امسال براي نخستين‌بار ايالات‌متحده به عنوان يك دموكراسي در مسير زوال نام‌گذاري شد
عقب‌گرد دموكراسي در ايالات‌متحده
محمدحسين لطف‌الهي
گزارش جديد يك موسسه تحقيقاتي مستقر در سوئد نشان مي‌دهد در شرايطي كه ايالات‌متحده به ديگر كشورها از جمله چين براي عدم پايبندي به قواعد دموكراتيك فشار مي‌آورد، دموكراسي در خود اين كشور با «عقب‌گرد» رو به‌رو بوده و دچار «يك زوال قابل مشاهده» است. زماني كه قرن بيست‌ويكم آغاز شد، بسياري از تحليلگران خوش‌بين بودند كه اين قرن «قرن دموكراسي» باشد و برخي تحولات نظير گذار برخي كشورهاي اقتدارگرا به سوي برگزاري انتخابات آزاد و دموكراسي مانند ارمنستان، گامبيا، مالزي، ميانمار و تونس اين نويد را مي‌داد كه اين پيش‌بيني خوش‌بينانه تحقق يابد. اما شيوع يك بيماري همه‌گير در جهان در اواخر سال 2019 باعث شد كه خيلي زود مشخص شود، ثبات پساجنگ سردي جهان چندان پايدار نخواهد بود و نه تنها چشم‌اندازي براي بهبود وضعيت دموكراسي و دموكراسي‌ها در جهان وجود ندارد، بلكه در كشورهايي نظير ايالات‌متحده نيز كه خود را «پرچمدار دموكراسي» و «رهبر جهان آزاد» معرفي مي‌كند نيز «زوال دموكراسي» طي سال‌هاي اخير يك حقيقت غيرقابل انكار است. براساس گزارش موسسه International IDEA، اين تحقيقات كه مبتني بر تحليل رويدادهايي است كه بر حكومت‌هاي دموكراتيك تاثير گذاشته است نشان مي‌دهد تعداد كشورهايي كه در سال 2020 به سوي خودكامگي حركت كرده‌اند بيشتر از كشورهايي بوده كه در مسير دموكراتيزه كردن ساختار قدرت گام برداشته‌اند و شيوع همه‌گيري كوويد 19 باعث شده اين روند منفي كه در فاصله سال‌هاي 2015 تا 2019 نيز وجود داشته تداوم داشته باشد. روند منفي 5 ساله اخير يكي از طولاني‌ترين روندهاي منفي گذار به دموكراسي در جهان از زمان آغاز موج دموكراتيزاسيون در دهه 1970 ميلادي است. ميانمار به عنوان يك دموكراسي نوپا كه پس از سال‌ها تلاش توانسته بود از چنگال يك ديكتاتوري نظامي خلاص شود، اسير كودتا شد و فروپاشيد. حكومت دموكراتيك افغانستان جاي خود را به حكومت طالبان داد و در ايالات‌متحده، يك رييس‌جمهور سلامت انتخابات را در اين كشور زير سوال برد. اين موسسه در توضيحي كه در مقدمه اين گزارش در خصوص طرح موضوع «عقب‌گرد دموكراسي» در ايالات‌متحده منتشر كرده، نوشته است كه هرچند براي اولين‌بار امسال ايالات‌متحده به عنوان يك دموكراسي در مسير زوال نام‌گذاري شده اما داده‌ها نشان مي‌دهند اين زوال دست‌كم از سال 2019 آغاز شده و هنوز هم ادامه دارد.» الكساندر هادسون، يكي از نويسندگان اين گزارش به روزنامه گاردين مي‌گويد: «ايالات‌متحده يك دموكراسي با عملكرد بالا است و حتي عملكرد خود را در شاخص‌هاي مديريت بي‌طرفانه (فساد و اجراي قابل پيش‌بيني) در سال 2020 بهبود بخشيده است. با اين حال، كاهش آزادي‌هاي مدني و رفتار برخي مقام‌ها در اين كشور تاييد مي‌كند كه مشكلات جدي در مباني دموكراسي در امريكا وجود دارد.» از نگاه اين گزارش، نقطه‌عطف روند عقب‌گرد در دموكراسي امريكايي زماني بود كه دونالد ترامپ رييس‌جمهور پيشين اين كشور، صحت برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري نوامبر 2020 را زير سوال برد. همچنين، نحوه واكنش دولت و نيروهاي امنيتي ايالات‌متحده به اعتراضاتي كه پس از قتل جرج فلويد رخ داد، از جمله عواملي بود كه در تحليل‌ها پيرامون روند دموكراسي در امريكا اثر گذاشت. كوين كاساس زامورا دبير كل