در حال حاضر 3.650 محيط‌بان در مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محيط زيست مشغول خدمت هستند اما شرايط استخدامي آنها به يك شكل نيست. محيط‌بان‌هاي رسمي، محيط‌بان‌هاي پيماني، محيط‌بان‌هاي قراردادي و محيط‌بان‌هاي طرحي كه هركدام شرايط استخدامي خاص خود را دارند. سرهنگ جمشيد محبت‌خاني چندي پيش در مصاحبه با «اعتماد» در مورد بيمه تكميلي و بند 10 ماده 68 محيط‌بان‌هاي رسمي و پيماني گفت كه وعده‌ها محقق شده و در حكم حقوقي ارديبهشت سال جاري هم معوقه فروردين به همه محيط‌بان‌هاي رسمي و پيماني پرداخت خواهد شد. اما در سوي ديگر، محيط‌بان‌هاي طرحي، شركتي يا معدني هستند كه همچنان وضعيت استخدامي آنها مشخص نيست و برخي از آنها از شرايط كاري و زندگي خود به‌شدت گله‌مند هستند.
به‌‌رغم قول‌ها و مكاتباتي كه گويا انجام شده اما همچنان جوابي مشخص از جانب سازمان اداره استخدامي دريافت نشده تا بتوان نزديك 500 محيط‌بان طرحي و قراردادي را از طريق آزمون و مناسباتي خاص تبديل وضعيت كرد و آنها را به رسمي يا پيماني تبديل كرد. روزنامه اعتماد چندي است كه دغدغه‌هاي محيط‌بان‌ها و خانواده‌هاي آنها را دنبال مي‌كند و به همين دليل همواره تماس‌هايي از جانب محيط‌بان‌هايي داشته كه اغلب تمايل دارند صحبت‌هاي‌شان به صورت ناشناس بازتاب داده شود. «اعتماد» با يكي از محيط‌بان‌هاي طرحي سازمان حفاظت محيط زيست كه مايل به درج نام خود نبود، درباره گله مندي‌هاي اين قشر گفت‌وگو كرده است.
پيش از هر چيز بگوييد كه چرا شغل محيط‌باني را انتخاب كرديد؟
من از زمان كودكي به محيط زيست علاقه داشتم و از سال‌ها پيش هم به محيط‌باني علاقه‌مند شدم اما متاسفانه اين امكان را نداشتم كه درس بخوانم و دانشگاه بروم. مشكلات مالي در خانواده و مسائل ديگري در زندگي پيش آمد كه مانع ادامه تحصيل من شد و در نهايت تا ديپلم بيشتر نتوانستم ادامه دهم. ابتدا به عنوان هميار محيط‌بان وارد كار محيط زيست شدم؛ آن زمان شنيده بودم كه از اين طريق نيرو جذب مي‌كنند و امكان استخدام در محيط زيست فراهم است. جالب است كه بدانيد رويه استخدام بسياري از محيط‌بان‌هاي رسمي، پيماني يا حتي رييس‌هاي ادارات، معاونين و مديركل‌هاي سازمان محيط زيست هم به همين صورت بوده.
و الان از انتخاب خود ناراضي هستيد؟
نمي‌دانم كه جواب اين سوال را چگونه بدهم چون من به واسطه علاقه شخصي محيط‌بان شدم منتها از بخت بد تا امروز تبديل وضعيت صورت نگرفته و هر روز مستاصل‌تر مي‌شوم.
آيا به شما قول استخدام رسمي داده بودند؟
بله همواره قول‌هايي داده شده اما در اين چند سالي كه محيط‌بان طرحي بودم، وعده‌ها محقق نشده است.
موقعيت‌هاي شغلي ديگري براي شما فراهم نبود كه همچنان كار را با محيط زيست به اين شكل ادامه داديد؟
چرا واقعيتش چند سال پيش موقعيت‌هاي بهتر شغلي بود؛ به عنوان مثال يكي از اقوام پيشنهاد كرد كه وارد كار پيمانكاري و ساختمان‌سازي شوم. جاي ديگري هم در شهرداري بود كه براي پيمانكاري پيشنهاد دادند. هميشه پيش خودم فكر مي‌كنم، اگر هر كار ديگري را جز اين انتخاب كرده بودم، شايد وضعم بهتر بود. نمي‌دانم چطور بگويم ولي فكر مي‌كنم اشتباه كردم كه موقعيت شغلي، خانه، زندگي، بيمه و رفاه فرزندانم را قرباني اين شغل كردم. از طرفي هم به اين فكر هستم كه من به دنبال علاقه‌ام رفتم چون مي‌خواستم براي محيط زيست موثر باشم، هميشه دوست داشتم كه نام نيكي از خود براي حفاظت از محيط زيست برجا بگذارم اما الان شرايطي دارم كه نه مي‌توانم دست از كار مورد علاقه‌ام بكشم و نه ديگر مثل گذشته جوان هستم كه بخواهم وارد شغل ديگري شوم.
