم‌هاي جديد در راه است. البته اين نقشه سياسي با پشتيباني رسانه‌اي به يك اهرم فشار فني هم نياز دارد كه به نظر مي‌رسد تامين آن مانند همه دو دهه گذشته بر عهده آژانس بين‌المللي انرژي اتمي است. در همين راستا تنها در چند روز اخير شاهد به اصطلاح «چماق و هويج» بازي رافائل گروسي، مدير كل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با ايران بوديم.
در حالي كه گروسي با سفر به تهران و تفاهم با سازمان انرژي اتمي، ظاهرا سايه تصويب يك قطعنامه عليه ايران در شوراي حكام را از سر روند معلق مذاكرات در وين دور كرد اما همزمان به تعبير ايران با ارايه تعبيري نادرست از متن بيانيه به‌دست‌آمده در تهران تلاش مي‌كند فشار بر ايران براي تغيير سياست مذاكراتي از «زمان دادن به مذاكرات» تا «مذاكره در سريع‌ترين زمان ممكن» را افزايش دهد.
در اين ميان مقام‌هاي اروپايي و امريكايي در گفت‌وگو با خبرنگاران به شرط عدم انتشار نام تلاش مي‌كنند توپ را به زمين ايران پاس داده و تهران را مقصر وضعيت پيش روي برجام بدانند و همزمان در جبهه ديگري، دولت جو بايدن تلاش مي‌كند به تهران يادآوري كند كه هنوز جا براي تشديد سياست فشار حداكثري وجود دارد و يكي از فضاهاي باقيمانده پايان دادن به چشم بستن بر خريد نفت ايران از سوي چين است. براساس خبري كه روز گذشته وال‌استريت‌ژورنال و رويترز همزمان منتشر كردند، ايالات متحده به صورت ديپلماتيك در خصوص كاهش خريد نفت خام ايران با چين تماس گرفته است.
خبرگزاري فارس در ترجمه بخشي از گزارش رويترز مي‌نويسد: تصور مي‌شود كه خريد نفت شركت‌هاي چيني از ايران با وجود تحريم‌هاي امريكا كه هدفش جلوگيري از چنين فروش‌هايي بوده، باعث شده اقتصاد ايران همچنان پابرجا بماند. يك مقام ارشد امريكايي روز سه‌شنبه به خبرگزاري رويترز گفت: ما از خريدهاي نفتي شركت‌هاي چيني از ايران آگاه هستيم. از اختيارات تحريمي خود براي پاسخ به فرار از تحريم‌هاي ايران، شامل آنهايي كه با چين تجارت مي‌كنند، استفاده كرده‌ايم و در صورت لزوم به اين اقدام خود ادامه مي‌دهيم. با اين حال، ما به صورت ديپلماتيك با چيني‌ها به عنوان بخشي از گفت‌وگوي خود در خصوص سياست ايران برخورد كرده‌ايم و فكر مي‌كنيم به‌طور كلي، اين روش موثرتري براي رسيدگي به نگراني‌هاي ماست.
همزمان يك مقام اروپايي نيز گفت كه اين يكي از موضوعاتي بود كه «وندي شرمن» معاون وزير خارجه ايالات متحده هنگام سفر به چين در اواخر ماه جولاي مطرح كرد؛ بحث مخالفت واشنگتن با مراوده‌هاي تجاري چين با ايران. اين مقام اروپايي مدعي شد كه چين از ايران محافظت مي‌كند و يكي از مسائل اصلي غرب اين است كه چين چقدر نفت از ايران خريداري مي‌كند. به ادعاي رويترز، شركت تجزيه و تحليل كالا با نام Kpler تخمين مي‌زند كه واردات نفت چين از ايران به‌طور متوسط از اول سال تا آگوست ۵۵۳ هزار بشكه در روز بوده است. اوايل مردادماه رويترز به نقل از يك مقام امريكايي گزارش داده بود ايالات متحده در حال انجام بررسي‌هاي لازم براي جلوگيري از فروش نفت ايران به چين است. اين خبرگزاري به نقل از مقام مذكور افزود واشنگتن در حال آماده‌شدن براي شرايطي است كه ايران نخواهد به مذاكرات بر سر برجام بازگردد.
رويترز در ادامه اين گزارش مدعي شده كه واشنگتن چند ماه قبل به پكن گفته بود هدفش از سرگيري پايبندي به توافق هسته‌اي برجام است و چنانچه اين موضوع محقق شود نيازي براي جريمه شركت‌هاي چيني كه اقدام به خريداري نفت خام از ايران مي‌كنند وجود نخواهد داشت. اين موضع امريكا اكنون با توجه به ابهام‌ها در خصوص زمان از سرگيري هفتمين دور مذاكرات وين دستخوش تغييراتي شده است.
