تصميم ستاد راهبري نقشه جامع علمي كشور براي افزايش ورودي‌هاي علوم پزشكي
سالانه 3 هزار ورودي پزشكي
و 500 دندانپزشكي اضافه شود
گروه اجتماعي
هر سال پيش و پس از رسيدن زمان كنكور، متخصصان آموزش و چهره‌هاي وزارت علوم و آموزش و پرورش در مورد هجوم داوطلبان به سوي كنكور تجربي به اميد پذيرفته شدن در رشته‌هاي علوم پزشكي حرف مي‌زنند و حتي هشدار مي‌دهند. سال‌هاست كه به قول آنان توازن ميان متقاضيان اين رشته و صندلي‌هاي موجود در دانشگاه‌ها به هم خورده، سال‌هاست كه مي‌گويند شور گاه ناشناخته نسبت به «دكتر شدن» سبب شده تا استعدادهاي دانش‌آموزان در رشته‌هاي ديگر رها شوند و همه به همان سمتي حركت كنند كه فكر مي‌كنند در انتهاي راهش پول و جايگاه درخشان اجتماعي و حرفه‌اي است: رشته پزشكي. با اين حال سوي ديگر ماجرا نظام سلامت كشور است كه در مورد كمبودهاي گاه به گاه نيروي انساني در حوزه پزشكي مي‌گويد. روز گذشته قائم‌مقام ستاد راهبري نقشه جامع علمي كشور گفت: «بايد طي 5 سال آينده در رشته پزشكي سالانه ۳ هزار نفر و در رشته دندانپزشكي ۵۰۰ نفر به ورودي دانشگاه‌هاي كشور اضافه شود.»
پيش از رسيدن به نيمه تير ماه بود كه باز مانند سال‌هاي قبل‌تر ميزان اقبال به صندلي‌هاي كنكور پزشكي مورد توجه قرار گرفت، سال جاري ميزان اين اقبال حتي از سال قبل هم بيشتر بود. در تير ماه 1400 تعداد داوطلبان كنكور تجربي به ۵۵۴ هزار و ۸۶۰ نفر رسيد. همان زمان بود كه علي خاكي‌صديق، معاون آموزشي وزارت علوم گفت: «مجموعه‌اي از عوامل و سياست‌ها منجر به افزايش تعداد داوطلبان در رشته علوم تجربي شده و اين سياست‌ها فقط مختص وزارت علوم نيست، بلكه سياست‌هاي ساير دستگاه‌ها و ارگان‌ها هم در بروز و ظهور اين وضعيت تاثيرگذار بوده است. در درجه اول با اين تصميمات و سياست‌ها رشته‌هاي علوم پايه لطمه خورده‌اند و داوطلبان خيلي كمتر به سمت اين رشته‌ها مي‌روند.» حالا حدود 4 ماه گذشته است و در يكصد و پنجاه و چهارمين جلسه ستاد راهبري اجراي نقشه جامع علمي كشور، دستور جلسه سرانه پزشكي بود. منصور كبگانيان، قائم‌مقام ستاد راهبري نقشه جامع علمي كشور در حاشيه اين جلسه توضيح داد: «دستور اصلي جلسه امروز موضوع سرانه پزشكي بود، به دليل اينكه در سند آمايش آموزش عالي، حوزه سلامت يك بخش مهم محسوب مي‌شود، نگراني‌هايي درخصوص تعداد رو به افول پزشكان كشور وجود دارد. از سوي ديگر ما با پيري جمعيت مواجه هستيم و نگراني‌هايي در اين زمينه داريم. همين مساله شوراي عالي انقلاب فرهنگي را بر آن داشت كه نسبت به اين موضوع حساس شود.» به گفته كبگانيان اقدامات كارشناسي «بسيار دقيقي» با حضور دستگاه‌هاي ذي‌ربط درخصوص وضعيت نيروي انساني و سرانه پزشكي انجام شده و نتايج آن نشان مي‌دهند كه تهديداتي كه در اين حوزه وجود دارند كاملا قابل تاييد هستند و مي‌توان آنها را در چند محور ديد كه به قول او نخستين محور «بحران پيري جمعيت» است، چراكه در سنين بالا نياز كشور به خدمات پزشكي بالاتر مي‌رود: «دومين محور و تهديد بازنشستگي پزشكان
به خصوص فارغ‌التحصيلان دهه شصت است، چراكه پس از پيروزي انقلاب اسلامي و در دهه شصت جهشي در جذب دانشجويان پزشكي داشتيم كه اين گروه در شرف بازنشستگي هستند.» او تهديداتي همچون مهاجرت بخشي از جامعه پزشكان به خارج از كشور و گردشگري سلامت را از ديگر دلايل ورود شوراي عالي انقلاب فرهنگي به موضوع سرانه پزشكي عنوان كرد. ورودي كه به قول او مورد انتقاد هم قرار گرفته است: «اين افراد بدانند كه ما با بررسي‌هاي دقيق علمي و ميداني به اين مساله ورود كرده‌ايم.»
