ديپلماسي تهديد، بي‌نتيجه و خطرناك

محمدحسين لطف‌الهي

همزمان با تحولات ميداني در نزديكي مرزهاي اوكراين و افزايش احتمال تقابل نظامي مسكو و كي‌يف، رييس‌جمهور ايالات متحده يك بار ديگر به روسيه هشدار حمله نظامي به اوكراين مي‌دهدكه تبعات «ويرانگري» در پي خواهد داشت. جو بايدن رييس‌جمهور ايالات متحده شنبه شب در گفت‌وگويي با خبرنگاران پيرامون مساله احتمال حمله نظامي روسيه به اوكراين، ضمن تاكيد بر اينكه گزينه دخالت نظامي مستقيم امريكا در موضوع اوكراين «هيچ‌گاه» روي ميز نبوده، افزود: اگر پوتين بخواهد در مساله اوكراين دست به اقدام نظامي بزند با «تبعات اقتصادي ويرانگر» اين اقدام مواجه خواهد شد.  امريكا و متحدان اين كشور در ناتو در روزهاي اخير مشتركا براي طراحي مجموعه‌اي از تحريم‌هاي اقتصادي فلج‌كننده عليه روسيه كار مي‌كردند تا در صورت حمله نظامي احتمالي مسكو به قلمرو كي‌يف از آن استفاده كنند و اين پيغام را به روس‌ها منتقل كنند كه حمله نظامي دوباره به اوكراين، عواقب بسيار سخت‌تري از اشغال شبه‌جزيره كريمه در سال 2014 خواهد داشت.

