سیمین آقارضی درمنی را دوستداران موسیقی بیشتر با نوای ساز قانونش می‌شناسند اما او چندین ساز را می‌نواخت و ساز اولش ویولن بود. آنچه او را با «قانون» مطرح کرد و آنچه باعث شد در کنار سازِ قانون، نام سیمین، بلامنازع لحاظ شود، نقش مهمش در گسترش این ساز بود. البته که زحمات این نوازنده شهیر قانون نتایج مهمی داشت و حالا «قانون» در ایران ساز غریبی نیست و نسل جوان با این ساز مأنوس شده‌اند. درباره سیمین آقارضی و جایگاه هنری او چهره‌های برجسته‌ای از جمله ابوالحسن صبا اظهارنظر کرده‌اند و هنرش را مورد ستایش قرار داده‌اند؛ اگرچه کمتر از آنچه بایسته است، به این هنرمند برجسته پرداخته شده اما جایگاه و حضور پررنگ او در موسیقی ایران ثبت و ضبط است. او به گواه مهدی مفتاح ساز قانون را با هنر نوازندگی و استعداد خاصش، زنده کرد.
سیمین آقارضی با صدای ساز قانون خود در موسیقی متن سریال «امام علی» و فیلم «روز واقعه» هنرنمایی کرده؛ همچنین در آثاری همچون «تنهاترین سردار»، «مسافر ری» و بسیاری دیگر از کارهای تاریخی، سرپنجه‌های سیمین به یادگار مانده است.
او زاده نیمه آذر ماه 1317 در تهران بود و دی ماه 1388 در زادگاهش از دنیا رفت و ما زادروزش را بهانه‌ای کرده‌ایم برای یاد کردن از این هنرمند فقید. ساز قانون خانم سیمین طبق وصیت ایشان اکنون نزد پریچهر خواجه است. خواجه نوازنده قانون و از شاگردان سیمین آقارضی بوده است. با او درباره استادش و ساز قانون گفت‌وگو کردم.
در ابتدای این گفت‌وگو می‌خواهم درباره جایگاه سیمین آقارضی صحبت کنیم؛ ایشان گویا از ابتدا در نظر اساتید آینده درخشانی داشتند؛ جایی خوانده بودم که ابوالحسن صبا در مورد خانم آقارضی گفته بودند «وی یکی از هنرمندان بزرگ موسیقی ایران خواهد شد»؛ شما که سال‌ها در کنار ایشان بودید در این باره بگویید.
در مورد استاد سیمین آقارضی دُرمنی ابتدا مقدمه‌ای را باید عرض کنم. به جهت اهمیت هنر آواز، نقاشی، خط و به ویژه موسیقی در خانواده ایشان، توسط پدر، راهی هنرستان موسیقی می‌شوند و به دلیل استعداد شگرف و خدادادی که داشتند، در دوران تحصیل در هنرستان و همچنین در سال‌های بعد از تحصیل با سازهای مختلفی آشنا شدند و همه را با مهارت می‌نواختند. ایشان تنها بانوی مکتب استاد صبا هستند. در مورد استعداد و توانایی خدادادی ایشان هم باید بگویم همان‌طورکه ذکر شد، علاوه بر استاد صبا، اساتیدی مانند استاد حسین تهرانی، استاد بنان، استاد مهدی مفتاح و استاد خالقی نیز درباره ایشان اظهارنظر کرده و همه به اتفاق استعداد شگرف ایشان را تحسین می‌کردند.
خانم سیمین اولین نوازنده شهیر قانون در ایران و نوازنده برجسته ساز ویولن و آهنگساز، همچنین معلم موسیقی و یک موزیسین کم‌نظیر به شمار می‌روند. ایشان به واقع به عنوان یک نابغه در موسیقی ایران مطرح هستند. البته اظهار‌نظرهایی که در مورد ایشان از اساتید بزرگ باقی مانده حکایت از نبوغ و استعداد ذاتی ایشان دارد.
