پيام واحد 1+3 از رم براي تهران

سارا معصومي

«ما براي بازگشت به تعهدات برجامي در صورت بازگشت كامل طرف مقابل به اجراي تعهداتش آماده هستيم.»

گوينده اين جمله مي‌تواند وزير خارجه هر كدام از كشورهاي باقيمانده (ايران، روسيه، چين، بريتانيا، فرانسه و آلمان) يا حتي خارج شده از توافق هسته‌اي (ايالات متحده امريكا) باشد.  وزارت ‌خارجه دولت سيزدهم به رياست حسين اميرعبداللهيان سرانجام قطار رايزني‌هاي سياسي براي احياي برجام را پس از دو ماه توقف در ايستگاه تهران، به حركت درآورده اما مساله اينجاست كه نخستين عزيمت به ايستگاه بروكسل همه را به اين ترديد واداشته كه شايد تيم جديد به دنبال حركت اين قطار از ريل متفاوتي است. هر چند كه ايران مي‌گويد آنچه در بروكسل و مسكو ظرف چند روز اخير انجام شده صرفا رايزني‌هاي دوجانبه با اعضاي برجام و گامي مقدماتي براي از سرگيري مذاكرات در وين است اما سابقه رييس جديد تيم مذاكره‌كننده در انتقادهاي تند از برجام و مخالفت با صفر تا صد اين توافق در گذشته بسياري از تحليلگران، كارشناسان و خبرنگاران را نسبت به اراده سياسي علي باقري براي به سرانجام رساندن مذاكرات احياي برجام بدبين كرده به گونه‌اي كه حتي خبرنگار رسانه روسي «اسپوتنيك» نيز در گفت‌وگو با معاون سياسي وزير خارجه ايران در مسكو چندبار از او سوال مي‌كند كه آيا برجام را توافقي خوب مي‌داند يا نه؟ پرسشي كه معاون حسين اميرعبداللهيان از پاسخ مستقيم به آن طفره رفته و به تكرار اين جمله كه ايران تنها عضو برجام است كه به تعهداتش پاسخ داده، بسنده مي‌كند.
مانور بر برگشت‌پذيري برنامه هسته‌اي ايران 
 در حالي كه علي باقري در جريان سفر به بروكسل اعلام كرد كه مذاكرات وين تا پيش از نهم آذرماه آغاز خواهد شد، عمده رسانه‌هاي غربي در گزارش‌هاي چند روز اخير بر اين نكته دست گذاشته‌اند كه سرعت پيشرفت كميت و كيفيت برنامه هسته‌اي ايران زنگ‌هاي خطر را به صدا درآورده و ايران همزمان با افزودن بر ذخاير مواد هسته‌اي خود در حال دور شدن از آستانه گريز هسته‌اي تعيين شده در برجام نيز است. تمركز رسانه‌هاي غربي بر اين نكته و هشدار نهادهاي اطلاعاتي و امنيتي اسراييل نسبت به بازگشت ناپذير بودن توسعه برنامه هسته‌اي ايران حتي در صورت احياي برجام نشان از پيش‌بيني دقيق ايران در نحوه برخورد با بدعهدي طرف مقابل در برجام دارد. مساله دريافت تضمين از ايالات متحده براي عدم تكرار سناريوي خروج از برجام در حالي به درستي از سوي ايران چه در شش دور مذاكرات وين از نيمه فروردين ماه تا ابتداي تيرماه طرح و چه امروز از سوي تيم جديد تكرار مي‌شود كه برخي منتقدان برجام معتقدند تيم ايران در متن برجام نتوانسته تضمين محكمي براي تنبيه طرف مقابل ايران در صورت عدم اجراي تعهداتش دريافت كند. در همان مقطع نيز با استناد به متن برجام گفته شد كه برگشت‌پذيري برنامه هسته‌اي ايران عملا هزينه خروج از توافق را براي طرف مقابل بالا خواهد برد. ايران با حفظ خاصيت بازگشت‌پذيري برنامه اتمي خود در حقيقت قدرت بازدارندگي ايجاد كرد و البته اينكه فردي مانند دونالد ترامپ حاضر به پرداخت اين هزينه و تحميل تبعات آن به جامعه جهاني شد نكته ديگري است. 