آن‌گونه كه كبگانيان در صحبت‌هايش اشاره كرد، ايران در منطقه و در گروه ۲۰ در حوزه پزشكي و دندانپزشكي جزو 6 كشور آخر است و به نظر مي‌رسد شوراي عالي انقلاب فرهنگي با هدف جبران اين جايگاه است كه تصميماتي جدي در حوزه ورودي‌هاي رشته‌هاي علوم پزشكي مي‌گيرد: «ميزان پزشكان موجود طبق آمار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در نقشه راه درمان حدود ۱۰۰ هزار نفر است البته اين آمار اختلافاتي با آمار سازمان نظام پزشكي دارد كه حدود ۱۴۷ هزار نفر است و به نظر در برخي آمارها تنها پزشكان داراي مجوز محاسبه شده‌اند. براساس اسناد مصوب وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي نيز كه مورد استفاده ما بوده است، تعداد دندانپزشك در كشور ۲۹ هزار و ۷۰۰ نفراست. اگر بخواهيم ميزان مطلوب تعداد پزشك در كشورمان را در مقايسه با كشورهاي منطقه مورد سنجش قرار دهيم، اين عدد بايد از ۱۰۰ هزار نفر موجود حدودا به ۱۸۰ هزار نفر افزايش يابد.» قائم‌مقام ستاد راهبري اجراي نقشه جامع علمي كشور مي‌گويد: «اگر بخواهيم در ۱۰ سال آينده جزو كشورهاي پيشرفته باشيم كه اين به‌طور حتم يكي از اسناد و اهداف شوراي عالي انقلاب فرهنگي است، اين ميزان بايد به ۳۰۰ هزار نفر افزايش يابد.» در اينجا بود كه معناي اين آمار به صورت دقيق‌تر بيان شد: «براي خروج از بحران سرانه پزشك در كشور طي 5 سال آينده بايد حداقل در رشته پزشكي در سال ۳ هزار نفر و در رشته دندانپزشكي نيز حداقل ۵۰۰ نفر به دانشجويان ورودي دانشگاه‌هاي كشور اضافه شود.» او گفته است كه برخي اعضاي شورا معتقد بودند كه اين آمار بايد حتي از اين ميزان هم بالاتر باشد.
رشته‌هاي علوم پزشكي: ورودي و خروجي
اينكه دانشگاه‌هاي كشور ظرف تنها 5 سال پيش‌رو بتوانند خودشان را براي پذيرش دست‌كم 3 هزار در رشته پزشكي و 500 نفر در رشته دندانپزشكي، علاوه بر آمار ورودي كه در حال حاضر دارند، آماده كنند، بحثي است كه بايد وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكي به آن پاسخ دهد. آيا امكان عملي و منطقي براي اين ميزان افزايش سالانه وجود دارد؟ امسال البته اين نخستين‌باري نيست كه شوراي عالي انقلاب فرهنگي با تمركز بر رشته‌هاي پزشكي تصميم مي‌گيرد. قبل‌تر و در تابستان هم در يكي ديگر از جلسات ستاد راهبري اجراي نقشه جامع علمي كشور اعلام شد كه از سال 1402 بالغ بر 30درصد ظرفيت پزشكي متعلق به فارغ‌التحصيلان كارشناسي است. آن موقع كبگانيان به رسانه‌ها گفته بود: «به وزارت بهداشت تا سال 1402 فرصت داده مي‌شود كه در ورودي رشته‌هاي پزشكي، تا 30 درصد بايد از فارغ‌التحصيلان كارشناسي پذيرش كند.» در همان جلسه هم صحبت از بالا بردن ظرفيت پذيرش پزشكي به ميان آمده و وزارت بهداشت موظف شده بود تا طرح جامع افزايش ظرفيت آموزش پزشكي را آماده و براي تصويب به ستاد ارايه كند.
