رقابت واشنگتن و پكن در جنوب شرقي آسيا

محمدحسين لطف‌الهي

آنتوني بلينكن، وزير امور خارجه امريكا روز گذشته و طي سفر خود به جنوب شرقي آسيا ضمن اشاره به استراتژي ايالات متحده در قبال اين منطقه و تمايل اين كشور به تقويت پيمان‌هاي آسيايي، پيشنهاد كرد كه همكاري‌هاي امنيتي و اطلاعاتي ميان واشنگتن و شركاي منطقه‌اي امريكا كه نگراني‌هاي بسياري درباره «رفتارهاي تهاجمي چين» دارند، افزايش پيدا كند. بلينكن روز سه‌شنبه در جاكارتا پايتخت اندونزي، منطقه شرق آسيا را يكي از پويا‌ترين مناطق جهان خواند و تاكيد كرد همه كشورها خواهان اين هستند كه اين منطقه به دور از ارعاب و تحميل اراده از طريق زور اداره شود. او افزود ايالات متحده و شركايش در منطقه درياي چين جنوبي با هر اقدام غيرقانوني مقابله خواهند كرد. وزير خارجه امريكا كه در يك دانشگاه سخنراني مي‌كرد، گفت: «ما و متحدان‌مان تلاش مي‌كنيم از نظم مبتني بر قانون كه طي دهه‌ها تلاش در اين منطقه بنا شده، دفاع كنيم تا اطمينان حاصل شود درياي چين جنوبي آزاد و قابل دسترسي براي همه باقي خواهد ماند.» او كه بار ديگر در حال تكرار ادعاهاي ايالات متحده در خصوص چين بود، تأكيد كرد تلاش امريكا و متحدانش براي دفاع از نظم مبتني بر قانون در منطقه به اين دليل نيست كه يك كشور از پيشرفت باز بماند يا مسير پيشرفت كشورها سد شود بلكه از اين رو چنين تلاشي صورت مي‌گيرد كه حق پيشرفت محفوظ بماند و هر كشوري به دور از تهديد و ارعاب بتواند مسير خود را انتخاب كند. بلينكن گفت: «به همين دليل است كه در مورد اقدامات تهاجمي پكن نگراني‌هاي زيادي از شمال شرق آسيا تا جنوب شرق آسيا و از رودخانه مكونگ تا جزاير اقيانوس آرام وجود دارد.»