اين موسسه سوئدي معتقد است در انتخابات سال 2020 سه مساله باعث شد تا ترديدها پيرامون آينده دموكراسي در ايالات‌متحده افزايش يابد؛ تمايل فزاينده به زير سوال بردن نتايج انتخابات در شرايطي كه مستنداتي در خصوص وقوع تقلب وجود نداشت، تلاش گسترده براي سركوب مشاركت و سخت‌تر كردن اقليت‌ها براي شركت در انتخابات و همچنين به وجود آمدن نوعي دو قطبي خطرناك كه امكان بازگشت آن وجود ندارد. به گفته او، اتفاقي كه در انتخابات 2020 ايالات‌متحده رخ داد بر ديگر كشورها نيز تاثيرگذار بود و در انتخابات ميانمار، پرو و اسراييل نيز مشاهده شد كه جريان بازنده بدون ارايه مستنداتي در خصوص تقلب، سلامت انتخابات را انكار مي‌كند. علاوه بر ايالات‌متحده، كشورهايي چون برزيل، هند و سه كشور عضو اتحاديه اروپا يعني مجارستان، لهستان و اسلووني نيز در زمينه دموكراسي پسرفت داشته‌اند. يكي از عواملي كه در «عقب‌گرد دموكراسي» در اين كشورها موثر بوده، رشد عجيب و بسيار سريع احزاب، گروه‌ها و جريان‌هاي پوپوليست و افراط‌گرا در اين كشورهاست كه در برخي موارد نه تنها با اقبال بخشي از جامعه مواجه شده‌اند بلكه توانسته‌اند با ايجاد موج، حكومت را در اختيار بگيرند و با اعمال برخي ايده‌هاي افراط‌گرايانه خود شرايط را براي دموكراسي‌هاي‌شان سخت‌تر كنند. موسسه International IDEA ارزيابي‌هاي خود را براساس 50 شاخص دموكراتيك در حدود بيش از 160 كشور انجام مي‌دهد و آنها را به سه دسته تقسيم مي‌كند: دموكراسي‌ها (از جمله آنهايي كه در حال عقب‌گرد هستند)، دولت‌هاي «تركيبي» و رژيم‌هاي استبدادي. در گزارش جديد اين موسسه، دو كشور اوكراين و مقدونيه شمالي كه در سال‌هاي گذشته در شمار دموكراسي‌هاي در حال عقب‌گرد در نظر گرفته مي‌شدند به دليل پيشرفتي كه در اين عرصه داشتند، نام‌شان از ليست كشورهاي در حال عقب‌گرد در دموكراسي خط خورد. همچنين نام ميانمار از ليست دموكراسي‌ها و نام افغانستان و مالي از كشورهايي با حكومت «تركيبي» حذف و به ليست كشورهاي داراي رژيم استبدادي و خودكامه اضافه شده است. يافته‌هاي اين موسسه تحقيقاتي ثابت مي‌كند كشورهاي خودكامه، برتري و مزيت خاصي در مقايسه با دموكراسي‌ها در مقابله با پاندمي كرونا نداشتند و اين اتفاق در حالي رخ داده است كه برخلاف دموكراسي‌ها كه بر ضرورت ارايه آمار دقيق و شفاف تاكيد دارند، آمارهاي دقيقي از آنچه درون دولت‌هاي خودكامه مي‌گذرد وجود ندارد و مبناي مقايسه آمارهايي است كه از سوي همين دولت‌ها ارايه شده است. موسسه International IDEA ابراز اميدواري كرده كه حتي شيوع يك پاندمي مرگبار نيز نتوانسته جنبش‌هاي آزادي‌خواهانه را خاموش كند و به رغم فشار زياد برخي دولت‌ها در طول سال‌هاي 2020 و 2021 و همچنين قوانين سختگيرانه قرنطينه در بسياري از كشورها، در بيش از 80 كشور اعتراضاتي عليه تغييرات اقليمي، نابرابري اجتماعي و فساد سازمان‌يافته اتفاق افتاد.در آمارسنجي اين گزارش براي سال 2021، 98 كشور - كمترين نرخ در طول ساليان اخير - در زمره دموكراسي‌ها در نظر گرفته شده‌اند، حكومت در 20 كشور نظير روسيه و تركيه «تركيبي» توصيف شده و 47 كشور از جمله چين، عربستان سعودي و اتيوپي نيز با عنوان دولت‌هاي خودكامه معرفي شده‌اند. پيش‌تر مطالعات انديشكده خانه آزادي مستقر در واشنگتن كه در اكتبر 2020 منتشر شده بود نيز نشان مي‌داد از زمان شيوع همه‌گيري كرونا در جهان، وضعيت دموكراسي و حقوق بشر در بيش از 80 كشور بدتر شده است.