اجماع همسايگان افغانستان و روسيه
در اجلاس تهران
كشورهاي 1+6 بر تشكيل «دولت فراگير»
مبارزه با تروريسم و ارايه كمك‌هاي بشردوستانه در افغانستان تاكيد كردند
محمدحسين لطف‌الهي
مقام‌هاي ارشد كشورهاي همسايه افغانستان به همراه روسيه روز چهارشنبه در تهران گرد هم آمدند تا ضمن گفت‌وگو درباره مساله افغانستان، راهي براي تشكيل «دولت فراگير» در اين كشور بيابند؛ راه‌حلي كه شايد اجماع منطقه‌اي درباره آن ممكن باشد اما هنوز ابهامات بسياري دارد و روشن نيست كه آيا طالبان آن را خواهد پذيرفت يا اين گروه همچنان تصميمي براي به اشتراك‌گذاري قدرت با ديگر گروه‌ها در افغانستان ندارد.
در فاصله يك هفته پس از برگزاري «فرمت مشورتي مسكو درباره افغانستان» دومين نشست وزراي خارجه كشورهاي همسايه افغانستان روز چهارشنبه در تهران برگزار شد. بر اساس بيانيه سفارت ايران در افغانستان، دستور كار اين اجلاس «ادامه مذاكرات و گفت‌وگوها درباره آينده افغانستان» اعلام شده بود و انتظار مي‌رفت پس از اختلافاتي كه در نشست مسكو ميان كشورهاي دخيل در مساله افغانستان به وجود آمد و به صدور بيانيه‌اي يك‌جانبه و بدون در نظر گرفتن نظر ساير اعضا از سوي روسيه منجر شد، اين‌بار همه طرف‌ها با لحاظ كردن منافع مشترك و منافع حقيقي مردم افغانستان به اجماعي منطقه‌اي در خصوص اين مساله دست پيدا كنند.
ذبيح‌الله مجاهد، سخنگوي طالبان پيش‌تر تاييد كرده بود كه دولت ايران از نمايندگان اين گروه براي حضور در نشست همسايگان افغانستان در تهران دعوت به عمل نياورده اما اعلام كرد كه طالبان از اهميت اين نشست آگاه است و مي‌داند نتيجه آن در آينده افغانستان تاثيرگذار خواهد بود.
نشست كشورهاي همسايه افغانستان صبح روز چهارشنبه با حضور محمد مخبر، به نمايندگي از رييس‌جمهور ايران و با سخنراني حسين اميرعبداللهيان وزير امور خارجه آغاز شد. پيش‌تر قرار بود كه ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور ايران شخصا براي حضور در مراسم افتتاحيه اين نشست به مقر وزارت امور خارجه بيايد اما به گفته اميرعبداللهيان به دليل «اولويت ديگري كه بنا به ضرورت» براي او ايجاد شد، چنين اتفاقي نيفتاد و معاون اول رييس‌جمهور در نشست حضور يافت. وزير خارجه ايران در سخنراني آغازين نشست ضمن تاكيد بر اينكه تهران اميدوار است «با صداي واحد پيامي مشترك را هم به جامعه جهاني و كشورهاي منطقه و هم داخل افغانستان ارسال كند»، گفت: «از تشكيل دولت فراگير در افغانستان حمايت مي‌كنيم. مسووليت امنيت شهروندان افغاني و مرزها با همسايگان در درجه اول با هيات حاكمه سرپرستي در كابل است و همگان بايد براي برون‌رفت از وضعيت موجود به افغانستان كمك كنيم.» او در ادامه توجه به حفظ تماميت ارضي و عدم دخالت در امور همسايگان را «سياست اساسي» جمهوري اسلامي ايران خواند و تصريح كرد: «اگر امروز در جلسه تهران پيام قوي براي تشكيل دولت فراگير در افغانستان ارسال مي‌شود، به خاطر توجه به تاريخ و نقش آحاد مردم افغانستان در مقابله با اشغالگري و چالش‌هاي دهه‌هاي اخير است.» اميرعبداللهيان همچنين ريشه مشكلات امروز افغانستان را دخالت خارجي دانست و از امريكا خواست صراحتا مسووليتي را كه متوجه اين كشور است، بپذيرد. وزير خارجه ايران اولويت‌هاي افغانستان را «وضعيت سياسي انساني، گسترش تروريسم، قاچاق مواد مخدر، رعايت حقوق بشر و زنان» توصيف كرد.