امريكايي‌ها كه نشان داده‌اند به هيچ‌وجه علاقه‌اي به درگير شدن در يك جنگ ديگر ندارند، هرچند گامي در راستاي ارسال نيرو به اوكراين و دفاع از اين كشور برنخواهند داشت اما به گفته رييس‌جمهور ايالات متحده، اين كشور با همراهي ناتو تعداد نيروهايش در اروپاي شرقي را به منظور دفاع از كشورهاي موسوم به گروه بخارست 9 افزايش خواهد داد. اين كشورها شامل لهستان، روماني، جمهوري چك، بلغارستان، استوني، لتوني، ليتواني، اسلواكي و مجارستان مي‌شوند كه براساس ابتكار دوجانبه روساي جمهور لهستان و روماني در نوامبر 2019، در چارچوب ناتو عليه اقدامات تهاجمي روسيه با يكديگر همكاري مي‌كنند.
رييس‌جمهور ايالات متحده همچنين وعده داده است كه به ارتقاي توانايي‌هاي دفاعي مردم اوكراين كمك كند.
اين اظهارات در شرايطي مطرح مي‌شود كه هفته گذشته، جو بايدن گفت‌وگويي 2 ساعته با ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه داشت و انتظار مي‌رفت اين نشست در مسير كاهش تنش‌ها و جلوگيري از وقوع يك درگيري نظامي موثر باشد. مسكو احتمال حمله نظامي به اوكراين را رد مي‌كند و آرايش نيروهايش در نزديكي مرز با اين كشور اروپايي را «دفاعي» مي‌خواند، در مقابل واشنگتن و كشورهاي اروپايي عضو ناتو معتقدند آرايش نظامي روس‌ها يادآور اتفاقات سال 2014 است.
مقام‌هاي كرملين به‌رغم انكار تمايل به اقدام نظامي عليه اوكراين، انكار نمي‌كنند كه از تلاش ناتو براي گسترش دامنه نفوذ خود در شرق ناراحتند و اين اقدام را تهديدي عليه امنيت ملي خود قلمداد مي‌كنند. مسكو اعلام كرده لازمه كاهش تنش، ارايه تضمين از سوي امريكا و ناتو است كه ناتو ديگر به دنبال گسترش مرزهاي خود در شرق نخواهد بود. امريكايي‌ها اما اين خواسته را نپذيرفته‌اند و جيك ساليوان، مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور ايالات متحده مي‌گويد: «بايدن در اين موضع استوار است كه همه كشورها بايد اين حق را داشته باشند كه انتخاب كنند مي‌خواهند با چه كسي متحد شوند.» اختلاف‌نظرهاي اساسي باعث شده تا اميدهاي كمرنگي به اثربخشي ديپلماسي وجود داشته باشد و از يك‌سو كشورهاي غربي مي‌كوشند با افزايش فشارهاي سياسي و تهديد به اعمال فشار اقتصادي مسكو را وادار به عقب‌نشيني از مواضع خود كنند و از سوي ديگر، تحركات روسيه نشان مي‌دهد اين كشور - دست‌كم تا پايان زمستان- تصميمي براي كوتاه آمدن از مواضع خود ندارد.
به گزارش خبرگزاري رويترز، وزراي خارجي كشورهاي عضو گروه ۷ در بيانيه پاياني نشست خود در شهر ليورپول گفتند كه در مواجهه با اقدامات و استقرار نظامي روسيه در نزديكي مرز اوكراين متحد هستند و از مسكو خواستند تا به كاهش تنش بپردازد. همچنين اعضاي اين گروه از روسيه خواستند  براي حل بحران با اوكراين به ابزار ديپلماتيك متوسل شود. در پيش‌نويس اين بيانيه كه توسط منابع مطلع اين نشست تاييد شد، هشدار داده شده است كه «روسيه نبايد كمترين شكي داشته باشد كه تجاوز نظامي بيشتر به اوكراين پيامدهاي بزرگ و هزينه سنگيني خواهد داشت.» در ادامه پيش‌نويس اين بيانيه همچنين ذكر شده است: «ما بر تعهد تزلزل‌ناپذير خود به حاكميت و تماميت ارضي اوكراين و همچنين حق هر كشور مستقلي براي تعيين آينده خود تاكيد مي‌كنيم. ما از روسيه مي‌خواهيم تنش‌زدايي كند، كانال‌هاي ديپلماتيك را دنبال كرده و به تعهدات بين‌المللي خود در شفاف‌سازي فعاليت‌هاي نظامي پايبند باشد. ما حمايت خود را از تلاش‌هاي فرانسه و آلمان در قالب نرماندي براي دستيابي به اجراي كامل توافقنامه‌هاي مينسك به منظور حل مناقشه در شرق اوكراين مورد تاييد قرار مي‌دهيم.»
همزمان با اين اتفاقات، صدراعظم جديد آلمان روز يكشنبه براي مذاكره درباره بحران مهاجرتي در مرز لهستان -بلاروس، مناقشه لهستان با اتحاديه اروپا بر سر استقلال قضايي، تنش‌ها با روسيه بر سر تجميع قوا در مرز اوكراين و سرنوشت خط لوله گاز روسيه به سمت آلمان به ورشو سفر كرد. به گزارش پايگاه خبري ‌ام.اس.ان، دو كشور همسايه آلمان و لهستان به وضوح مشخص كرده‌اند كه چه انتظاراتي از يكديگر دارند. ماتئوش موراويسكي، نخست‌وزير لهستان گفته است به اولاف شولتس، صدراعظم آلمان تاكيد كرده كه مخالف آغاز به كار خط لوله نورداستريم ۲ است كه گاز روسيه را به آلمان مي‌رساند و ممكن است از طرف ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه عليه اروپا به كار رود. اين خط لوله لهستان و اوكراين را دور مي‌زند. همچنين آلمان از تلاش‌هاي لهستان براي مقابله با موج جديد مهاجراني كه از سمت بلاروس مي‌آيند و اتحاديه اروپا، مينسك را مسوول مهندسي اين بحران مي‌داند، حمايت كرده است و مي‌گويد به ورشو و بروكسل براي يافتن راهكاري براي مناقشه حقوقي خودشان كمك مي‌كند. در همين حال دولت جديد آلمان علنا تعهدي براي متوقف كردن خط لوله گازي روسيه، در صورت حمله مسكو به اوكراين، ارايه نداده و ارايه چنين تعهدي خواسته لهستان و ايالات متحده است.
از سوي ديگر مقامات امريكايي به اعضاي كنگره گفته‌اند كه اين درك وجود دارد كه اگر روسيه به اوكراين حمله كند، آلمان اين پروژه خط لوله را متوقف كند. مقامات آلماني هنوز اين گزارش‌ها را تاييد نكرده‌اند، اما شولتس چهارشنبه گفت اگر روسيه مرز اوكراين را نقض كند، با پيامدهايي مواجه خواهد شد.
در سوي مقابل، روس‌ها تحركاتي دارند كه بيش از پيش تحليلگران را نگران كرده است. روزنامه گاردين در خصوص اين تحركات مي‌نويسد: «يك قطار كه هفته گذشته از مناطق جنوب غربي روسيه عبور مي‌كرد تا خود را به نزديكي مرز با اوكراين برساند، حامل اخبار بسيار بدي براي تلاش ديپلماتيك در راستاي تنش‌زدايي ميان مسكو و كي‌يف بود. اين قطار در حال انتقال سامانه دفاع هوايي Buk-M1 به مرزهاي روسيه و اوكراين بود؛ سامانه‌اي كه در سال 2014 با شليك به هواپيماي مسافربري متعلق به خطوط هوايي مالزي در شرق اوكراين، باعث كشته شدن بيش از 298 غيرنظامي شد.» به نوشته اين روزنامه، روسيه اگر واقعا تصميم به حمله به اوكراين داشته باشد بايد گام‌هايي به منظور فراهم كردن پيش‌زمينه‌هاي اين تهاجم بردارد: خطوط انتقال سوخت به مناطق جنوب غربي را آماده كند، بيمارستان‌هاي صحرايي بسازد و سامانه‌هاي دفاع هوايي نظير Buk-M1 را به اين منطقه انتقال دهد. اين روزنامه انگليسي نوشته كه انتقال سامانه‌هاي دفاع هوايي يعني خطر تهاجم به اوكراين بيشتر شده است.
داده‌هاي موسسه تحقيقاتي آنلاين Conflict Intelligence (CIT) نشان مي‌دهد حتي زماني كه پوتين و بايدن در حال گفت‌وگوي رودر‌رو (مجازي) بودند نيز انتقال نيرو و تجهيزات به نزديكي مرز اوكراين از سوي روسيه ادامه داشت. اين موسسه كه به تصاوير منتشرشده در رسانه‌هاي اجتماعي، برنامه‌هاي راه‌آهن روسيه و ساير داده‌هاي موجود به منظور نشان دادن روند افزايشي حضور نيروهاي نظامي روسيه در مرز با اوكراين استناد مي‌كند در گزارش خود نوشته است: «اين داده‌ها به ما امكان مي‌دهد به اين نتيجه برسيم كه با وجود مذاكرات بين بايدن و پوتين، تغييري در روند افزايش نيروهاي نظامي روسيه كه در نزديكي مرز با اوكراين مستقر هستند رخ نداده و روسيه كماكان به تقويت قواي نظامي خود در اين منطقه ادامه مي‌دهد.»