تصميم چين براي استفاده بيشتر از زغال‌سنگ در توليد برق يك ضعف استراتژيك را آشكار كرد
تعهدات محيط زيستي، قرباني رشد اقتصادي
محمدحسين لطف‌الهي
مقام‌هاي چيني روز چهارشنبه با سراسيمگي اعلام كردند كه توليد و استفاده از زغال‌سنگ براي تامين نيروي برق در برخي مناطق كشور را افزايش خواهند داد؛ پاسخي به بحران انرژي به اين كشور كه ضمن آشكار كردن آسيب‌پذيري چين در تامين انرژي با وعده‌هاي پكن در خصوص كاهش توليد كربن در راستاي مقابله با تغييرات اقليمي در تضاد است. تحليلگران معتقدند چين با اين اقدام اضطراري مي‌خواهد كارخانه‌هاي توليدي خود را فعال نگه دارد و يك تامين‌كننده مطمئن بازار جهاني باقي بماند اما روشن ساخت كه اين ابرقدرت اقتصادي از معضلي جدي در حوزه انرژي رنج مي‌برد.
زماني كه گفته شد بحران تامين انرژي از اروپا به آسيا رسيده و برخي كشورها نظير چين و هند نيز با آن درگير شده‌اند تصور نمي‌شد مساله در چين به اين اندازه بغرنج باشد. براساس گزارش رسانه‌ها، در بعضي شهرها نانوايي‌ها نيز برق كافي براي پخت‌وپز نان نداشتند، كارخانه‌ها نمي‌توانستند در تمام شيفت‌ها فعال بمانند و در يك شهر بندري برنامه‌ريزي توزيع و محدوديت‌هاي برق بيش از چهار بار تغيير يافت. براي مقام‌هاي چيني، كمبود برق و ناتواني در تامين انرژي موردنياز يك آزمون بزرگ براي اين كشور در راستاي اثبات خود به عنوان يكي از بزرگ‌ترين توليدكنندگان كالا در جهان به شمار مي‌رفت. آنها تصميم گرفتند براي عبور از اين بن‌بست به سوي راه‌حلي بروند كه اگرچه ممكن است در كوتاه‌مدت نياز چين را در حوزه انرژي تامين كند اما به‌طور حتم نمي‌تواند يك راه‌حل دايمي براي حل معضل انرژي در اين كشور باشد.
از نگاه مقام‌هاي چيني كه متعهد شده بودند به منظور مقابله با تغييرات اقليمي به مرور زمان مصرف زغال‌سنگ را كاهش خواهند داد، ديگر اين وضعيت قابل ادامه نبود و آنها روز چهارشنبه تصميم گرفتند كه جهشي جدي در توليد زغال‌سنگ ايجاد كرده و با افزايش توليد و استفاده از اين منبع انرژي، مشكل كمبود برق را حل‌وفصل كنند.
در پي اين تصميم، معادني كه به دليل نداشتن مجوز بسته شده بودند فورا بازگشايي شدند به نيروگاه‌هاي زغال‌سنگ كه حتي به منظور تعميرات تعطيل بودند تا سريعا كار خود را آغاز كنند. دولت به توليدكنندگان زغال‌سنگ وعده داده كه به زودي مشمول معافيت‌هاي مالي خواهند شد و از بانك‌ها نيز خواسته شده تا منابع مالي لازم براي ارايه وام به اين توليدكنندگان هرچه سريع‌تر در دستور كار قرار گيرد. همچنين دولت مركزي از مقام‌هاي محلي خواسته تا در اعمال محدوديت‌هايي كه پيش‌تر به منظور مقابله با تغييرات آبوهوايي برنامه‌ريزي شده بود، احتياط كنند و سخت‌گيري‌هاي سابق را نداشته باشند.
ژائو چنكسين، دبير كل كميسيون توسعه و اصلاحات ملي، بزرگ‌ترين آژانس برنامه‌ريزي اقتصادي چين روز چهارشنبه در يك نشست خبري در پكن در اين باره گفت: «ما تمام تلاش خود را براي افزايش توليد و عرضه زغال‌سنگ انجام خواهيم داد.»