پس از او، معاون اول رييس‌جمهوري ايران نيز ضمن ابلاغ سلام سيد ابراهيم رييسي اظهار كرد: «امنيت كشورهاي همسايه با امنيت افغانستان به هم پيوسته است و بر همين اساس از ابتكار جمهوري اسلامي پاكستان براي برگزاري نخستين دوره نخست نشست كشورهاي همسايه افغانستان حمايت كرديم؛ ميزباني دور دوم آن را بر عهده گرفتيم و از ميزباني دوره سوم توسط جمهوري خلق چين استقبال مي‌كنيم.» به گفته مخبر، اكنون كه كشورهاي منطقه «ناخواسته» در برابر وضعيت جاري افغانستان قرار گرفته‌اند، مسووليت دارند در آغاز با همكاري يكديگر و در گام بعدي با رايزني و همكاري ساير كشورها و سازمان ملل متحد موانع فراروي تشكيل دولت قوي و ملي در افغانستان را برطرف و آن دولت را براي تامين امنيت و بازسازي و توسعه كشور ياري كنند.
ايران از ابتدا موضع رسمي خود را «تشكيل دولت فراگير» در افغانستان اعلام كرده بود و حتي پس از تشكيل كابينه طالبان كه مشخصا از اقوام، گروه‌هاي مذهبي و زنان نمايندگي نمي‌كرد بر اين موضع اصولي خود اصرار ورزيد. پيش از خروج نظاميان امريكايي و در زماني كه هنوز دولت قانوني افغانستان در كابل مستقر بود، تهران ميزباني گفت‌وگوهاي بين‌الافغاني را بر عهده گرفت و تلاش زيادي كرد تا راه‌حلي سياسي براي مساله افغانستان پيدا شود. وزارت امور خارجه ايران همچنين در مواجهه با دو موضوع حملات طالبان عليه پنجشير و كشتارها در اين منطقه و همچنين سلسله‌بمب‌گذاري‌هاي تروريستي كه از سوي داعش خراسان صورت مي‌گيرد به شدت موضع گرفت و از امارت اسلامي خواست مسوولانه رفتار كند.
در عين حال، طالبان از ايران درخواست همكاري دارد و بر اساس گزارش الجزيره انگليسي، مقام‌هاي اقتصادي امارت اسلامي ابراز اميدواري كرده‌اند كه بتوانند از ايران نفت بخرند و همسايه غربي افغانستان در مواجهه با بحران كمبود سوخت ياري كنند.
گوترش: افغانستان با يك بحران فزاينده انساني مواجه است
پس از معاون اول رييس‌جمهور ايران، نوبت به دبيركل سازمان ملل متحد رسيد و آنتونيو گوترش در سخنراني خود هشدار داد كه افغانستان با يك «بحران فزاينده انساني» مواجه است كه نياز به اقدام فوري دارد. گوترش در ادامه سخنان خود كه به صورت ويديويي در اين نشست پخش شد از تعامل سازمان ملل با طالبان براي رساندن كمك‌هاي بشردوستانه به مردم افغانستان خبر داد. او همچنين نسبت به موارد نقض حقوق بشر و حملات در افغانستان از زمان تسلط طالبان بر اين كشور به‌شدت ابراز نگراني كرد و خواستار تلاش براي مبارزه با تروريسم و قاچاق مواد مخدر در افغانستان شد.
حمايت روسيه از تشكيل «دولت فراگير»
در ادامه نشست وزير امور خارجه فدراسيون روسيه با اعلام اينكه كشورش از تشكيل دولت فراگير در افغانستان حمايت مي‌كند، گفت كه موضع شركت‌كنندگان در نشست تهران به هم نزديك است و اين مي‌تواند به تحقق صلح در افغانستان كمك كند. سرگئي لاوروف، در سخنراني مجازي خود در دومين نشست وزراي امور خارجه همسايگان افغانستان با بيان اينكه وضعيت فعلي افغانستان نتيجه حضور نظامي امريكا در اين كشور است، تصريح كرد: «ما از تشكيل دولت فراگير در افغانستان حمايت مي‌كنيم و شهروندان افغانستاني بايد بدانند حقوق آنها عملي و اجرايي مي‌شود. در اين راستا، همه كشورها بايد مسووليت خود را در مقابل افغانستان بپذيرند. غربي‌ها و امريكا از راه دور همواره تحقق اهداف خود را در افغانستان دنبال كرده‌اند، بايد قوميت‌هاي مختلف در افغانستان را در نظر بگيريم و از تشكيل دولت فراگير در افغانستان حمايت كنيم و شهروندان افغان بايد بدانند كه حقوق آنها محقق و اجرايي مي‌شود.» او همچنين خاطرنشان كرد: «درباره وضعيت افغانستان، سازمان ملل بايد نقش هماهنگي را ايفا كند و روسيه نيز آماده است كه تلاش خود را انجام دهد و كمك‌هاي بشردوستانه به كشور افغانستان ارسال كند.»