«هوآ چوانيينگ»، سخنگوي وزارت خارجه چين روز گذشته در نشست خبري با سوالي درباره گزارش رويترز با موضوع درخواست واشنگتن از پكن درباره كاهش خريد نفت ايران مواجه شد. اين مقام چيني در پاسخ به اين سوال، اعلام كرد كه همكاري چين با ايران طبق مقررات حقوق بين‌المللي و قوانين بين‌المللي صورت مي‌گيرد. سخنگوي وزارت خارجه چين ادامه داد: چين و ايران همواره با رعايت اصول برابري و منفعت متقابل، رابطه برد- برد و تجاري‌سازي همكاري كرده‌اند. چين قاطعانه با هرگونه تحريم يك‌جانبه مخالف است و از ايالات متحده مي‌خواهد تا در اسرع وقت از اعمال قوانين داخلي خود (در خصوص تحريم‌هاي يك‌جانبه ايران) بر نهادها و اشخاص طرف ثالث دست بردارد.
به گزارش «اعتماد»، سياست تهديد غيرمستقيم ايران به وخيم‌تر شدن اوضاع در حالي از سوي ايالات متحده پيگيري مي‌شود كه بسياري از تحليلگران غربي معتقدند تهران قصد دارد سياست مقاومت حداكثري در برابر فشار حداكثري را ادامه دهد. مقام‌هاي ايراني چه در دولت دوازدهم و چه از زمان روي كار آمدن دولت سيزدهم همواره دولت جو بايدن را به ادامه سياست فشار حداكثري عليه ايران كه در زمان دونالد ترامپ پايه‌گذاري و پيگيري شد متهم مي‌كنند. دولت جو بايدن به‌رغم انتقادهاي تند و تيز از سياست ترامپ در قبال ايران و متهم كردن او به در خطر انداختن امنيت ايالات متحده نه تنها به سياست فشار حداكثري پايان ندادند بلكه هر از چند گاهي بر ليست تحريم‌هاي ايران اضافه هم مي‌كنند.
مارك فيتزپاتريك، كارشناس خلع سلاح در يادداشتي در فارن پاليسي در اين باره نوشت: «ايران شايد در چند هفته آتي به ميز گفت‌وگو بازگردد اما همچنان منتظر امتيازدهي امريكا خواهد ماند. ايران مستقيما با ايالات متحده توافق نخواهد كرد و ديپلماسي ناخوشايند مبتني بر ميانجيگري‌ها بين دو طرف ادامه خواهد داشت. ايران خواهان رفع تمام تحريم‌هاي اعمال‌شده توسط دولت ترامپ پيش از بازگشت به تعهدات برجام است. دولت بايدن مصمم به لغو تمام تحريم‌هايي است كه در دوران ترامپ و خارج از چارچوب برجام عليه ايران وضع شده‌اند، اما مطالبه ايران براي لغو تمام يك هزار و 600 مورد تحريم‌ها شرايط برجام را تغيير خواهد داد. به‌علاوه، ايران درخواست امريكا براي مذاكرات بعدي در راستاي رسيدن به توافقي «بلندمدت و قوي‌تر» را رد مي‌كند.»
فيتزپاتريك با اشاره به آنكه سياست «فشار حداكثري» دولت امريكا شكست خورده، مي‌نويسد: «به نظر مي‌رسد كه ايران نسخه «فشار حداكثري» خودش را دنبال مي‌كند. در عرصه هسته‌اي، ايران به توانمندي توليد تسليحات هسته‌اي بيش از پيش نزديك شده است. نگران‌كننده‌ترين نكته غني‌سازي 60 درصدي اورانيوم، توليد فلز اورانيوم و استفاده از سانتريفيوژهايي سريع‌تر از سانتريفيوژهاي مجاز در برجام است.» (اين ادعا در حالي مطرح مي‌شود كه ايران بارها اعلام كرده برنامه هسته‌اي اين كشور اهداف صلح‌آميز دارد و 15 گزارش آژانس بين‌المللي انرژي اتمي پيش از خروج امريكا از برجام هم مويد اين امر بوده است.)
فيتزپاتريك در ادامه پيشنهاد مي‌كند كه تهران و واشنگتن براي خروج از بن‌بست به انجام اقدامات بشردوستانه روي آوردند و مي‌نويسد: «تبادل زندانيان را مي‌توان بر پايه دلايل بشردوستانه انجام داد. ايالات متحده بايد در اقدامي يك‌جانبه در زمينه مسائل بشر دوستانه به بررسي اين نكته بپردازد كه آيا معافيت‌هاي تجهيزات پزشكي از تحريم‌ها عملا قابل اجرا هستند يا خير. بي‌ترديد، خزانه‌داري امريكا مي‌تواند راهي براي تسهيل خدمات مالي بين‌المللي پيدا كند تا ايران بتواند از طريق آنها تجهيزات پزشكي مورد نياز مردم ايران را وارد كند. مهم‌ترين نكته مطرح‌شده در سخنان اميرعبداللهيان در نيويورك نقش امريكا در بحران سلامت ايران بود. آزادسازي بخشي از دارايي‌هايي مسدود‌شده ايران با هدف خريد تجهيزات پزشكي كه از سوي جناح‌هاي مختلف پيشنهاد شده، مي‌تواند حسن‌نيت امريكا را نشان بدهد. خنثي كردن اتهامات واردشده به امريكا در اين زمينه نيز مي‌تواند به نفع ديپلماسي عمومي ايالات متحده باشد و تصوير جهاني اين كشور را بهبود ببخشد.»