وزارت بهداشت دستور جمع‌آوري تمام دوزهاي «حيات‌واكس» را صادر كرد
واكسن‌هاي بي‌هويت اماراتي چگونه به ايران رسيد
بنفشه سام‌گيس
بعد از گذشت سه ماه از واردات بيش از 17 ميليون دوز واكسن اماراتي «حيات‌واكس» به كشور و درحاليكه اين واكسن هنوز از سازمان بهداشت جهاني مجوز صادرات، مصرف اضطراري و عرضه جهاني نگرفته بود، دو روز قبل وزارت بهداشت در نامه‌اي خطاب به تمام مراكز واكسيناسيون داراي اين برند واكسن، دستور جمع‌آوري و توقف تزريق و بازگرداندن به انبار را داد درحاليكه تعدادي از كاربران شبكه‌هاي اجتماعي در كامنت‌هايي اعلام كرده‌اند كه طي هفته‌هاي گذشته، دوز اول و دوز دوم واكسن خود را از اين برند دريافت كرده‌اند.
حيات‌واكس چه مشكلي داشت؟
روز پنجشنبه خبري در صفحه مجازي گروه‌هاي پزشكي منتشر شد كه درباره دستور وزارت بهداشت براي جمع‌آوري و توقف واكسن‌هاي با برند «حيات‌واكس» از مراكز واكسيناسيون اطلاع‌رساني مي‌كرد. در اين خبر، نوشته شده بود: «بنا به دستور وزارت بهداشت، تمام واكسن‌هاي دو دوزي حيات‌واكس بايد جمع‌آوري گردند، لذا خواهشمند است تمام واكسن‌هاي موجود را به واحد پيشگيري (زنجيره سرد) برگردانيد.»
بنا به اطلاعاتي كه «اعتماد» كسب كرده، واكسن «حيات‌واكس hayat vax» كه مورد اشاره وزارت بهداشت بوده، واكسن كروناي توليدشده در امارات و با فرمولاسيون سينوفارم موسسه بيجينگ (چين) است كه توليد آن از فروردين سال جاري به دنبال عقد قرارداد شركت اماراتي با توليد‌كننده چيني آغاز شده و مسوولان اين شركت مدعي شده‌اند كه با توليد 200 ميليون دوز در سال، مي‌توانند به قطب واكسن خاورميانه تبديل شوند. موسسه سينوفارم بيجينگ هم در آوريل سال جاري، توليد تحت ليسانس واكسن سينوفارم با نام «HAYATVAX» در كشور امارات را تاييد كرده است. اين واكسن تحت ليسانس تا امروز به كشورهايي در آسيا، آفريقا و خاورميانه و از جمله فيليپين، ويتنام و زامبيا فروخته شده و ايران هم يكي از خريداران اين واكسن بوده چنانكه به گفته منابع آگاه، از روزهاي پاياني تابستان، محموله‌هاي حجيم از اين برند وارد كشور و به وزارت بهداشت تحويل داده شده است.
البته به دنبال شايعاتي كه از اوايل تابستان درباره منبع واردات واكسن‌هاي چيني توسط برخي متخصصان حوزه سلامت مطرح شد، مسوولان وزارت بهداشت و از جمله سخنگو و رييس سازمان غذا و دارو در اعلام‌هاي چندباره تاكيد داشتند كه «غير از سينوفارم پكن، هيچ واكسن چيني وارد كشور نشده است.» در اين تكذيب‌ها، هيچ اشاره‌اي به واردات واكسن تحت ليسانس اماراتي نشده بود جز اينكه ظاهرا اعضاي ستاد ملي مقابله با كرونا و حتي كميته علمي كوويد 19 از واردات برند تحت ليسانس با خبر بوده‌اند چنانكه پايان شهريورماه، عليرضا ناجي، عضو كميته علمي كوويد۱۹ كشور در گفت‌وگو با «تجارت‌نيوز» تاييد كرد كه «اخيرا محموله‌اي از سينوفارم ساخت امارات كه همان حيات‌واكس است به كشور وارد شده است.»
حالا با نامه‌اي كه روز پنجشنبه در صفحه مجازي گروه‌هاي پزشكي دست به دست مي‌شود، معلوم شده كه تا امروز بيش از 17 ميليون دوز واكسن اماراتي به كشور وارد شده و منابع آگاه به «اعتماد» مي‌گويند كه مجوز واردات اين واكسن تحت ليسانس توسط سازمان غذا و دارو و با اطلاع وزير بهداشت دولت دوازدهم صادر شده است. هنوز معلوم نيست اين واكسن كه طي سه ماه گذشته وارد شده، در چند مركز واكسيناسيون و كدام استان‌ها توزيع شده چون مسوولان وزارت بهداشت هم حاضر به توضيح در اين باره نيستند و يك منبع آگاه در وزارت بهداشت، ضمن خودداري از تكذيب صدور و انتشار و ابلاغ اين نامه و دستور، از واردات اين واكسن‌هاي تحت ليسانس اظهار بي‌اطلاعي كرد اما طبق حرف‌هايي كه كاربران شبكه‌هاي اجتماعي مطرح كرده‌اند، از روزهاي پاياني تابستان، تعداد زيادي از جمعيت مشمول تزريق واكسن در استان‌هايي همچون خراسان رضوي و اصفهان، از اين برند اماراتي دريافت كرده‌اند.