وانگ يي وزير خارجه چين نيز كه به صورت مجازي در نشست سخنراني مي‌كرد، نشست همسايگان افغانستان را تقويت‌كننده كانال‌هاي ديپلماتيك خواند. او گفت: «امروز دومين نشست وزراي امور خارجه همسايگان افغانستان است. ما معتقديم اين نشست در زمان خوبي برگزار شده است و اين نشست باعث مي‌شود كانال‌هاي ديپلماتيك ايجاد شده بين ما تقويت شود.» وانگ يي با بيان اينكه تاكنون در اين اجلاس در مسير خوبي حركت كرده‌ايم تا بتوانيم در ايجاد آرامش در افغانستان كمك كنيم، اظهار داشت: «چين در موضوع افغانستان رايزني‌هاي مختلفي كرده و در كابل نيز اين رايزني‌ها را به پيش برده است.» اين ديپلمات ارشد چيني ادامه داد: «پكن همكاري‌هاي خود را با كشورهاي مختلف در مورد افغانستان ادامه مي‌دهد تا وضعيت در اين كشور بهبود يابد و مردم افغانستان بتوانند زندگي بهتري داشته باشند.»
امنيت افغانستان امنيت منطقه است
وزراي امور خارجه پاكستان و كشورهاي آسياي مركزي نيز همگي بر ضرورت برقراري آرامش و ثبات در افغانستان تاكيد كردند. رشيد مردف، وزير خارجه تركمنستان در اين زمينه گفت: «مهم است كه براي بازسازي جامعه افغانستان و بازگرداندن مردم اين كشور به يك زندگي عادي تصميمات مهمي گرفته شود، چراكه بهبود وضعيت در افغانستان منجر به بهبود وضعيت در كل منطقه خواهد شد.» عبدالعزيز كاملف، وزير امور خارجه ازبكستان از آمادگي كشورش براي كمك به مردم افغانستان خبر دارد. كاملف تاكيد كرد: «ما آماده‌ايم كه در حوزه آموزش و همچنين عرصه اقتصادي كمك‌هايي را به افغانستان كنيم و بر اين موضوع نيز تاكيد داريم كه بايد دولت فراگير در افغانستان با حضور گروه‌ها و اقوام مختلف در اين كشور تشكيل شود.»
وزير امور خارجه پاكستان اما به‌رغم تاكيد بر مسائلي نظير تشكيل دولت فراگير و ضرورت بازگشت ثبات و آرامش به افغانستان موضعي نسبتا متفاوت با ديگر كشورها اتخاذ كرد و چنانكه انتظار مي‌رفت مواضعي همدلانه با امارت اسلامي اتخاذ كرد. شاه محمود قريشي گفت: «در حال حاضر شاهد تشكيل يك كابينه موقت در افغانستان هستيم كه مي‌تواند زمينه ايجاد دولت فراگير در اين كشور محقق كند. معتقديم بايد حقوق مردم افغانستان محترم شمرده شود و در دولت فراگير حضور داشته باشد.»
نشستي متفاوت با مسكو
يكي از موضوعاتي كه نشست تهران را با نشست مسكو متفاوت مي‌كرد، تاكيد همه طرف‌ها روي اشتراكات و پرهيز آنها از اصرار و پافشاري بر رويكردي يك‌جانبه بود كه تنها موضع يك طرف را تامين كند. سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت امور خارجه ايران در اين باره مي‌گويد: پيام نشست تهران تا الان مشاركت و همكاري همه كشورهاي منطقه به جاي واگرايي و رقابت بوده و تا الان اين هدف محقق شده است. پيش‌تر تحليلگران تاكيد كرده بودند كه تفاوت رويكرد تهران و نوع نگاه ايران به مساله افغانستان باعث مي‌شود تا امكان حصول نتيجه در تهران بيشتر باشد.