خانم آقارضی همان‌طورکه اشاره فرمودید، چند ساز را دنبال کردند و حتی آواز؛ آن هم نزد اساتید آن نسل که پایه‌های موسیقی ایران بودند؛ لطفا درباره سازهای دیگر و اساتیدشان صحبت کنید و فعالیت آوازی‌شان. ساز اصلی ایشان چه بود و چگونه به ساز «قانون» رسیدند؟
خانم آقارضی ساز پیانو را نزد استاد جواد معروفی، ساز تنبک را نزد استاد حسین تهرانی، آواز را نیز نزد استاد غلامحسین بنان و ساز قانون را نزد استاد مهدی مفتاح تعلیم دیده‌اند. از قدیم در هنرستان رسم بر این بوده که هنرجویان غیر از ساز اصلی می‌توانستند ساز دومی را نیز انتخاب کنند و معمولا سازهایی به عنوان ساز دوم و در واقع ساز غیرتخصصی انتخاب می‌شدند که کمتر شناخته‌شده هستند از این رو به دلیل اینکه ساز اول استاد سیمین ساز ویولن بوده است، به ایشان انتخاب یکی از سازهای عود و قانون پیشنهاد می‌شود که به گفته خودشان، چون از رنگ صدای قانون خوش‌شان می‌آمده ساز قانون را انتخاب می‌کنند و در سال‌های بعد هم با سازهای عود، کمانچه، قیچک، رباب و... آشنا شدند.
پس «ویولن» ساز اصلی ایشان بوده.
بله. در واقع ساز اول خانم سیمین، ویولن و ساز دوم ایشان قانون بوده است. خانم آقارضی ساز ویولن را خیلی دوست داشتند و در خیلی از آثار ضبط شده موسیقی، ایشان نقش موثر و بسزایی ایفا کرده‌اند.
مهدی مفتاح درباره ایشان گفته بود: «سیمین، ساز قانون، این ساز باستانی و اصیل ایرانی را با هنر نوازندگی و استعداد خاص خود، دوباره زنده کرد.» علاقه ایشان به ساز قانون از کجا نشأت گرفت و چطور شد که با وجود اینکه قانون ساز دوم ایشان بود، حضورشان در گسترش این ساز تا این اندازه مهم تلقی شد و البته پیش از این اشاره‌ای هم داشته باشید به نقش آقای مفتاح؟
خب استاد به رنگ صدای قانون علاقه خاصی داشتند و زمانی که قانون را به عنوان ساز دوم انتخاب کردند، این ساز در بستر موسیقی ایرانی نقشی کمرنگ داشت. استاد مفتاح طی سفری که از طرف وزارت فرهنگ و هنر وقت به کشورهای عربی داشتند، تحقیقاتی در رابطه با ساز قانون داشتند. پس از این سفر ایشان با توجه به اینکه ویولنیست بودند و پشتوانه‌ای که از موسیقی ایرانی داشتند، برای آموزش ساز قانون یک متد آموزش تالیف و شاگردان زیادی را تربیت کردند که یکی از آنها سیمین آقارضی بود. استاد مهدی مفتاح بیشتر در زمینه تالیف آثار موسیقایی و همچنین آهنگسازی مشهور هستند. همچنین معلم برجسته‌ای بودند و به نسل بعد ساز قانون را تعلیم دادند، می‌توان گفت ایشان احیاگر ساز قانون در ایران هستند. نوازندگی خانم سیمین با هیچ‌کدام از نوازندگان قبل‌شان قابل مقایسه نبود. همان‌طورکه قبلا گفتم به جهت استعداد ویژه و تبحری که در زمینه موسیقی ایرانی داشتند و تعلیمی که از استاد مفتاح دیده بودند، آن ذوق و سلیقه و تعلیم در مجموع تبدیل به توانایی منحصر به فردی شد که باعث شد در تاریخ موسیقی ایران صدای ساز و حس موسیقایی‌شان در نوازندگی ساز قانون اصلا قابل مقایسه با نسل‌های قبل و بعد نباشد.
گفتید که ساز ویولن، ساز اصلی ایشان بوده اما به نظر شما چرا بیشتر ایشان را با قانون می‌شناسند؟
در مورد اینکه چرا ایشان با قانون بیشتر شناخته می‌شوند و در آن سرآمد هستند باید بگویم که ایشان در ضبط و انتشار آثار موسیقایی بیشتر در گروه ویولن می‌نواختند اما در ساز قانون تک‌نواز بودند و همچنین اولین کسی بودند که این ساز را به جامعه هنری ایران معرفی کردند. در واقع ایشان از پیشگامان ساز قانون به شمار می‌روند و از پیشگامان زنان نوازنده نیز هستند. خانم آقارضی با انتشار نوار «قانون سیمین» در تاریخ موسیقی ایران سرآمد و زبانزد شدند.
