كميته نوبل نروژ ماريا رسا و ديميتري مورادوف را برنده جايزه صلح نوبل اعلام كرد
پاسداشت تلاش براي آزادي بيان
محمدحسين لطف‌الهي
در تلاش براي تقويت آزادي مطبوعات و حمايت از روزنامه‌نگاران تحت فشار دولت‌هاي مستبد كه همچنان مي‌كوشند با تاباندن نورافكن روي اقدامات دولت‌هاي‌شان، در مسير دستيابي جامعه به شفافيت و حق دانستن گام بردارند، روز جمعه جايزه صلح نوبل به دليل تلاش‌هاي خستگي‌ناپذير براي بازخواست قدرتمندان به دو روزنامه‌نگار تعلق يافت.
كميته نوبل نروژ روز جمعه ۸ اكتبر (۱۶ مهر) اعلام كرد ماريا رسا، خبرنگار زن اهل فيليپين و ديميتري مورادوف، خبرنگار اهل روسيه به دليل «مبارزه شجاعانه در مسير دستيابي به آزادي بيان كه پيش‌شرط آزادي بيان و صلح پايدار است» برنده جايزه صلح نوبل شده‌اند. در بيانيه اين كميته آمده است: «آنها نماينده تمام روزنامه‌نگاراني هستند كه در دنياي امروز به عنوان دنيايي كه در آن دموكراسي و آزادي بيان با شرايط نامناسبي روبرو هستند، در راه اين آرمان‌ها تلاش مي‌كنند.»
ماريا رسا، روزنامه‌نگار تحقيقي كه مجله تايم پيش‌تر از او به دليل فعاليت مداوم در راستاي مبارزه با «اخبار دروغين» به عنوان يكي از چهره‌هاي سال نام برده بود، يكي از چهره‌هايي است كه اقداماتش باعث مزاحمت‌هاي زيادي براي دولت اقتدارگراي رودريگو دوترته در فيليپين شده بود و نقش مهمي در افشاي برخي فسادهاي اين دولت داشت. او همچنين در تأسيس يك شركت روزنامه‌نگاري ديجيتال تحقيقي به نام «راپلر» نقش داشت كه تحقيقات گسترده‌اي را پيرامون تعارض منافع مسوولان دولتي در فيليپين و خشونت‌هاي دولت دوترته در مقابله با قاچاق مواد مخدر انجام داد.
در بيانيه كميته نوبل نيز به اين موضوع اشاره شده است: «تعداد كشته‌شدگان در مبارزه دولت فيليپين با موضوع مواد مخدر به اندازه‌اي زياد است كه به نظر مي‌رسد دولت، جنگي عليه مردم خود به راه انداخته است.» نوبل همچنين تاكيد كرده كه ماريا رسا و شركت روزنامه‌نگاري تحقيقي او موسوم به راپلر درباره نحوه استفاده دولت فيليپين از انتشار اطلاعات دروغين، كارزارهاي حمله به منتقدان و ارايه آمارهاي غلط، اطلاعات جالب توجهي را منتشر كرده‌اند.
ماريا رسا در واكنش به اهداي جايزه صلح نوبل به او اظهار اميدواري كرده كه اين جايزه به معناي «به رسميت شناختن اين موضوع باشد كه چقدر روزنامه‌نگار بودن در اين روزگار سخت است.» او همچنين جايزه خود را متعلق به تمام كارمندان موسسه راپلر دانسته و گفته خوش‌بين است كه اين جايزه به مانند «انرژي دوباره براي نبرد در راستاي روشن‌سازي حقيقت» عمل كند.
به گفته ماريا رسا، پليس و نيروهاي امنيتي فيليپين در طول كارزار مبارزه با مواد مخدر نزديك به 30 هزار نفر را كشته‌اند كه رقمي بسيار زياد به حساب مي‌آيد و نشان از خشونت بي‌حد و حصر دولت در اجراي اين كارزار دارد. او تصريح مي‌كند: «اگر تحقيقات روزنامه‌نگاران و اطلاعات درست وجود نداشته باشد، اعتماد از بين مي‌رود و اعتماد تمام آن چيزي است كه ما را كنار هم نگه داشته است.» امل كلوني، وكيل بريتانيايي حقوق بشر كه وكالت ماريا رسا در چندين پرونده را بر عهده دارد در اين باره مي‌گويد: «من از كميته نوبل براي تاباندن نور به فعاليت‌هاي شجاعانه ماريا تشكر مي‌كنم. اين جايزه به حمايت از رسانه‌ها در سراسر جهان كمك خواهد كرد.»