خانواده شما چطور، آنها هم ناراضي هستند؟
زماني كه وارد شغل محيط‌باني شدم، فرزند اولم كه دختر بود، 6 يا 7 سال داشت؛ دخترم الان بزرگ شده و چند خواستگار دارد اما ما فقط به دليل مشكلاتي كه خود در خانواده آن‌هم به دليل هزينه‌ها داشته‌ايم، به خواستگارهايش جواب رد داده‌ايم. فشار اين مساله روي من به حدي است كه فكر مي‌كنم طي سال‌ها كار در محيط‌زيست نه‌تنها خودم آسيب ديده‌ام بلكه حتي به خانوادهام هم ضرر زده و به آنها ظلم كرده‌ام.
سازمان محيط زيست در بحث مالي كمكي به شما نكرده؟
نه متاسفانه، در بحث مالي خيلي آسيب ديده‌ام به حدي كه همين الان هم براي معيشت خانوادهام مشكل جدي دارم. دغدغه‌هاي مكرر من را آزرده كرده، يك پدر چقدر مي‌تواند تحمل داشته باشد كه نه بتواند دختر خود را شوهر دهد و نه بتواند دغدغه معيشت خانواده‌اش را حل كند. باور كنيد كه زندگي من و خانوادهام الان در شرايط فوق بحراني است، تا الان هم واقعا از كارم كم نگذاشته‌ام و با دل و جان خدمت كرده‌ام چون با خدا و طبيعت عهدي بسته‌ام اما احساس مي‌كنم ظلم در حق خانوادهام كرده‌ام، خجالت براي من مانده از ناراحتي و دردي كه فكر مي‌كنم در حق همسر و فرزندانم روا كرده‌ام. بعد از هر شيفت كاري كه به خانه مي‌روم، حتي در چشم‌هاي فرزندانم نمي‌توانم نگاه كنم، هميشه به اين فكر مي‌كنم كه همكلاسي‌هاي فرزندانم در چه شرايطي هستند و او در چه شرايطي است، بسياري از همسن و سال‌هاي دخترم الان گوشي موبايل دارند اما من حتي توان خريد يك گوشي معمولي را هم ندارم.
غير از شما وضعيت ساير محيط‌بان‌هاي طرحي هم همين‌طور است؟
بله شرايط اكثر محيط‌بان‌هايي كه مانند من وارد محيط زيست شده‌اند؛ مخصوصا در اين چند سال اخير كه تبديل وضعيتي اتفاق نيفتاده، به همين صورت و شايد حتي بدتر هم بوده. البته خب ممكن است محيط‌بان‌هايي هم باشند كه وضعيت مالي خوبي از قبل داشته باشند يا پدرشان ثروتمند بوده و توانسته‌اند در كنار كار محيط‌باني، شغل دومي هم داشته باشند پس شايد آنها اين مشكلات من را نداشته باشند.
وضعيت محيط‌بان‌هاي طرحي دقيقا چه تفاوتي با ساير محيط‌بان‌ها دارد؟
نحوه استخدام محيط‌بان‌ها با يكديگر تفاوت‌هايي دارد؛ در واقع چندين مدل قرارداد با محيط‌بان‌ها بسته مي‌شود. يكي محيط‌بان‌هاي رسمي هستند كه شرايط آنها از اساس با محيط‌بان‌هاي قراردادي و طرحي فرق دارد. محيط‌بان‌هاي پيماني هستند كه تفاوت چنداني با رسمي‌ها ندارند و شايد بتوان گفت كه حقوق آنها هم با رسمي‌ها تفاوت زيادي ندارد. تعدادي نيروهاي قراردادي هستند كه قرارداد آنها با سازمان محيط زيست است؛ قرارداد مشاغل كارگري و قرارداد معين‌ها كه كد شناسه و كد پرسنلي دارند؛ حقوق و مزاياي آنها هم به نسبت بد نيست؛ آنها به نوعي امنيت شغلي دارند فقط نيروهاي قرارداد معين با نيروهاي پيماني اختلاف حقوق دارند. اما يك نوع قراردادهاي ديگري هست كه اداره كل استان‌ها (هر استان) براساس نياز شديدي كه به محيط‌بان داشته، نيرو جذب كرده. جذب نيرو هم اغلب از نيروهاي بومي و توانمند بوده. در بحث حقوق و بيمه تلاش‌هايي از راه‌هاي مختلف صورت گرفته به عنوان مثال شركت‌هاي پيمانكاري كه با محيط زيست در ارتباط هستند يا معادن يا فرضا كارخانه‌اي كه در شرف تاسيس بوده و مي‌خواسته از سازمان محيط زيست مجوز بگيرد، سازمان پذيرفته كه مجوز را بدهد اما در قبال آن خواسته كه آن كارخانه يا معدن يا شركت پيمانكاري، حقوق و بيمه آن دو نفر نيروي طرحي، شركتي يا معدني را بپذيرد. در واقع محيط زيست براساس تعهد اجتماعي تلاش كرده كه براي محيط زيست كمك بگيرد؛ اين كمك‌ها مي‌تواند جذب نيرو باشد، مي‌تواند تامين تجهيزات مانند موتوسيكلت و ... باشد. اما نيروهاي طرحي از اين دست كه خود من هم جزو آنها هستم، بدين شكل سازماندهي شده‌اند.