همان‌گونه كه در صحبت‌هاي روز گذشته كبگانيان مطرح شده بود، تصميم شوراي عالي انقلاب فرهنگي براي مداخله در موضوع ميزان پذيرش دانشجويان در رشته‌هاي پزشكي براساس برخي «تهديدات» صورت گرفته كه يكي از آنها مهاجرت است. هرچند مهاجرت پزشكان ايراني به خارج از كشور بحث جديدي نيست اما وقتي در ميانه بحران كرونا، در دي ماه سال گذشته حساب كاربري نظام پزشكي در توييتر اعلام كرد: «طي 10 ماه گذشته از شيوع كرونا ۲۰۰ پزشك جان باخته‌اند و ۳۰۰۰ پزشك مهاجرت كرده‌اند» انگار اين رقم 3 هزار نيروي متخصص بهداشت و درمان مانند پتكي بر سر خوانندگان خبر فرود آمد. خبري كه بسيار دست به دست شد و پاي مصاحبه‌هاي بيشتر را به ميان كشيد. بعد از اين خبر بود كه علي تاجرنيا، مشاور عالي رييس سازمان نظام پزشكي به «انتخاب» گفت: «مردم به دليل شرايط اقتصادي و معيشتي مگر در موارد اضطراري و حساس براي درمان مراجعه نمي‌كنند و در كنار آن نيز تعرفه‌هاي درماني متناسب با وضعيت اقتصادي كشور تغيير نكرده و رشد نداشته است. لذا ما شاهد آن هستيم كه بخش زيادي از همكاران پزشك يا طبابت نمي‌كنند يا نوع همكاري و فعاليت خودشان را تغيير داده‌اند. بسياري از همكاران دندانپزشك من، اخيرا مطب خود را تعطيل كرده و در كلينيك‌ها به فعاليت خودشان ادامه مي‌دهند تا در هزينه‌ها صرفه‌جويي شود. اين يك واقعيت تلخ است كه در شرايطي كه تجهيزات داندانپزشكي 8 برابر گران شده، تعرفه دندانپزشكان 30 درصد افزايش پيدا كرده و تلخ‌تر آن است كه مردم حتي هزينه اين تعرفه هم ندارند، چراكه وضعيت معيشتي مردم سخت شده است.» او معتقد بود كه آمار دقيقي از ميزان مهاجرت پزشكان و دندانپزشكان وجود ندارد و آنچه اعلام شده هم مربوط به همان تعداد افرادي است كه براي دريافت رضايتنامه كاري به سازمان نظام پزشكي مراجعه مي‌كنند؛ بنابراين آمار پزشكان مهاجر احتمالا بالاتر از آن عدد 3 هزار نفري است كه در خبرها مطرح شد.
از ابتداي سال 1400 مساله وضعيت پزشكان و دانشجويان پزشكي به نقطه حساس‌تري رسيد. ناگهان خبرهايي مبني بر خودكشي برخي رزيدنت‌ها منتشر شد كه وجهه ديگري از فشار و فرسودگي در اين رشته‌ها را نشان مي‌داد. اين اتفاق البته محدود به سال گذشته نيست. خبرآنلاين در گزارشي كه سال 98 منتشر كرد تنها در مورد دانشگاه جندي‌شاپور اهواز نوشته بود كه «۸ سال اخير ۵ نفر در دانشگاه جندي‌شاپور خودكشي كرده‌اند.» پس از آن وزارت بهداشت به فشاري كه روي دانشجويان پزشكي است، اذعان داشت. سخنگوي وزارت بهداشت، تحصيل در رشته پزشكي را بسيار سخت دانست و گفت: «دستياران در مدت تحصيل خود و حضور در فضاي درماني از سه بعد در فشار هستند كه يكي از اين موارد مبحث «معيشتي و موضوعات رفاهي» اين عزيزان است، مساله دوم بحث «فشار كاري» در اين دوران است و مشكل سوم بحث «آينده شغلي» دانشجويان دستياري است كه اين آينده شغلي سابق بر اين، شرايط بهتري داشت اما مسائل مختلف دست به دست هم داده كه كار را براي اين عزيزان در حال حاضر سخت‌تر كرده است.»
حالا رشته‌هاي پزشكي و علوم پزشكي در ميانه ماجرا قرار دارند؛ از يك‌سو وزارت علوم و آموزش و پرورش مدام هشدار مي‌دهند كه دانش‌آموزان را نبايد به سراب پذيرش در رشته پزشكي و آينده نامشخص به سمت رشته‌هاي تجربي هول داد و از طرفي آنان كه وارد اين رشته‌ها شده‌اند براي خروج به سلامت از اين سال‌هاي پرمشقت خواندن و كار كردن و دستياري بايد از پيچ و خم‌هاي بسيار بگذرند تا عاقبت شايد موقعيتي براي كار در درمانگاه‌ها يا بيمارستان‌ها پيدا كنند. پس از سال‌ها كار هم باز آن تهديد مهاجرت پزشكان حاذق به كشورهاي ديگر پيش مي‌آيد كه به نسبت وطن خودشان احتمالا شرايط رفاهي بيشتري مي‌تواند دراختيارشان قرار دهد. ستاد راهبري نقشه جامع علمي كشور فعلا از اين ميانبر روي بالا بردن ميزان ورودي و پذيرش رشته‌هاي پزشكي و دندانپزشكي تمركز كرده است تا هم جاي خالي پزشكان بازنشسته و مهاجرت كرده را پر كند و هم براي رسيدگي به جمعيت رو به افزايش سالمندان كشور نيروي انساني مورد نيازش را آماده كند. با بالا رفتن ميزان ظرفيت رشته‌هاي پزشكي و دندانپزشكي بعيد نيست كه ميزان داوطلبان كنكور تجربي از اين نيم ميليون نفر فعلي باز هم فراتر رود، اما در مورد نحوه آموزش، ورود به بازار كار و ماندن يا نماندن در اين بازار كار هنوز ابهامات بسياري در ميان است.