خانم آقارضی در ارکسترهای بزرگی مثل ارکستر سمفونیک تهران، ارکستر استاد خالقی هم حضور داشتند؛ اگر اشتباه نکنم سال 1341 هم ارکستری به نام ارکستر سیمین را راه اندازی کردند؛ درباره حضور ایشان در ارکستر صحبت کنید و اینکه چه سازی می‌نواختند.
ایشان با چندین ارکستر مختلف همکاری داشتند؛ همچون ارکستر سمفونیک تهران - برای نوازندگی ویولن، ارکستر خالقی، ارکستر سازهای ملی استاد مهدی مفتاح و ارکستر گل‌ها و خودشان هم به جهت ذوق آهنگسازی و استعداد شگرف‌شان ارکستری را به نام ارکستر سیمین بنا نهاده بودند که در آن، قطعات ساخته شده خودشان را اجرا می‌کردند.
سرانجام «ارکستر سیمین» چه شد؟
هر ارکستری یک شروع فعالیت و یک پایان فعالیت دارد؛ احتمالا بعد از انقلاب اسلامی حوزه فعالیت خانم‌ها کمرنگ شد و متاسفانه موسیقی بانوان هم به تبع آن.
شما که سال‌ها در محضر ایشان بودید، شیوه آموزشی ایشان چگونه بود؟
ایشان معمولا در کلاس‌ها به صورت بداهه برای شاگردان قطعه می‌نوشتند ، یا از قطعات قبلی خودشان آموزش می‌دادند. اتفاقا ماجرای خلق کتاب گلنوش هم همین بود؛ به این شکل که من در کلاس ایشان حضور پیدا می‌کردم و ایشان به صورت بداهه قطعاتی را در جلسات درس، آهنگسازی می‌کردند و من با هدف حفظ قطعات در تاریخ موسیقی، مجموعه‌ای به نام گلنوش شامل چهل قطعه برای ساز قانون از آهنگ‌ها و قطعات ایشان، تنظیم و گردآوری کردم که جلد اول آن به نام گلنوش و جلد دوم به نام ترانه منتشر شده است که بعضا قطعات همان لحظه خلق می‌شدند و در دسترس هنرجویان قرار می‌گرفتند.
در حال حاضر ساز قانون و آموزش این ساز در ایران از نگاه شما چه جایگاهی دارد؟ آیا به نظر شما آن‌طورکه باید و شاید به این ساز باستانی توجه شده است؟
در ارتباط با جایگاه ساز قانون، باید عرض کنم که تعداد نوازندگان این ساز رو به افزایش است و هم‌اکنون در دانشگاه‌های هنر و تهران و همین‌طور در هنرستان موسیقی تهران و دیگر شهرها به عنوان ساز تخصصی انتخاب می‌شود. علاقه‌مندان این ساز و نوازندگان آن، در دانشگاه‌های آزاد و سایر مراکز غیردولتی هم به راحتی می‌توانند در رشته نوازندگی تحصیل نمایند. در جشنواره‌های موسیقی، به خصوص جشنواره جوان آمار خوبی از نوازندگان قانون دیده می‌شود که همه نشانگر توجه و علاقه نسل جوان به این ساز است.
پس آینده این ساز و همچنین آموزش آن را روشن می‌بینید.
بله. تمامی این مسائل که ذکر شد، نشان دهنده آن است که این ساز در مسیر پیشرفت و رشد قرار دارد. البته در زمینه‌های آموزش و تالیف کتاب‌های تخصصی نیز قدم‌های موثری برداشته شده است.
خانم آقارضی آلبومی دارند به نام «قانون سیمین». این اثر مجموعه خاصی است؛ اثری برای سازی که به آن کمتر پرداخته شده بود، در این باره نیز صحبت کنید.
این اثر، تکنوازی قانون است و برای اولین‌بار در تاریخ موسیقی ایران، آلبوم ساز قانون در دهه پنجاه شمسی با همراهی هنرمند گرانقدر و روانشاد آبتین اجلالی منتشر شده و اثر منحصر به فردی است که نسل جوان و قدیم، صدای ساز قانون را با این آلبوم بیشتر می‌شناسند.