اين رويه به تازگي دنبال شده يا در گذشته هم به همين منوال بوده؟
خير اين رويه جديد نيست بلكه از همان ابتدايي كه سازمان محيط زيست تاسيس شد، اين رويه وجود داشت. خيلي از اين نيروها در گذشته از شكارچي‌ها و افراد بيابان‌گرد و راه‌بلد انتخاب مي‌شدند؛ هدف هم اين بود كه از يك طرف جلوي شكار غيرمجاز را بگيرند هم اينكه نيروهاي محيط‌باني تكميل شوند. بنابراين حقوق اين محيط‌بان‌ها را هم معدن يا كارخانه يا حتي به صورت كارگري روزمزد پرداخت مي‌كردند اما براساس سازوكاري كه وجود داشت؛ همين نيروها در درازمدت استخدام مي‌شدند. روند كار به اين صورت بود كه سازمان محيط زيست به رياست‌جمهوري يا امور استخدامي نامه‌اي مي‌زد و درخواست استخدام فرضا 500 نفر نيرو مي‌كرد و براساس مجوزي كه دريافت مي‌كرد، به اين نيروها كد داده مي‌شد كه استخدام شوند. ما هم به همين اميد وارد كار شديم اما شرايط تغيير كرده و متاسفانه سال‌هاست كه منتظر استخدام شدن هستيم.
ساعت‌هاي كاري محيط‌بان‌هاي طرحي به چه صورت است؟
شيفت‌ها و ساعت‌هاي كاري محيط‌بان‌هاي طرحي و قرارداد معين با استخدامي‌ها هيچ فرقي ندارد حتي محيط‌بان‌هاي بدون قرارداد رسمي با وضعيت بلاتكليف و بدون شرايط استخدامي معين، اغلب بايد بيشتر هم كار كنند در حقيقت ما بعضي وقت‌ها بايد دو برابر نيروهاي رسمي كار كنيم.
چرا؟
طبيعي است چون آنها امنيت شغلي و قرارداد مشخص دارند؛ كسي با غيبت يا كم‌كاري آنها كاري ندارد اما نيروهاي طرحي مانند ما خيلي در مضيقه هستند چون حاشيه امن نداريم و وضعيت ما در عمل بلاتكليف است يعني هر لحظه ممكن است يك مدير كل بيايد كه ما را نخواهد. در نتيجه اغلب نيروهاي طرحي در سازمان محيط زيست الان 2 يا 3 برابر كار مي‌كنند. محيط‌بان‌هاي رسمي و پيماني معمولا به هيچ‌وجه شيفت تنهايي در بيابان نمي‌ايستند فقط ما محيط‌بان‌هاي طرحي بلاتكليف هستيم كه شيفت‌هاي كاري و گشت‌زني تنها يا شب ماندن تنها در پاسگاه دورافتاده مناطق محيط زيست را مي‌پذيريم؛ آن‌هم چون مجبور هستيم و چاره‌اي نداريم. واقعيت اين است كه اين شرايط باعث مي‌شود محيط‌بان در برخورد با متخلف شكار و ... از همه نظر در تنگنا باشد. محيط‌بان دغدغه‌اش آبرساني به حيات وحش و حفاظت از محيط زيست است، سازمان حفاظت محيط زيست بايد به ما كمك كند كه مسائل اداري از اين دست در انجام وظيفه و خدمت محيط‌بان تاثيرگذار نباشد اما دريغ...
شما بيمه هم نيستيد؟
نه محيط‌بان‌هاي طرحي و قراردادي محيط زيست معمولا بيمه نيستند يعني ما براي هر نوع درگيري با شكارچي متخلف هم ترس و واهمه داريم چون هيچ پشتوانه‌اي جز خداي بزرگ نداريم.
حقوق و مزاياي شما به چه صورت است؟
همان‌طوركه گفتم وقتي يك نيرو به يك كارخانه يا معدن واگذار مي‌شود؛ حقوق را آن معدن يا كارخانه پرداخت مي‌كند. گاهي هم ماه‌ها بيمه و حقوق قطع مي‌شود؛ نزديك 600 الي 700 هزار تومان حقوق من فقط صرف رفت‌وبرگشت به محل خدمتم مي‌شود، باقي پول هم در اين حد است كه در محل كار نان و پنير يا تخم‌مرغ يا حداكثر يك ماست كوچك براي جيره غذايي مصرف كنم. گوشت، ميوه و تفريح مدت‌هاست از زندگي خانوادهام حذف شده. تازه همين حقوق هم هميشگي نيست.
هر ماه چند روز را در بيابان هستيد؟
15 الي 17 شب را هر ماه در بيابان سپري مي‌كنيم.