تعلل ايران؛ امتيازدهي رسانه‌اي به غرب 
امروز با توجه به اعلام آمادگي هرچند شفاهي ايالات متحده براي بازگشت به اجراي تعهدات برجامي و بازگشت اجماع به جبهه غرب در مساله هسته‌اي ايران، در كمتر رسانه‌اي به گذشته نه چندان دور حضور دونالد ترامپ در كاخ سفيد و خروج او از توافق هسته‌اي در سال 2018 اشاره مي‌شود و همه ترجيح مي‌دهند با پاس دادن توپ به زمين ايران از تهران بخواهند كه گذشته را فراموش كرده و با بازگشت به وين زمينه را براي بازگشت ايالات متحده به ميز مذاكره و شكل گرفتن مجدد تركيب 1+5 فراهم كند. 
در اين جبهه، قدرت رسانه‌اي طرف مقابل در فضاسازي مقابل تهران به خوبي خود را در خبرسازي‌هاي چند هفته اخير نشان داده و به نظر مي‌رسد كه تيم رسانه‌اي دولت سيزدهم به خصوص در وزارت خارجه توجه چنداني به اين مهم و تغيير نگاه افكار عمومي در سطح بين‌المللي به اين موضوع ندارد. پس از خروج ايالات متحده از برجام، ايران بازي در سه زمين فني، سياسي و حقوقي را به گونه‌اي پيش برد كه ايالات متحده هم در حوزه سياسي (شوراي امنيت و رابطه با تروئيكاي اروپايي درباره برجام) هم در حوزه فني (يك سال صبر راهبردي پس از خروج امريكا از برجام و تعريف گام به گام پايان دادن به تعهدات هسته‌اي) و هم حقوقي (استفاده از بندهاي موجود در برجام به علاوه استفاده از تمام ظرفيت‌هاي حقوقي براي شكايت از ايالات متحده) انزواي كامل را در عرصه بين‌المللي تجربه كرد و حتي رسانه‌هاي امريكايي چون نيويورك‌تايمز در توصيف وضعيت امريكا در پرونده برجام از كلماتي چون تنهايي يا انزوا ترامپ و تيم او استفاده مي‌كردند. در نتيجه تصميم درست ايران در اين سه حوزه است كه امروز در حالي كه كيفيت و كميت برنامه هسته‌اي ايران چند برابر پيش از وضعيت فعاليت‌هاي هسته‌اي ما پيش از برجام است، همچنان قطعنامه 2231 شوراي امنيت ملل متحد به وقت خود باقي است. البته كه در اين ميان نبايد از تداوم اجراي سياست فشار حداكثري طراحي شده توسط دونالد ترامپ در دولت جو بايدن و همراهي 1+4 با تحريم‌هاي امريكا غافل ماند. 
از حساب ويژه ايران بر روسيه
 تا صداي واحد 1+3
در شرايطي كه علي باقري، معاون سياسي وزير خارجه در ديدار با سرگئي ريابكوف، معاون وزير خارجه روسيه از حساب ويژه ايران بر كمك‌هاي برجامي مسكو سخن مي‌گويد، در طرف مقابل نيز تروئيكاي اروپايي و امريكاي جو بايدن جبهه واحد در موضع‌گيري‌هاي برجامي را احيا كرده‌اند و البته فعلا هر چهار طرف ماجرا ادعا مي‌كنند كه اولويت نخست آنها بازگشت همه هيات‌هاي مذاكره‌كننده به وين و برگزاري دور هفتم رايزني‌ها براي احياي برجام است. نكته‌اي كه مورد تاييد روسيه نيز است و ميخاييل اوليانوف، نماينده روسيه نزد سازمان‌هاي بين‌المللي در وين در تازه‌ترين موضع‌گيري در پاسخ به وزير خارجه ايران گفته كه پيش نويس‌هاي ماه ژوئن، محصول تلاش جمعي است و نمي‌توان آن را به سطل آشغال پرتاب كرد. اوليانوف پيش از اين نيز خطاب به اميرعبداللهيان تاكيد كرده بود كه در مذاكرات وين بن‌بستي وجود نداشته است. 
نخستين نشانه‌هاي همراه شدن ايالات متحده با اروپا در ديدار شامگاه جمعه (به وقت تهران) «امانوئل ماكرون» رييس‌جمهور فرانسه و «جو بايدن» رييس‌جمهور امريكا ظهور پيدا كرد. در بيانيه مشتركي كه توسط كاخ اليزه پس از پايان ديدار دو رييس‌جمهور در رم منتشر شد، آمده است: «بايدن و ماكرون بر ضرورت تضمين عدم توسعه سلاح هسته‌اي يا دستيابي به آن توسط ايران تاكيد كردند.»