منابع آگاه به «اعتماد» مي‌گويند كه در زمان واردات اين برند كه ظاهرا توسط بخش خصوصي و به دنبال تسهيل واردات واكسن براي بيش از 40 شركت خصوصي، خريداري شده، مسوولان مطلع، از اعلام عمومي مبدا واردات منع شده بودند چنانكه در پايان تابستان، روح‌الله لطيفي، سخنگوي گمرك كه مرجع تحويل و ترخيص تمام واكسن‌هاي وارداتي بوده، در گفت‌وگو با «تجارت‌نيوز» فقط واردات و ترخيص «واكسن‌هاي سينوفارم، آسترازنكا، سبد كوواكس، اسپوتنيك و بهارات» را تاييد كرد اما نه تنها هيچ اشاره‌اي به واردات و ترخيص واكسن اماراتي نداشت بلكه با قطعيت گفته بود «تا اين لحظه واكسن از مقصد امارات به كشور وارد نشده است.»
واكسن اماراتي چگونه وارد ايران شد
اواخر ماه مارس سال ميلادي جاري، قرارداد همكاري مشترك بين يك شركت اماراتي با «گروه ملي بيوتك چين» براي ارسال تجهيزات و فناوري ساخت واكسن سينوفارم امضا شد و از همان زمان كارخانه اماراتي مستقر در «راس‌الخيمه» خط توليد واكسن سينوفارم را تا سقف دو ميليون دوز در ماه و 200 ميليون دوز در سال راه‌اندازي كرد.
وبسايت trackvaccines از زيرمجموعه‌هاي سازمان جهاني بهداشت، تنها مرجع صدور شناسنامه و معرفي واكسن‌هاي داراي مجوز مصرف اضطراري و تاييدشده براي صادرات و توزيع جهاني است. طبق مندرجات اين وبسايت، تاكنون، 8 واكسن براي صادرات به ساير كشورها، مجوز مصرف اضطراري دريافت كرده‌اند. در واقع، اعتبار هر واكسن، وابسته به صدور مجوز و تاييد از سوي WHO است اگرچه كه برخي كشورها، بي‌توجه به اين تاييدات، روال خودمختاري در پيش گرفته و بدون آنكه واكسن توليد‌شده‌شان، مورد تاييد سازمان بهداشت جهاني باشد، در بازاريابي محلي و منطقه‌اي، براي توليدات خود مشتري جمع كرده‌اند. تا امروز، از مجموع 24 واكسن مورد تاييد سازمان بهداشت جهاني، فقط 8 واكسن مدرنا، فايزر، جانسون، آسترازنكا، كووشيلد، سينوواك، سينوفارم و بهارات، مجوز مصرف اضطراري و در واقع، مجوز صادرات به ساير كشورهاي جهان را دريافت كرده‌اند. اين 8 واكسن، در راس فهرست 24گانه واكسن‌هاي تاييدشده توسط سازمان بهداشت جهاني هستند به اين معنا كه تا امروز، در مجموع فرمولاسيون و كارآيي 24 واكسن كوويد 19 به تاييد سازمان بهداشت جهاني رسيده اما از اين ميان فقط 8 واكسن به دليل برتري نسبت به باقي اين فهرست، مجوز مصرف اضطراري و توزيع جهاني دارند.
در اين فهرست 24گانه، نام واكسن‌هاي ايراني بركت (شفافارمد) و سيناژن هم به چشم مي‌خورد اما هيچ اسمي از واكسن اماراتي «حيات‌واكس» در اين فهرست نيست درحاليكه حيات‌واكس، يك واكسن تحت ليسانس محسوب مي‌شود و مشابه اين واكسن در فهرست 8 گانه سازمان بهداشت جهاني، واكسن «كووشيلد» هندي است كه تحت ليسانس آسترازنكا توليد شده ولي به تاييد اوليه سازمان بهداشت جهاني هم رسيده است. نمونه ديگر، واكسن ژاپني TAKEDA و توليد شده با فرمولاسيون مدرناست يا مثلا واكسن‌هاي موسسه روسي گاماليا (اسپوتنيك‌لايت و اسپوتنيك V) در اين فهرست 24گانه هستند ولي به دليل نوع و ميزان كارآيي، به آن فهرست 8گانه داراي مجوز مصرف اضطراري راه پيدا نكرده‌اند. واكسن اماراتي در هيچ‌يك از اين دو فهرست نيست. حتي در فهرست 56 گانه واكسن‌هاي در صف انتظار براي تايد نتايج فاز 3 از كارآزمايي باليني هم نيست. درحاليكه منابع آگاه به «اعتماد» گفتند كه قرار بوده مجوز واردات يك ميليارد و 100 ميليون دوز واكسن (به دليل رانت واردات براي سوءاستفاده‌گران از ارز 4200 توماني دريافتي از بانك مركزي) صادر شود، حالا مسوولان وزارت بهداشت دولت دوازدهم، اعضاي سابق ستاد ملي مقابله با كرونا و هيات دولتي كه با خريد و واردات ميليون‌ها دوز واكسن بدون مجوز صادرات موافقت كردند بايد پشت تريبون‌ها بيايند و پاسخگوي افكار عمومي باشند.