ترکیه و شرایط پیش روی منطقه ای
ابوالقاسم دلفي
سفر هفته گذشته مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه که از تهران آغاز و در بیروت پایان یافت، به روایتی حکایت از قدرت‌نمایی در دستور کار آنکارا داشته که نشات گرفته از افکار و رویاهای رجب طیب اردوغان ريیس‌جمهور ترکیه برای بازگرداندن این کشور به روزگاران حکمرانی عثمانی‌ها و تغییر ژئوپولیتیک منطقهای که با انبوهی از بحران‌ها و تنش‌های درونی و بیرونی روبرو بوده دارد و از نظر حاکمان آنکارا تصویر پساذهن آنان برای بهره‌گیری از بلاتکلیفی حاکم در منطقه را به نمایش می‌گذارد.
وزیر خارجه ترکیه در شرایطی به تهران سفر كرد که سوالات و پرسش‌های بی‌شمار ایجاد شده در خصوص رفتارهای منطقهای و همسایگی این کشور، در محافل سیاسی وجود دارد که انتظار می‌رفت حداقل پاسخی برای آنها به همراه داشته باشد.
عملکرد آنکارا در مناقشه آذربایجان و ارمنستان و جنگ ویرانگر سال گذشته ائتلاف سه جانبه ترکیه آذربایجان و رژیم صهیونیستی علیه ایروان در بازپس‌گیری بخشی از سرزمین‌های مورد ادعای باکو در قره‌باغ که با سکوت و انفعال همسایگان بلافصل آذربایجان همراه شد - و پرده‌ای از نمایش بی‌سرانجام قطع ارتباطات زمینی جمهوری اسلامی ایران با ارمنستان را تداعی کرد، همچنان ابهامات بسیاری را برای سیاست‌های حسن همجواری و منطقه آنکارا در قبال جمهوری اسلامی ایران بی پاسخ گذاشت.
اگر از مشکلات ریز و درشت مرزی ترکیه با همسایگان و به ویژه احداث دیوار در مرزهای این کشور با جمهوری اسلامی ایران و سختی ترددهای تجاری و بازرگانی بین دو کشور بتوان با تسامح و در نظر گرفتن تمامی جوانب مناسبات دوجانبه و منطقهای عبور کرد، قطعا موضوع احداث سد «ایلیسوی» که منجر به تغییر اکو سیستم منطقهای ميشود و در نتیجه آن بسیاری از همسایگان ترکیه از بهره‌‌مندی از مسیرهای آبی و حقابه‌هایی که در طول دهه‌ها و بلکه قرن‌ها مورد استفاده همگانی بوده، محروم می‌شوند، موضوعی نیست که تنها با ادعای تعلق آنها به ترکیه بتوان با آن مماشات و دل‌مشغولی‌ها را بی‌‌پاسخ گذاشت.
آنچه از مجموعه مذاکرات چند ساعته حضور وزیر خارجه ترکیه در تهران و دیدارهای ایشان با ریاست جمهوری و وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران در دسترس عموم قرار گرفت، کمتر می‌توان پاسخگویی و رفع شبهات ناشی از عملکرد منطقهای ترکیه در آن را مشاهده کرد و چاووش اوغلو با مشتی ادعا برای آینده روابط دو کشور که همچنان با ابهاماتی نیز روبروست تهران را به مقصد بیروت ترک كرد.
وزیر خارجه ترکیه در شرایطی وارد لبنان شد که مناقشات و نابسامانی‌های این کشور که در پی رفتارها و سیاست‌های پادشاهی عربستان سعودی و برخی دیگر از کشورهای حوزه خلیج فارس در قطع مناسبات دیپلماتیک و تحریم کالاهای صادراتی لبنان به عنوان منبع مهمی برای اقتصاد این کشور، دچار بحران مضاعف ناشی از فقدان دولت مقتدر و فشارهای بین‌المللی كرده است.
آقای چاووش اوغلو که به‌زعم بسیاری از آگاهان منطقهای با انتخاب بیروت به عنوان مرحله دوم سفر خود پس از تهران در صدد القاي تلاش‌های کشورش برای کمک به رفع معضلات و تنش‌های موجود در مناسبات منطقهای بوده به خوبی آگاه است که سیاست‌های مداخله‌گرانه کشورش در امور داخلی سوریه و تحمیل یک دهه جنگ ویرانگر مستقیم و یا از سوی نیروهای نیابتی خود در این کشور، چه معضلات و مشکلاتی را علاوه بر سوریه، برای لبنان همسایه آن کشور به همراه داشته که تنها حضور بیش از یک میلیون و یکصد هزار آواره و مهاجر سوری در لبنان با شرایط اقتصادی نابسامان می تواند یکی از آنها باشد که آقای میشل عون، ريیس‌جمهور لبنان در دیدار با وزیر خارجه ترکیه به صراحت آن را مطرح و خواستار همراهی ترکیه برای بازگشت این آوارگان به کشور خود شد.
شرایطی که لبنان از رهگذر برخی منازعات منطقهای و دخالت‌های سایر کشورها و خصوصا عربستان سعودی در امور داخلی این کشور در آن به سر می‌برد، شاهد وضعیت بحرانی ناشی از مشکلات اقتصادی و سیاسی است که سفر وزیر خارجه ترکیه با اهداف قدرت‌نمایی منطقهای و تلاش برای بهره‌برداری از اوضاع داخلی این کشور قطعا نه‌‌تنها اوضاع نابسامان لبنان را بهبود نخواهد بخشید بلکه بر پیچیدگی‌های آن نیز بیشتر خواهد افزود.
آنچه امروز از سوی عربستان سعودی و به بهانه کاستن از نفوذ جمهوری اسلامی ایران در لبنان و خارج نمودن حزب الله از دایره سیاسی تحولات آن کشور در دست اجرا است و به‌رغم گفتگوهای دوجانبه تهران- ریاض برای کاهش و حل تنش‌ها و مشکلات روابط دوجانبه بر تامین و تحقق آن به عنوان پیش‌شرط تغییر اوضاع و عادی سازی روابط بیروت - ریاض اعلام شده، به نظر می‌رسد بهانه‌ای را برای مسوولان ترکیه فراهم ساخته تا این شرایط نابسامان را به سمت منافع متصوره خود مصادره به مطلوب كنند. قطعا ِماندگاری اوضاع فعلی منطقهای و تنش‌های فراوانی که در مناسبات بین کشورها در جریان است و بی‌تردید نمی‌تواند بدون تاثیر‌پذیری خارجی از سوی ایالات متحده و رژیم صهیونیستی باشد، به عوامل فراوانی بستگی دارد که غالبا خارج از دسترسی آنکارا قرار دارد.
چشم انداز آینده نه چندان دور مذاکرات جمهوری اسلامی ایران با جامعه بین‌المللی در وین، مسلما تاثیرات خود را بر روندهای منطقهای به همراه خواهد داشت. از طرفی شرایط گذار و کوتاه‌مدت نابسامانی داخلی لبنان، عراق، سوریه و به‌خصوص یمن عناصری را تشکیل می دهند که می توانند در مسیر محاسباتی آنکارا برای چگونگی مواجهه با واقعیت‌‌های پیش‌رو، تاثیرگذاری‌های خود را به همراه داشته باشند و چنانچه ترکیه در همراهی با این روند و مسیر در حال گذر همراه شود مسلما می‌‌تواند روی منطقهای با شرایط مساعدتر برای مناسبات مبتنی بر صلح دوستی و همکاری و نیز حسن همجواری فزون‌تر حساب كند.