نگاهي به كتاب خاطرات سرلشكر يحيي رحيم صفوي تا زمان آزادسازي خرمشهر
«يحيي»
روايتي عاشقانه از يك فرمانده
نويد صالحي
«چند وقتي بود مادرم جلوي چشم ما ذره ذره آب مي‌شد. بعضي وقت‌ها حتي نا نداشت حرف بزند. با دست به چيزي اشاره مي‌كرد، خواهرم ماه‌منير بلند مي‌شد و برايش مي‌آورد. بيشتر وقت‌ها به صورتش نگاه مي‌كردم، دلم نمي‌خواست اين‌طور رنگ‌پريده ببينمش. استخوان گونه‌هايش بيرون زده بود؛ انگار يك لايه پوست نازك روي آن كشيده بودند. وقتي داشت با دست‌هاي لرزان بقچه حمامش را مي‌بست، احساس مي‌كردم گوشوار‌هايش كه به هر لنگه آن يك سكه نيم‌پهلوي آويزان بود، روي لاله گوشش سنگيني مي‌كند. مادرم زيبا و از خانواده‌اي با فرهنگ بود؛ چشم‌هايش سبز و موهايي طلايي داشت. پدرم وقتي جوان بود براي مسابقه تيراندازي روي اسب به شهركرد رفته بود. آنجا مادرم را بين تماشاچي‌ها ديد و با يك نگاه به آن چشم‌هاي سبز عاشقش شد. وقتي درباره‌اش از اهالي شهركرد پرس‌وجو كرده بود، گفته بودند: او را به تو نمي‌دهند. درست است تيرانداز ماهري هستي ولي پدر او ميرزا نصرالله رييسي، منشي حاكم شهركرد است، خط خوشي دارد، اديب است و شعر مي‌گويد.»٭
نويسنده كتاب، محمدعلي آقاميرزايي، روايت زندگي يحيي را چنين آغاز مي‌كند؛ آغازي كه در اين نوع ادبيات متداول نبوده و نيست؛ ادبيات جنگ يا همان دفاع مقدس بنا به دلايلي خط قرمزهاي عجيبي دارد و از آن جمله، بيان روابط عاشقانه و خانوادگي به‌خصوص در بين فرماندهان و شهداي شاخص؛ ورود برخي نهادهاي نظامي و سازمان‌هاي دولتي با نگاه خاص حاكميتي سبب شد تا در طول سال‌هاي پس از پايان جنگ تحميلي، ادبيات، سينما، موسيقي، تئاتر و ساير هنرهاي مربوط به آن با نوعي نگاه ماورايي توليد شود.
قصه يحيي اما گونه ديگري است؛ نويسنده اثر در طول داستان تمام تلاش خود را به‌كار برده تا دو اصل را رعايت كند: نخست نوع گفتمان و ادبيات آقارحيم و نمايش واقعي رفتارش و ديگري دوري‌جويي از هرگونه غلو يا پنهان‌كاري‌هايي كه به‌طور معمول در اين دست آثار به چشم مي‌خورد.
به گفته نويسنده، نگارش كتاب حدود 2 سال طول كشيده و در اين مدت بارها و بارها مورد بازنويسي قرار گرفته است؛ 8 بار كل كتاب مورد خوانش قرار گرفته و فصل نخست آن 6 بار بازنويسي شده است و تمامي اين بازخواني و بازنويسي‌ها زير نظر آقاي مرتضي سرهنگي، چهره شناخته شده و مطرح حوزه ادبيات پايداري انجام گرفته كه اين خود يكي از نقاط قوت اين اثر است. انتشارات مرزوبوم ناشر اين اثر است كه بيست ويكمين كتاب آقاميرزايي را منتشر كرده است؛ تاكنون زندگينامه بسياري از فرماندهان دوران دفاع -هم آنها كه به شهادت رسيدند و گروهي از فرماندهان حاضر- منتشر شده است؛ بخشي در قالب تاريخ شفاهي و بخش ديگر به عنوان زندگينامه با استناد به اسناد و مدارك موجود و خاطرات همرزمان و خانواده آنها، اما در «يحيي» آنچه به تصوير كشيده شده، روايت ساده و خودماني فردي است كه به واسطه اتفاقات اجتماعي به دومين نفر سپاه پاسداران تبديل مي‌شود و پس از جنگ نيز مدتي فرماندهي كل سپاه را برعهده مي‌گيرد؛ در روايت «يحيي» خواننده گام‌به‌‌گام با راوي پيش مي‌رود و نويسنده، باتوجه به سابقه روزنامه‌نگاري‌اش، داستان را سهل و ممتنع نگاشته و اين خود يكي از دلايل جذابيت اين كتاب است؛ از سوي ديگر، راوي اصلي يعني «يحيي» نيز ساده و راحت به بيان خاطرات خود پرداخته و دل‌نگراني‌هاي خود براي همسر و فرزندش را در بحبوحه عمليات نيز با خواننده به اشتراك گذاشته است؛ در فصلي از كتاب، يحيي باخبر مي‌شود كه فرزندش سخت بيمار است و پزشكان اصفهان از درمان او عاجزند و قطع اميد كرده‌اند؛ روايت نويسنده در به تصوير كشيدن حال و احوال پدري نگران كه در حال طراحي و آماده‌سازي يكي از عمليات اصلي جنگ است، بسيار جالب و جذاب است.
روايت يحيي، فصل نويني از نگارش تاريخ شفاهي 8 سال جنگ تحميلي است كه مي‌تواند سبب جذب مخاطب جوان و نوجوان به اين‌گونه ادبيات شود. روايت يحيي نشان داد كه ادبيات جنگ تنها در عمليات و مناطق نظامي نبوده و بخشي از آن در طول سال‌هاي پس از جنگ كمتر بيان شده و آن هم زندگي رزمندگان و فرماندهان جنگ در ميان خانواده بوده است.
كتاب يحيي روايتگر زندگي آقارحيم از زمان تولد تا پس از فتح خرمشهر است؛ نويسنده كتاب كوشيده تا در هر فصل با ورود خوب و خروج خوب خواننده را همراه كند. از نكات قوت ديگر اين اثر، پاورقي‌هاي كتاب است كه عمدتا به معرفي مختصر و جامع افرادي پرداخته كه راوي از آنان نام برده است.
نگارش روان و ساده كتاب، همان‌طور كه قبلا اشاره شد خود يكي از نقاط قوت آن است؛ درمجموع، در شرايطي كه در طول سال‌هاي پس از جنگ، باتوجه به انبوه كتب توليدي در اين حوزه، اين اثر يكي از آثاري است كه مي‌توان آن را داراي مشخصه‌هاي ادبيات جنگ در جهان دانست؛ انتظار مي‌رود نويسنده و ناشر اين مسير را ادامه داده و نهادها و سازمان‌هاي متولي اين حوزه به اهميت پرداخت به تاريخ شفاهي پي برده و حمايت كنند.
٭ فصل آغازين كتاب