ايران شروط بازگشت ايالات متحده به برجام را اعلام كرد
پذيرش تقصير، رفع تمامي تحريم‌ها و ارائه تضمين
علي باقري رايزني‌هاي برجامي را در پاريس، لندن و برلين پيش مي‌برد
سارا معصومي
با تعيين تاريخ 8 آذرماه برابر با 29 نوامبر براي بازگشت ايران و 1+4 به علاوه ايالات متحده به وين براي از سرگيري مذاكرات برجام، رايزني‌هاي دو و چندجانبه ميان ايران و اعضاي باقي مانده در توافق هسته‌اي سرعت بيشتري به خود گرفته است. علي باقري، رييس هيات مذاكره كننده در يك ماه گذشته دو بار با انريكه مورا، هماهنگ‌كننده كميسيون مشترك برجام در تهران و بروكسل و همچنين يك بار با معاون وزير خارجه روسيه در مسكو ديدار كرده است. هماهنگي ميان رييس هيات مذاكره‌كننده ايران با همتاي چيني نيز تلفني صورت گرفت و همزمان وزير خارجه ايران نيز با همتاي روس و چيني خود درباره برجام در تماس مداوم است. علي باقري در جريان سفر به بروكسل حاضر به ديدار چندجانبه با همتاهاي خود از بريتانيا، فرانسه و آلمان نشد اما روز گذشته سخنگوي وزارت خارجه ايران اعلام كرد كه باقري به منظور ديدارهاي دو جانبه با روساي هيات‌هاي مذاكره‌كننده تروييكاي حاضر در برجام به فرانسه، آلمان و بريتانيا سفر خواهد كرد و البته پيش بيني مي‌شود كه اسپانيا و يك كشور اروپايي ديگر هم ميزبان معاون سياسي وزير خارجه در نخستين تور اروپايي او باشند. با پايان اين تور اروپايي مي‌توان گفت كه علي باقري به عنوان رييس جديد تيم مذاكره‌كننده ايران رايزني‌هاي دو جانبه با همتاهاي خود از 1+4 را پيش از آغاز رسمي مذاكرات در وين براي احياي برجام كه به صورت چندجانبه خواهد بود، به پايان رسانده است.
تيم جديد مذاكره‌كننده
و تلاش براي تغيير روايت‌ها
تيم حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه دولت سيزدهم از ابتداي آغاز به كار تلاش كرده ادبيات جديدي را براي ارجاع به توافق هسته‌اي و مذاكرات براي احياي آن تعريف كند. به عنوان نمونه از قريب به يك ماه پيش وزير خارجه، معاون سياسي و سخنگوي اين وزارتخانه و همچنين خبرگزاري‌ها و روزنامه منسوب به دولت براي اشاره به «مذاكرات احياي برجام» يا «مذاكرات وين» از عبارت «مذاكره براي رفع تحريم‌هاي ظالمانه و غيرقانوني» استفاده مي‌كنند. علي باقري، معاون سياسي وزير خارجه نيز نشان داده كه تلاش مي‌كند در استفاده از كلمه برجام صرفه‌جويي كند و همزمان در مسكو به خبرنگار رسانه روسي اسپوتنيك هم تذكر مي‌دهد كه براي اشاره به برنامه هسته‌اي ايران از عبارت «پرونده هسته‌اي» استفاده نكند.
به گزارش «اعتماد» در حالي كه دولت جديد در ايران ترجيح داد با تغيير ادبيات برجامي و جابه‌جايي چهره‌هاي مذاكره‌كننده در 8 سال گذشته، تغيير در شيوه مذكراتي را علني كند در رسانه‌هاي غربي به خصوص امريكايي مساله مهم‌تر قطعي شدن تصميم تهران براي بازگشت به وين و نقطه آغاز اين گفتوگوها بود. بر همين اساس تا پيش از اعلام تاريخي از سوي تهران براي بازگشت به وين مهم‌ترين پرسش مطرح شده در رسانه‌هاي غربي اين بود كه آيا ايران به‌رغم اعلام موضع شفاهي در ميدان عمل نيز بناي بازگشت به وين براي پيشبرد مذاكرات احياي برجام را دارد يا خير؟ با استناد به همين پرسش در رسانه‌ها بود كه برخي مقام‌هاي امريكايي و اروپايي اراده سياسي دولت سيزدهم براي پيشبرد مذاكرات را زير سوال برده و تيم جديد مذاكره‌كننده را به اتلاف وقت متهم كردند.