درباره فعالیت‌های دیگر ایشان در حوزه موسیقی هم بگویید؛ فرمودید که خانم آقارضی در حیطه آهنگسازی هم کار کرده‌اند، آیا آثاری هم از ایشان در این زمینه آرشیو شده است؟
بله. یکی از فعالیت‌هایی که ایشان داشتند، در حوزه آهنگسازی بود؛ همچنین ایشان در گذشته نوازنده رادیو و تلویزیون هم بوده‌اند، آثار بسیار زیادی را آهنگسازی کرده‌اند که به صورت ارکسترال اجرا و ضبط شده و در آرشیو رادیو و تلویزیون موجود است. حوزه فعالیت بعدی ایشان، تکنوازی قانون در موسیقی متن فیلم‌ها و سریال‌ها است. لازم است یادآوری کنم که در بسیاری از آثار، صدای ویولن ایشان موجود و آرشیو شده است. دیگر حوزه فعالیت ایشان که بسیار هم به آن علاقه‌مند بودند، حوزه موسیقی پاپ زمان گذشته بوده است که به جهت دوستی با خوانندگان مطرح موسیقی پاپ، همکاری و نقش و رنگ صدای ساز ایشان در این آثار بسیار پررنگ است. به جز آهنگ‌هایی که در آرشیو رادیو و تلویزیون از ایشان به‌جا مانده و آثاری که قبلا به آن اشاره کردم، چهل قطعه برای ساز قانون تحت عنوان گلنوش، چهل قطعه برای ساز قانون تحت عنوان ترانه، از ایشان به جای مانده که از آثار آهنگسازی شده ایشان به شمار می‌روند.
متشکرم از همکاری شما؛ در پایان اگر سخنی و یا خاطره‌ای از خانم سیمین دارید برای مخاطبان ما بگویید.
تشکر می‌کنم از زمانی که برای این گفت‌وگو گذاشتید. بنده خوشحالم از اینکه در عصری زندگی کرده‌ام که افتخار شاگردی ایشان را داشتم و تشکر می‌کنم از خانواده ایشان که طبق وصیت استادم، ساز قانون ایشان را دراختیار من گذاشتند و بنده هم تا زمانی که زنده هستم با این ساز می‌نوازم و یادشان را زنده نگه می‌دارم. در سال‌های بسیاری که بنده در محضرشان، شاگردی کردم جز انسانیت، معرفت، استعداد و هنر از ایشان به یاد ندارم. روح‌شان در آرامش ابدی و نام‌شان جاودان باد.
خانم سیمین آقارضی، بانوی مکتب استاد صبا هستند. در مورد استعداد و توانایی خدادادی ایشان هم باید بگویم علاوه بر استاد صبا، اساتیدی مانند استاد حسین تهرانی، استاد بنان، استاد مهدی مفتاح و استاد خالقی نیز استعداد شگرف ایشان را تحسین می‌کردند.
نوازندگی خانم سیمین آقارضی با هیچ‌کدام از نوازندگان قبل‌شان قابل‌مقایسه نبود. به جهت استعداد ویژه و تبحری که در زمینه موسیقی ایرانی داشتند و تعلیمی که از استاد مفتاح دیده بودند، آن ذوق و سلیقه و تعلیم در مجموع تبدیل به توانایی منحصربه‌فردی شد که با نسل‌های قبل و بعد در تاریخ موسیقی ایران قابل مقایسه نبود.
خوشحالم از اینکه در عصری زندگی کرده‌ام که افتخار شاگردی ایشان را داشتم و تشکر می‌کنم از خانواده ایشان که طبق وصیت استادم، ساز قانون ایشان را در اختیار من گذاشتند و بنده هم تا زمانی که زنده هستم با این ساز می‌نوازم و یادشان را زنده نگه می‌دارم.
ایشان در گذشته نوازنده رادیو و تلویزیون هم بوده‌اند، آثار بسیار زیادی را آهنگسازی کرده‌اند که به صورت ارکسترال اجرا و ضبط شده و در آرشیو رادیو و تلویزیون موجود است. حوزه فعالیت بعدی ایشان، تکنوازی قانون در موسیقی متن فیلم‌ها و سریال‌ها است. لازم است یادآوری کنم که در بسیاری از آثار، صدای ویولن ایشان موجود و آرشیو شده است.