همزمان به گزارش سي‌ان‌ان روز گذشته در آستانه ديدار «جو بايدن» با سران كشورهاي آلمان، فرانسه و انگليس درباره ايران، از او درباره زمان از سرگيري مذاكرات برجام پرسيده شد. بايدن در پاسخ به سوالي كه از وي پرسيده شد: «آقاي رييس‌جمهور، چه زماني مي‌خواهيد مذاكرات با ايران از سرگرفته شود؟» گفت: «آنها (ايران) قرار است (مذاكرات را) از سر بگيرند.»
سي‌ان‌ان در گزارشي در اين باره نوشت: ديدار چندجانبه ميان ايالات متحده و تروئيكاي اروپايي كه به درخواست صدراعظم آلمان انجام شد يك روز پس از وضع دور جديدي از تحريم‌ها توسط خزانه‌داري امريكا عليه ايران بود. پيش از انجام اين ديدار، مقام‌هاي كاخ سفيد اعلام كردند كه چهار كشور از اين ديدار صرفا يك هدف واحد را دنبال نمي‌كنند بلكه اين ديدار تلاشي است براي بررسي گام‌هاي بعدي و همچنين اطمينان بخشي از اينكه هر چهار كشور موضع يكسان دارند. به گزارش سي‌ان‌ان براي 1+3 بسيار مهم است كه در اين مقطع حساس يك سيگنال واحد درباره وضعيت فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران و برجام بروز بدهند. 
سي‌ان‌ان به نقل از چند منبع نوشت كه گفت‌وگوهايي در درون دولت بايدن درباره چگونگي و ميزان افزايش فشارها عليه ايران در حال انجام است. اين منابع گفتند در صورتي كه ايران به اتخاذ اقداماتي در تضاد با توافق هسته‌اي سال 2015 ادامه بدهد، امريكا و متحدانش تمايل بيشتري به اعمال تحريم‌هايي با هزينه بيشتر عليه ايران به دليل عدم بازگشت به توافق خواهند داشت. اين منابع درباره جزييات تحريم‌هاي جديدي كه امكان دارد عليه ايران اعمال شود، توضيح ندادند اما يك شخص نزديك به گفت‌وگوها به سي‌ان‌ان گفت كه بايدن در ديدارهايش در نشست گروه 20 درباره گزينه‌هاي احتمالي با متحدان به رايزني مي‌پردازد و اين هزينه‌ها حتي در حالي كه گفت‌وگوها با ايران در حال انجام بوده، مي‌تواند اعمال شود.
«جو بايدن» رييس‌جمهور امريكا، «آنگلا مركل» سرپرست صدراعظمي آلمان، «بوريس جانسون» نخست‌وزير انگليس و «امانوئل ماكرون» رييس‌جمهور فرانسه پس از ديدار چندجانبه در رم، بيانيه مشتركي درباره ايران منتشر كردند. بر اساس ترجمه خبرگزاري فارس در اين بيانيه آمده است: «ما، رييس‌جمهور فرانسه، صدراعظم آلمان، نخست‌وزير انگليس و رييس‌جمهور امريكا در رم با يكديگر ديدار كرده تا درباره خطراتي كه براي امنيت بين‌المللي به دليل تشديد برنامه هسته‌اي ايران ايجاد شده، بحث كنيم. ما عزم خود را براي اطمينان از اينكه ايران هرگز نتواند به توسعه سلاح هسته‌اي يا دستيابي به آن، بپردازد، ابراز كرديم و نگراني شديد و فزاينده خود را به اشتراك گذاشتيم. اين در حالي است كه ايران مذاكرات بازگشت به برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) را از ماه ژوئن متوقف كرده و گام‌هاي تحريك‌آميز هسته‌اي نظير توليد اورانيوم با درصد غناي بالا و اورانيوم فلزي غني شده را شتاب بخشيده است. ايران هيچ نياز غيرنظامي معتبري براي اين اقدام نداشته اما هر دو اقدام براي برنامه‌هاي تسليحات هسته‌اي مهم هستند. اين گام‌ها تنها باعث افزايش هشدارها مي‌شود كه همزمان با اين گام‌ها، ايران همكاري و شفافيت با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را كاهش داده است. ما توافق كرديم كه ادامه پيشرفت‌هاي هسته‌اي ايران و موانع براي فعاليت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي امكان بازگشت به برجام را با خطر مواجه مي‌كند. شرايط كنوني، بر اهميت راه‌حل مذاكره شده تاكيد دارد كه براي بازگشت امريكا و ايران به پايبندي كامل به برجام فراهم شده و زمينه را براي ادامه تعامل ديپلماتيك براي حل ديگر نقاط اختلاف فراهم مي‌كند.