ابهام درباره ابزار عملياتي شدن نقشه راه ايران
پس از آنكه هفته گذشته علي باقري با انتشار يك توييت از تاريخ 8 آذرماه براي بازگشت به وين رونمايي كرد جنس پرسش‌هاي مطرح تغيير كرد. اكنون مهم‌ترين پرسش اين است كه با توجه به سخنان وزير خارجه ايران مبني بر آنكه «ما از نقطه بن‌بست به مذاكرات وين باز نمي‌گرديم» ايران هشتم آذرماه با چه رويكردي در جلسه كميسيون مشترك 1+4 كه هيات امريكايي در آن راهي ندارد، حاضر خواهد شد؟ پس از پايان شش دور مذاكره ميان ايران و 1+4 در وين كه البته هيات امريكايي نيز در حاشيه آن رايزني‌هاي مستقيم با 1+4 داشت، گفته شد كه بر اساس آخرين چكش‌كاري‌ها دو طرف در چند مورد اختلافي با هم به توافق كامل نرسيده‌اند؛ تحريم‌هاي موضوعي، تحريم تسليحاتي وفق دستور اجرايي رييس‌جمهور پيشين ايالات متحده، نحوه راستي‌آزمايي بازگشت طرفين به تعهدات‌شان، ارائه تضمين از سوي ايالات متحده براي عدم تكرار سناريوي خروج از برجام يا تغيير قوانين مربوط به زمان معافيت از تحريم كمپاني‌ها و نهادهاي مالي و بانكي فعال در ايران در صورت خروج مجدد امريكا از برجام، نحوه جبران خسارت ناشي از عدم اجراي تعهدات از سوي 1+4، تكليف پاره‌اي از پيشرفت‌هاي هسته‌اي ايران در حوزه تحقيق و توسعه نسل جديد سانتريفيوژها و البته مخالفت امريكا با رفع تحريم‌هاي موسوم به كاتسا. اگر دليل عدم به نتيجه رسيدن شش دور مذاكره در وين را مخالفت تهران با دستاوردهاي حاصله بدانيم اكنون تيم جديد طبيعتا بايد براي افزودن بر دستاوردها و تغيير ماحصل مذاكرات وين، نقشه راه جديدي تعريف كرده باشد كه در سايه آن بتواند احياي برجام را با حل و فصل چند مورد از اختلاف‌هاي قيد شده در بالا در راستاي تامين منافع ايران اعلام كند.
تيم جديد مذاكره كننده در قريب به دو ماه گذشته به خصوص در چند هفته اخير و در جريان رايزني‌هاي دوجانبه با اعضاي برجام ابتدا به دنبال تامين يك هدف كلي بوده است؛ شفاف‌سازي ذهنيت و رويكرد دولت جديد براي طرف مقابل با اعلام موضع صريح و مشخص در چند حوزه:
1- ايران توافق هسته‌اي موجود را مبنا قرار خواهد داد.
2- دولت سيزدهم به مذاكره به عنوان ابزاري براي تامين منافع پايبند است.
3- ايران با حس مسووليت‌پذيري و با نگاه رسيدن به توافق وارد روند مذاكره براي احياي برجام خواهد شد.
4- ايران بر لغو تحريم‌هاي مغاير با برجام اصرار دارد.