در خصوص ديميتري مورادوف هم شرايط مشابهي وجود دارد. او براي سال‌هاي طولاني در راستاي آرمان آزادي بيان در روسيه مبارزه كرد و فشارهاي زيادي را هم به همين دليل متحمل شد. او يكي از همين بنيانگذاران روزنامه مستقل نوايا در سال 1993 به حساب مي‌آيد و از 1995 نيز سردبير اين روزنامه است كه به رغم فشارها، تهديدها و حتي قتل روزنامه‌نگاران، همچنان انتشار مي‌يابد.
از زمان تأسيس اين روزنامه، 6 تن از روزنامه‌نگاران آن به طرز مشكوكي كشته شدند كه از جمله آنها مي‌توان به آنا پوليت كوفسكايا، خبرنگاري كه درباره جنگ در چچن تحقيق مي‌كرد اشاره كرد. كميته نوبل در بيانيه اهداي جايزه در اين باره مي‌نويسد: «مورادوف، سردبير روزنامه به‌رغم تمامي تهديدها و حتي قتل روزنامه‌نگاران حاضر نشد سياست‌هاي مستقل روزنامه را تغيير بدهد. او به دفاع از روزنامه‌نگاران ادامه داد تا بتوانند تا زماني كه به اصول اخلاقي و حرفه‌اي روزنامه‌نگاري پايبند هستند، درباره هر اتفاقي كه مي‌خواهند هرچه مي‌خواهند بنويسند.»
مورادوف، اعلام شدن به عنوان برنده جايزه صلح نوبل را يك غافلگيري مي‌خواند و به رسانه‌هاي روسي گفته زماني كه يك شماره ناشناس از نروژ روي تلفن همراهش ظاهر شده، در ابتدا تلفن را پاسخ نداده است. او همچنين افزوده كه بخشي از مبلغ جايزه را براي كمك به مقابله با بيماري آتروفي عضلاني نخاعي (SMA) اختصاص خواهد داد و باقي جايزه را نيز صرف تقويت روزنامه‌نگاري در روسيه خواهد كرد كه تحت فشارهاي زيادي از جانب دولت اقتدارگراي ولاديمير پوتين در روسيه قرار دارد. مورادوف در گفت‌وگو با وبسايت روسي پاديوم گفته «بخش اصلي اين پول صرف تقويت روزنامه‌نگاري روسي خواهد شد كه مدت‌هاست مي‌خواهند با فشار و تهديد آن را نابود كنند.»
با اين وجود سخنگوي كاخ كرملين اهداي جايزه به مورادوف را تبريك گفته است. ديميتري پسكوف، سخنگوي رياست‌جمهوري روسيه روز جمعه اعلام كرد: «به مورادوف تبريك مي‌گوييم. او شجاع و بااستعداد است و بر اساس آرمان‌هاي خودش به كار ادامه مي‌دهد.»
كميته نوبل اعلام كرده اين دو نفر را از ميان 329 كانديدا كه در حوزه‌هاي مختلف نظير مقابله با تغييرات اقليمي، كرونا و سركوبگري سياسي فعاليت مي‌كردند انتخاب كرده و از نگاه اين كميته، روزنامه‌نگاري آزاد، مستقل و حقيقت‌محور تنها وسيله‌اي است كه مي‌تواند از جوامع انساني درباره دروغ‌ها، سوءاستفاده از قدرت و پروپاگانداي قدرت‌طلبان محافظت كند. نوبل در بخش پاياني بيانيه خود تاكيد كرده «بدون آزادي بيان و آزادي مطبوعات، ترويج برادري و دوستي ميان ملت‌ها، خلع سلاح و بهبود وضعيت جهان در اين زمان دشوار خواهد بود.»