روزنامه نيويورك‌تايمز مي‌نويسد: «بسته به اينكه آنها در افزايش توليد و استفاده از زغال‌سنگ به منظور توليد برق موفق باشند، رشد اقتصادي چين كه به مردم اين كشور وعده داده شده بود و بسياري از شهروندان روي آن حساب كرده‌اند ادامه خواهد يافت. با اين حال قطعي‌هاي اخير برق يكي از بزرگ‌ترين ضعف‌هاي استراتژيك اقتصاد شماره دو جهان را آشكار ساخت و نشان داد كه چيني‌ها كه اكنون به يك خرس گرسنه و پرخور در حوزه انرژي شبيه هستند، تا چه اندازه در تامين آن مشكل دارند. از سوي ديگر پكن ثابت كرد در شرايطي كه با سختي مواجه شود بر تعهدات خود پيرامون كاهش استفاده از زغال‌سنگ در راستاي مقابله با تغييرات اقليمي پايبند نخواهد ماند.» به نوشته اين روزنامه، اقتصاد چين براي تداوم رشد به صنايع پر مصرفي نظير توليد فولاد، سيمان و مواد شيميايي وابسته است و هرچند كارخانه‌هاي مدرن اين كشور در مقايسه با نمونه‌هاي امريكايي وضعيت بهتري دارند و دولت نيز با كنترل قيمت برق به آنها كمك كرده اما اكنون با چالشي جدي براي تامين برق مواجه هستند.
با فرارسيدن فصل سرما و نياز چين به استخراج و سوزاندن حجم بيشتري از زغال‌سنگ نيز پكن بايد تصميم بگيرد كه آيا ترجيح مي‌دهد همچنان كارخانه‌ها در اين كشور با 100 درصد ظرفيت به كار خود ادامه دهند يا محدوديت‌هايي براي فعاليت‌هاي آنها وضع شود. شواهد نشان مي‌دهد هرچند سوزاندن زغال‌سنگ تبعات زيادي از جمله آلودگي هوا و هزينه توليد بالايي دارد اما چيني‌ها ترجيح مي‌دهند با افزايش توليد و استخراج زغال‌سنگ كار كارخانه‌ها با تمام ظرفيت ادامه داشته باشد.
چن لانگ، يكي از بنيانگذاران شركت تحقيقاتي اقتصادي- سياسي پلنيوم در پكن معتقد است: «مسوولان بايد تصميم بگيرند يك موضوع را فداي موضوع ديگري كنند تا برق خانه‌ها و كسب‌وكارها در ماه‌هاي پيش رو همچنان روشن بماند. من معتقدم آنها بايد فعاليت صنايع پرمصرف را كمتر كنند.»
تحليلگران بر اين باورند كه چين اكنون با انتخاب‌هاي سختي روبرو است: آنها در حال حاضر بزرگ‌ترين توليدكننده زغال‌سنگ در جهان هستند، بعد از ايالات متحده بزرگ‌ترين مصرف‌كننده نفت هستند و حجم واردات گاز طبيعي آنها طي سال‌هاي گذشته افزايش زيادي داشته است. در اين شرايط گذار به استفاده بيشتر از زغال‌سنگ براي آنها كه سرمايه‌گذاري زيادي در حوزه انرژي‌هاي سبز داشته‌اند يك شكست محسوب مي‌شود و استفاده از نفت و گاز بيشتر هم در شرايطي كه قيمت اين دو روندي افزايشي را تجربه مي‌كند، تصميم سختي به حساب مي‌آيد. از سوي ديگر در چنين وضعيتي و درحاليكه مدت زيادي تا برگزاري نشست آبوهوايي گلاسگو باقي نمانده، استفاده بيشتر زغال‌سنگ فشارهاي ديپلماتيك بر چين را در اين حوزه افزايش خواهد داد و پكن بايد پاسخگوي تعهداتي باشد كه در حوزه مقابله با تغييرات اقليمي پذيرفته است.
اعضاي هيات‌مديره اتاق بازرگاني اتحاديه اروپا در چين روز چهارشنبه گفتند كه كمبود برق اين هفته در برخي شهرها بدتر شده و در برخي ديگر از شهرها كاهش يافته است. آنها پيش‌بيني كردند كه مشكلات برق تا مارس ادامه خواهد داشت.