ايران نقشه راه بازگشت امريكا
به برجام را مشخص كرد
آنچه در كنار تلاش براي ادبيات‌سازي جديد تيم مذاكره‌كننده دولت سيزدهم بيش از همه مشهود است تاكيد بر «تغيير رفتار» طرف مقابل در برجام است. ايران در حالي كه با هر گونه تغيير در متن برجام مخالفت صد درصدي داشته و حمايت روسيه و چين از اين مطالبه را هم در چنته دارد، مصر به بروز نشانه‌هايي از كاخ سفيد مبني بر تغيير رفتار دولت بايدن به نسبت دولت ترامپ است و علاوه بر آن تاكيد دارد كه ايالات متحده به عنوان كشور خاطي و خارج شده از توافق بايد گام نخست براي بازگشت را بردارد و اين گام نخست هم مي‌تواند لغو تحريم‌هايي باشد كه پس از حصول برجام در سال 2015 ميلادي چه در دوره باراك اوباما و چه در 4 سال رياست‌جمهوري دونالد ترامپ بر تهران وضع شدند. از مجموع سخنان وزير خارجه، معاون سياسي و سخنگوي وزارت خارجه مي‌توان نتيجه‌گيري كرد كه تيم جديد در رايزني‌هاي دو جانبه با 1+4 رسما بر اختلاف‌هاي باقي مانده ميان دو طرف پس از پايان شش دور مذاكرات وين متمركز شده و تلاش مي‌كند امتيازهاي بيشتري را به خصوص در حوزه رفع تحريم‌هاي موضوعي به سبد ايران اضافه كند. در اين رابطه سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت خارجه ايران روز گذشته در نشست خبري با رسانه‌هاي داخلي وخارجي در پاسخ به سوال‌هاي متنوع درباره رويكرد مذاكراتي و نقشه راه دولت براي مذاكرات 8 آذرماه به بيان مواضع ايران پرداخت كه با واكنش‌هاي بسياري از سوي خبرنگاران و كارشناسان خارجي حوزه سياست خارجي روبه رو شد. خطيب‌زاده با اشاره به آنكه ايالات متحده به دليل خروج از توافق هسته‌اي نمي‌تواند درخواستي از ايران داشته باشد، گفت: «ايالات متحده بهتر است اول از همه برادري خودش را ثابت كند. آنچه مهم است، عمل است و ما عملي كه از دولت فعلي ديديم متاسفانه در خلاف جهت اعلامي آنها بوده است.» سخنگوي وزارت خارجه در ادامه سخنانش با روشنگري درباره مسير پيش روي امريكا براي بازگشت به برجام از نظر ايران افزود: مسير امريكا براي بازگشت به برجام روشن است؛ ايالات متحده بايد بپذيرد به عنوان مقصر وضعيت فعلي از مسيري كه رفته برمي‌گردد، براي بازگشت از اين مسير غلط هم بايد تحريم‌هاي ظالمانه و غيرقانوني كه بعد از خروج امريكا از برجام اعمال كرده را همه يك جا و به صورت موثر بردارد و تضمين بدهد هيچ دولتي در امريكا مجددا جهان و حقوق بين‌الملل را به سخره نخواهد گرفت و اين شرايط را تكرار نخواهد كرد. اين بخش از سخنان خطيب‌زاده با واكنش‌هاي متعددي روبه‌رو شد. به عنوان نمونه ولي نصر، تحليلگر ارشد روابط بين‌الملل در اين باره نوشت: اين (شروط) به اين معنا است كه امريكا به برجام بازنگردد و هدف اين باشد كه ايران در عوض برداشتن مقداري از تحريم‌ها قواعد هسته‌اي برجام را رعايت كند؟ علي واعظ از كارشناسان ارشد گروه بين‌المللي بحران نيز با اشاره به شروط تعيين شده از سوي سخنگوي وزارت خارجه اين گونه نتيجه‌گيري كرد كه تهران به دنبال توافق نيست. هنري رم، معاون مدير تحقيقات گروه اوراسيا هم با ذكر غيرقابل عملي بودن دو خواسته ايران مبني بر رفع همه تحريم‌ها و همچنين دريافت ضمانت عدم خروج مجدد امريكا از برجام نوشت: اگر قرار باشد برجام احيا شود ايران بايد از هر دوي اين مطالبه‌ها عقب‌نشيني كند كه فعلا نشانه‌هاي كمي در اين باره وجود دارد.