به گزارش خبرگزاري فرانسه، آنتوني بلينكن سپس ليستي از اتهام‌ها عليه چين مطرح كرد و مدعي شد كه اين كشور مشغول به انجام اقدامات ذيل است: «ادعاي تعلق درياهاي آزاد به عنوان درياهاي خود، ايجاد اخلال در بازارهاي آزاد از طريق يارانه به شركت‌هاي دولتي، انكار صادرات يا لغو معاملات براي كشورهايي كه با سياست‌هاي‌شان موافق نيست.» چيني‌ها معتقدند درياي چين جنوبي متعلق به آنهاست و در حالي كه دادگاه‌هاي بين‌المللي و كشورهاي همسايه اين ادعا را معتبر نمي‌دانند، تلاش مي‌كنند با استقرار قواي نظامي و تحت فشار قرار دادن ديگر كشورها خواست خود را بر ديگران تحميل كنند. چين همچنين براي دستيابي به اين خواسته اقدام به ساختن جزيره‌هايي مصنوعي در درياي چين جنوبي كرده است. نيويورك‌تايمز سفر اخير وزير خارجه امريكا به منطقه شرق آسيا، رقابت با چين بر سر قدرت نرم معرفي مي‎كند. به نوشته اين روزنامه بلينكن كه تصميم داشت تقابل با چين را كمتر از آنچه هست نشان بدهد، تلاش كرد به كشورهاي جنوب شرق آسيا بگويد حتي اگر ايالات متحده سرمايه‌گذاري كمتري از نظر اقتصادي و در مقايسه با چين در اين منطقه داشته اما همچنان شريك بهتري نسبت به پكن به حساب مي‌آيد. تلاشي كه مشخص نيست نتيجه آن براي امريكايي‌ها چه باشد. در حال حاضر 60 درصد اقتصاد جهان در منطقه شرق آسيا متمركز شده و اين منطقه بيشترين رشد را در مقايسه با ديگر مناطق در جهان داشته است. بر اساس برآوردهايي كه در سال 2020 انجام شده، حجم تجارت چين با منطقه جنوب شرق آسيا بيش از 685 ميليارد دلار است؛ رقمي كه نزديك به دو برابر حجم مبادلات تجاري ميان ايالات متحده و كشورهاي اين منطقه است و ثابت مي‌كند جلوگيري از افزايش نفوذ و قدرت چين در منطقه امري آسان و در دسترس براي واشنگتن نخواهد بود. بر اساس گزارش بلومبرگ، به رغم تداوم شيوع بيماري كوويد - 19 تلاش چين براي پيش بردن ابتكار جاده - كمربند كه هدف آن توسعه زيرساخت‌هايي نظير بزرگراه‌ها، راه‌آهن و بنادر است همچنان ادامه دارد. در ماه دسامبر، پروژه 6 ميليارد دلاري خط آهن سريع‌السير لائوس تكميل شد. چند هفته قبل از آن، ويتنام اولين خط متروي خود را در هانوي افتتاح كرد و در اندونزي پيشرفت در پروژه‌هاي ساخت خطوط ريلي پرسرعت، نيروگاه‌ها، سدها و بزرگراه‌ها محسوس است. چين اصلي‌ترين نقش را در تامين مالي اين پروژه‌ها دارد.
كارشناسان معتقدند سياست پكن در قبال اين منطقه بسيار موثرتر و كارآمدتر از سياست ايالات متحده بوده است. جاناتان استرومست، كارشناس مسائل آسياي جنوب شرقي و تحليلگر ارشد موسسه بروكينگز، در اين باره مي‌گويد: «پاشنه آشيل سياست ايالات متحده همچنان تعامل اقتصادي است و چين در تجارت و سرمايه‌گذاري زيرساختي بسيار از ايالات متحده پيشي گرفته است.» او معتقد است تلاش‌هاي موازي چين و ايالات متحده براي پيشي گرفتن از يكديگر در منطقه جنوب شرقي آسيا اين خطر را ايجاد مي‌كند كه «شكاف‌هاي ناشي از اين دو قطبي در منطقه» تشديد شده و ثبات و توسعه منطقه با چالش‌هايي جدي مواجه شود. كيشوره محبوباني، استاد دانشگاه سنگاپور هم باور دارد «بازي بلند چين در رقابت با بازي كوتاه امريكا پيروز شده است.» او در نشريه فارن پاليسي مي‌نويسد: «زير دريايي‌ها از ديد چشم و رادار پنهان هستند اما تجارت حتي از زيردريايي‌ها هم مخفي‌تر است. هر دو آنها در راستاي تأمين امنيت موثرند- اولي از طريق ايجاد بازدارندگي و دومي از طريق ايجاد وابستگي متقابل - اما واقعيت اين است كه امنيت به وجود آمده از طريق روابط اقتصادي دوام و ماندگاري بيشتر نسبت به امنيت به وجود آمده از طريق زيردريايي‌ها دارد.» او مي‌افزايد: «توافق‌هاي نظامي، نظير توافق‌هاي فروش زيردريايي‌ها به آساني مي‌توانند از بين بروند. كافي است در اين باره از فرانسه سوال كنيد كه امسال قرارداد طولاني مدت فروش زيردريايي‌هاي تهاجمي به استراليا را از دست داد. در مقابل، از بين بردن وابستگي متقابل اقتصادي ايجاد شده به وسيله معاملات تجاري دشوارتر است. در اين خصوص هم مي‌توانيد از ترامپ بپرسيد كه نتوانست توافق تجارت آزاد امريكاي شمالي (نفتا) را نابود كند و مجبور شد به امضاي توافقي جديد كه شباهت‌هاي بسياري با توافق قبلي داشت راضي شود.» تفاوت ميان اين دو راهبرد، تفاوت ميان بازي كوتاه ايالات متحده را در مقايسه با بازي طولاني چين نشان مي‌دهد. او نتيجه گرفته است كه ايالات متحده نمي‌تواند بدون توسعه روابط اقتصادي خود با كشورهاي منطقه كه در كوتاه‌مدت دست يافتني نيست نمي‌تواند با نفوذ چين در جنوب شرقي آسيا مقابله كند. روز گذشته، وانگ ون‌بين سخنگوي وزارت خارجه چين با انتقاد از تلاش‌هاي امريكا براي تفرقه‌افكني و ايجاد شكاف در شرق آسيا و اقيانوسيه، در واكنش به اظهارات «آنتوني بلينكن» وزير امور خارجه امريكا طي سفر به جنوب شرق آسيا نيز تاكيد كرد: «اقدام ايالات متحده براي ايجاد شكاف و رويارويي در منطقه آسيا و اقيانوسيه كارساز نيست و اين شيوه ديگر در جهان حامي ندارد.» اين ديپلمات چيني اظهار كرد: «امريكا از يك طرف درباره تهديد چين صحبت مي‌كند و از طرف ديگر مي‌گويد كه نمي‌خواهد وارد تقابل با چين شود. چنين تناقضي در اظهارات مقام‌هاي امريكايي با روح نشست‌هاي امريكا - چين همخواني ندارد و كشورهاي منطقه نمي‌توانند آن را بپذيرند.» به نوشته چاينا ديلي، وانگ ادامه داد: «اگر امريكا نمي‌خواهد بر مبناي ادعاهاي خود عمل كند و قصد دارد نقش سازنده‌اي براي صلح و توسعه در آسيا - اقيانوسيه ايفا كند، بايد به ساختار همكاري منطقه‌اي مخصوصا آسه‌آن احترام بگذارد؛ نه اينكه دروغ‌هاي ايدئولوژيك بگويد.» او با تاكيد بر لزوم احترام گذاشتن امريكا به تلاش‌هاي كشورهاي منطقه شرق آسيا اظهار داشت: «كه شامل تلاش‌هاي چين و كشورهاي آسه‌آن براي حفظ صلح وثبات در درياي جنوبي چين مي‌شود، نه اينكه جنگنده و كشتي جنگي به اين منطقه بفرستد و مشكل‌زايي كند.»