سقوط ارزش لير تركيه، شهروندان آنكارا و استانبول را به خيابان‌ها كشاند
خودكرده بدون تدبير اردوغان
شهاب شهسواري
سقوط آزاد ارزش برابري لير تركيه در برابر دلار و افزايش شديد تورم در اين كشور، با واكنش گسترده عمومي مواجه شده است. سه‌شنبه شب، در پي سقوط ارزش لير، شهروندان آنكارا و استانبول به خيابان‌ها آمدند تا نسبت به وضعيت اقتصادي اين كشور اعتراض كنند. تظاهرات‌كنندگان خواهان كناره‌گيري اردوغان از قدرت و واگذاري قدرت از سوي حزب حاكم عدالت و توسعه شدند. با سقوط پنج‌درصدي قيمت لير در مقابل دلار، ارزش پول ملي تركيه به 12 لير در مقابل دلار رسيد كه پايين‌ترين رقم در 20 سال گذشته است. چهار سال پيش هر دلار امريكا با 3.5 لير تركيه معامله مي‌شد. رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه وضعيت اقتصاد اين كشور را «جنگ اقتصادي براي استقلال» توصيف كرده است. روند پايين آمدن ارزش برابري لير در مقابل ارزهاي خارجي، با اعلام سياست‌هاي پولي جديد دولت اردوغان، از جمله كاهش بهره بانكي آغاز شده است. از ابتداي سال جاري تاكنون، ارزش برابري لير در مقابل دلار 38 درصد كاهش پيدا كرده است كه 17 درصد آن در طول يك هفته اخير رخ داده است.
اعتراضات خياباني به سوءمديريت اقتصاد
در واكنش به روز سياه بازارهاي مالي تركيه، سه‌شنبه شب عده‌اي از شهروندان منتقد دولت در استانبول و آنكارا به خيابان‌ها آمدند تا اعتراض خود را به سياست‌هاي اقتصادي دولت نشان دهند. گروه‌هاي تظاهرات‌كننده در نقاط مختلف شهر استانبول، بزرگ‌ترين شهر تركيه و آنكارا پايتخت اين كشور به خيابان آمده بودند و در شعارهاي خود خواهان كناره‌گيري حزب حاكم عدالت و توسعه و رجب طيب اردوغان از قدرت بودند. براساس تصاويري كه در شبكه‌هاي اجتماعي منتشر شده است گروهي از شهروندان در محله چانكايا در آنكارا به خيابان آمدند، در نقاط ديگر نيز، دانشجويان دانشگاه فني خاورميانه با حضور در اطراف دانشگاه خواهان كناره‌گيري دولت اردوغان از قدرت شدند. در استانبول نيز دانشجويان دانشگاه بغازيچي به خيابان آمدند. پليس همچنين از ورود معترضان از مسيرهاي مختلف به محله شيشلي جلوگيري كرده است و با ايجاد موانع در ميدان تقسيم، محل تظاهرات گسترده سال 2013 كه به اعتراضات پارك غزي مشهور شد، از تجمع مخالفان در اين منطقه جلوگيري كرد. معترضان در استانبول با خطاب كردن حزب عدالت و توسعه شعار مي‌دادند «آك‌پ برو بيرون، اين كشور مال ماست.» در محله قاضي كوي استانبول شعار مي‌دادند: «آك‌پ در گور، مردم در قدرت» خواهان كناره‌گيري حزب حاكم از قدرت شدند. برخي رسانه‌ها از شكل‌گيري تجمع‌هاي اعتراضي مشابه در اسكي‌شهر استان ازمير تركيه خبر داده‌اند.
همزمان با اعتراضات سه‌شنبه شب در خيابان‌هاي تركيه، در شبكه‌هاي اجتماعي هم رقابت ميان هواداران حزب حاكم و منتقدان مشهود بود. بر اساس آمار ترند‌هاي شبكه اجتماعي توييتر، روز سه‌شنبه، همزمان با سقوط آزاد ارزش برابري لير تركيه در برابر دلار، بيش از 263 هزار توييت با شعارهايي در مخالفت با حزب حاكم منتشر شد و در عوض 300 هزار توييت از سوي هواداران دولت با شعار «در كنار كشورم مي‌مانم» منتشر شد.
دخالت دولت در سياست‌هاي پولي
بانك مركزي
رجب طيب اردوغان، يك ماه پيش طي حكمي دو معاون بانك مركزي تركيه سميح تومن و اوغور ناميق كوجوك را از سمت خود بركنار كرده بود. سميح تومن، معاون پيش مدير كل بانك مركزي تركيه در واكنش به كاهش شديد ارزش لير در هفته جاري، در حساب كاربري خود در شبكه اجتماعي توييتر نوشته است: «تجربه غيرمنطقي كه هيچ بختي براي موفقيت ندارد بايد به فوريت كنار گذاشته شود و بايد به سياست‌هاي باكيفيتي بازگرديم كه از ارزش لير محافظت كند و به رونق اقتصادي براي مردم تركيه منجر شود.» گفته مي‌شود كه مسوولان كنار گذاشته‌شده در بانك مركزي تركيه مخالف سياست‌هاي اردوغان براي كاهش نرخ بهره و افزايش توزيع نقدينگي بوده‌اند. به نوشته رويترز، بسياري از تحليل‌گران معتقدند كه تصميم‌هاي غيركارشناسي در تسهيل سياست‌هاي مالي، عامل اصلي سقوط ارزش لير و سرعت گرفتن تورم در تركيه است. تيم‌اش، تحليل‌گر ارشد بازارهاي نوظهور در موسسه مديريت دارايي‌هاي بلوبي به پايگاه اينترنتي شبكه خبري سي‌ان‌بي‌سي مي‌گويد: «جايگاه كنوني لير تركيه غيرمنطقي است، اما اين جايگاه غيرمنطقي نتيجه سياست‌هاي مالي تعيين‌شده غيرمنطقي است كه تركيه اكنون وضع كرده است.»
بانك مركزي تركيه روز سه‌شنبه با كاهش بهره بانكي به 15 درصد كه به شكل قابل توجهي كمتر از رقم تورم 20 درصدي در تركيه است، گام تازه‌اي در جهت تسهيل سياست‌هاي مالي دولت برداشت. رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه، دوشنبه هفته گذشته با حمايت از سياست‌هاي جديد مالي گفته بود: «من با سياست‌هايي كه باعث كوچك‌تر و ضعيف‌تر شدن اقتصاد ما شود و مردم‌مان را وادار به بيكاري، گرسنگي و فقر كند، مخالفم.»
روز سه‌شنبه، در پي برگزاري جلسه ميان رييس‌جمهور و رييس كل بانك مركزي، شهاب قافچي اوغلو، اين مقام اقتصادي تركيه اعلام كرد كه وضعيت بازار ارز غير واقعي و غيرمنطبق با واقعيت اقتصادي تركيه است.» قافچي‌اوغلو، از ابتداي سال جاري به اين سمت منصوب شده است و چهارمين رييس بانك مركزي تركيه در طول سه سال گذشته محسوب مي‌شود كه كار خود را بعد از بركناري ناجي اقبال، رييس كل پيشين بانك مركزي در روزهاي پاياني سال 1399 انجام داد.