در وين پيش‌نويس داشتيم نه متن نهايي توافق
به گزارش «اعتماد» در شش دور مذاكرات وين ايران و 1+4 به منظور تسهيل و تسريع امور اقدام به تشكيل سه گروه كاري كردند: 1- تعهدات هسته‌اي 2- رفع تحريم 3- ترتيبات اجرايي. نگاه غالب در رسانه‌ها تا پيش از اعلام رسمي توقف مذاكرات به منظور ادامه روند در دولت جديد ايران اين بود كه پس از تكميل و نهايي شدن دو متن در دو گروه تعهدات هسته‌اي و رفع تحريم در گروه ترتيبات اجرايي نحوه تقدم و تأخر اين گام‌ها و راستي‌آزمايي رفع تحريم توسط ايران مشخص خواهد شد. اكنون با تاكيد تيم ايران بر لزوم لغو همه تحريم‌ها در مرحله نخست و پيش از آنكه ايران گام‌هاي هسته‌اي خود را به عقب بازگرداند، اين پرسش مطرح مي‌شود كه آيا رويكرد گام به گام در مذاكرات از سوي ايران منتفي است؟ سعيد خطيب‌زاده در اين باره به خبرنگاران گفت: اصل حاكم بر توافق در وين اين است تا درباره همه چيز توافق نشده درباره هيچ چيزي توافق نشده است. اين اصل اساسي است كه از روز اول گفته شده و الان هم با جديت بيشتري پيگيري مي‌شود. آنچه تا به امروز در وين انجام شده پيش‌نويس‌هايي از گفتوگوها بوده و چون درباره همه چيز توافق نشده عملا درباره هيچ چيزي توافق نشده است. لذا تنها مسيري كه الان وجود دارد، مسيري است كه ايران و 1+4 اطمينان حاصل پيدا كنند عضوي كه از برجام خارج شده و ناقض قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام است به تعهداتش در عمل پايبند شود. تا مادامي كه ايران اطمينان قطعي نيابد كه تحريم‌هاي يك‌جانبه، فراسرزميني و غيرقانوني امريكا يك جا و موثر و به شكل قابل راستي‌آزمايي و همراه با تضمين‌هاي لازم و عيني رفع مي‌شود، اقدامات جبراني خود را متوقف نخواهد كرد.
تلاش تهران
براي مسووليت‌پذيري بيشتر تروييكا
به گزارش «اعتماد» علي باقري در حالي سفر به سه كشور اروپايي حاضر در برجام را آغاز كرده كه به نظر مي‌رسد تهران سياست تشويق و تهديد همزمان تروييكا را براي تحت فشار قرار دادن واشنگتن در پيش گرفته است. سه كشور اروپايي حاضر در برجام پس از خروج ايالات متحده از توافق هسته‌اي عملا به دليل وابستگي اقتصادي به امريكا، هژموني دلار و پيوندهاي سياسي و امنيتي با واشنگتن در موضع انفعالي در ميدان رفع تحريم‌هاي اقتصادي قرار گرفتند، هرچند كه در حوزه سياسي و حقوقي به خصوص در شوراي امنيت ملي با زياده‌خواهي دونالد ترامپ همراه نشدند. ايران همچنان سياست عدم مذاكره با امريكا تا زمان احياي برجام و رفع تحريم‌ها را پيگيري مي‌كند و در اين عرصه ترجيح مي‌دهد توپ مطالبه‌گري از واشنگتن را به زمين اروپايي‌ها بيندازد با اين تصور كه آنها هيات مذاكره‌كننده امريكايي را به عقب‌نشيني از برخي مطالبه‌هايش تشويق خواهند كرد. تا اين لحظه همراهي چين و روسيه با ايران به پشتوانه‌اي براي تهران تبديل شده اما بايد ديد كه پكن و مسكو كه در چند هفته اخير گلايه‌هاي خود از تعلل تهران در تعيين تاريخي براي بازگشت به وين را بروز دادند، نگاه داشتن مهره‌هاي خود كنار ايران در شطرنج چيده شده در وين را تا چه زماني در راستاي تامين منافع ملي خود مي‌دانند.