به گزارش «اعتماد»، سال گذشته هم يونسكو و هم شوراي اروپا در گزارش‌هايي جداگانه تاكيد كردند كه وضعيت آزادي رسانه در جهان بدتر شده و نسبت به حجم فزاينده خطراتي كه روزنامه‌نگاران را تهديد مي‌كند، ابراز نگراني كردند. آنها به حملات پليس و نيروهاي امنيتي به خبرنگاراني كه اعتراضات خياباني را پوشش مي‌دهند و تصويب قوانين محدود‌كننده نظير قوانين موسوم به مقابله با اخبار دروغين در روسيه و مجارستان به عنوان نمونه‌هايي مهم از افزايش فشار بر خبرنگاران اشاره كردند. همچنين كميته حمايت از روزنامه‌نگاران گزارش داده كه در سال 2020 بيش از 274 روزنامه‌نگار بازداشت يا زنداني شده‌اند كه بالاترين رقم از سال 1992 به اين سو بوده و تعداد خبرنگاراني كه به خاطر كارهاي‌شان تهديد به مرگ شده‌اند، دو برابر شده است.»
در گزارش كميته حمايت از روزنامه‌نگاران اشاره شده كه رهبران مستبد براي به چالش كشيدن مشروعيت روزنامه‌نگاران از كليدواژه‌هايي نظير «Fake News» كه دونالد ترامپ از آن استفاده كرد، بهره مي‌جويند.
يادي از خبرنگاران كشته شده نوايا
از ابتداي دهه 2000 ميلادي تا امروز دست كم 6 خبرنگار روزنامه نوايا به مرگي مشكوك از دنيا رفتند كه در ادامه نگاهي داريم به معروف‌ترين اين مرگ‌ها:
آنا پوليت كوفسكايا، معروف‌ترين خبرنگاري بود كه 7 اكتبر 2006 به طرز مشكوكي كشته شد و مرگ او بازتاب‌هاي زيادي در عرصه بين‌المللي براي دولت ولاديمير پوتين داشت. او يكي از جدي‌ترين منتقدان پوتين و سياست‌هاي او در قبال جنگ چچن بود و در آسانسور آپارتمان خانه‌اش با شليك گلوله به قتل رسيد. دادگاه چندين مرد را به دليل دست داشتن در قتل او مورد تعقيب قرار داد اما هيچگاه روشن نشد قتل از سوي چه كسي دستور داده شده بود و با چه انگيزه‌اي انجام گرفت.
يوري شكوكوچيخين، روزنامه‌نگار تحقيقي و از اعضاي پارلمان روسيه از اولين روزنامه‌نگاران نوايا بود كه به مرگي مشكوك درگذشت. او به يك بيماري مرموز پوستي مبتلا شده بود كه طي آن حساسيت به مواردي نظير دارو يا چيزهاي ديگر باعث مي‌شود، لايه فوقاني پوست به‌طور كامل از بين برود و از همين بيماري نيز درگذشت. تحقيقات روزنامه نوايا در سال‌هاي بعد نشان داد كه اين مريضي، در اصل يك مسموميت بوده است. او دقيقا در زماني درگذشت كه قرار بود به ايالات متحده سفر كند و اطلاعات برخي فسادهاي مالي و پولشويي در دولت وقت روسيه را به يك سازمان حقوقي امريكايي براي پيگيري بين‌المللي تحويل دهد.
آناستازيا بوبوروا، خبرنگار ديگري بود كه در سال 2009 در حالي كه با يك وكيل حقوق بشر در مسكو قدم مي‌زد به ضرب گلوله كشته شد.
ناتاليا استميرووا، خبرنگار و فعال حقوق بشر كه با روزنامه نوايا همكاري مي‌كرد تا تعداد كشته‌شدگان در جنگ چچن به ثبت برسد و اقدامات برخي رهبران محلي نظير رمضان قديروف در شكنجه، بازداشت و حذف منتقدان آشكار شود. او در سال 2009 ابتدا ربوده و سپس كشته شد. او در حالي پس از سال 2006 و قتل آنا پوليت كوفسكايا به كار خود ادامه مي‌داد كه آشنايي و همكاري‌اش با روزنامه نوايا از طريق آنا پوليت كوفسكايا آغاز شده بود.