تا زماني كه برق كافي براي كارخانه‌ها تامين شود، اين امكان وجود دارد كه كارخانه‌هاي چيني با مشكلات بسياري در عمل كردن به وعده‌هاي خود در قبال مشتريان مواجه شوند. براساس آمارها مصرف اين كارخانه‌ها و صنايع دو برابر مصرف انرژي در مقايسه با ساير حوزه‌ها در چين است. از طرفي ما جون، مدير موسسه امور محيط زيست گروه تحقيقاتي پكن مي‌گويد كارخانه‌هاي چين به 10 تا 30 درصد برق بيشتر در مقايسه با همتايان خود در اروپا نياز دارند. كارشناسان اين موضوع را يك تهديد استراتژيك براي آينده چين ارزيابي مي‌كنند.
مجموعه اين اتفاقات باعث شده تا نگراني‌هاي زيادي پيرامون همكاري‌هاي احتمالي و مثبت ايالات متحده و چين در آينده به وجود آيد. جان كري در گفت‌وگويي كه چندي پيش با نشريه نيويوركر انجام داد، نشست آبوهوايي گلاسگو را يكي از آخرين فرصت‌ها براي ممانعت از افزايش دماي بيش از ۱.۵ درجه سانتيگرادي زمين تا سال ۲۱۰۰ ميلادي معرفي كرد. او در توضيح اين موضوع گفت: «در ماه آوريل در نشستي مجازي كه رييس‌جمهور بايدن ميزبان آن بود، ۴۰ كشور شركت داشتند و ۲۰ اقتصاد بزرگ دنيا در اين نشست حاضر شدند و ما گفت‌وگوهايي داشتيم. تاكنون - فارغ از نشست ماه آوريل - كشورهايي كه مجموعا ۵۵ درصد توليد ناخالص ملي جهان را تشكيل مي‌دهند، متعهد شدند كه در مسير نگه داشتن افزايش دماي زمين تا كمتر از۱.۵ درجه سانتيگراد همكاري كنند. به اين معنا كه باقي كشورها كه ۴۵ درصد توليد ناخالص ملي جهان را در اختيار دارند شامل چين، روسيه و هند هنوز حاضر به پذيرش تعهدات بيشتر در اين راستا نشده‌اند و اگر اين كشورها نپذيرند به اجراي تعهدات كاهش توليد كربن تا قبل از سال ۲۰۳۰ ميلادي تن بدهند، عملا روياي نگه داشتن افزايش دماي زمين تا سطح ۱.۵ درجه سانتيگراد بر باد مي‌رود.»
چين در اسناد سياست‌گذاري داخلي خود متعهد شده است كه توليد گاز كربن را تا سال ۲۰۶۰ ميلادي به صفر برساند و معتقد است اين واقع‌بينانه‌ترين برنامه محيط زيستي مي‌توانست از سوي دولت مركزي در دستور كار قرار بگيرد. لو يوچنگ، معاون وزير امور خارجه چين، چندي پيش در مصاحبه‌اي با آسوشيتدپرس درباره انتظاراتي كه از اين كشور وجود دارد، گفته بود: «براي يك كشور بزرگ با جمعيتي بالغ بر ۱.۴ ميليارد نفر، دستيابي به اهداف كنوني هم چندان راحت و در دسترس به نظر نمي‌رسد.» او تاكيد داشت: «برخي كشورها از چين مي‌خواهند تا اقدامات بسيار بيشتري در زمينه كاهش توليد كربن صورت دهد اما باور من اين است كه بسياري از اين انتظارات براساس نگاهي واقع‌گرايانه مطرح نشده‌اند.»
براساس گزارشي كه نيويورك‌تايمز در ماه آوريل منتشر كرد، در حال حاضر چين خود را به عنوان يكي از متعهدترين كشورها به مبارزه با تغييرات اقليمي معرفي مي‌كند درحاليكه در واقعيت سهم ۲۸ درصدي در توليد كربن جهاني دارد. اين رقم براي ايالات متحده حدود ۱۵ درصد است. بسياري از تحليلگران اصرار دارند كه چين بايد تلاش‌هاي بيشتري در راستاي كاهش توليد گازهاي گلخانه‌اي داشته باشد و بدون همكاري چين و ايالات متحده مقابله با بحران ممكن نيست.