پيش به سوي موزه‌هاي هوشمند
نسترن بكتاش
شرايط نگهداري مناسب اشيا در ويترين‌ها و مخازن موزه‌هاي ايران كه از نظر اقليمي تنوع زيادي دارد، نبود يك استاندارد جامع و ملي براي نگهداري از اشيا از سوي وزارت ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي و اهميت تاريخي اين اشيا كه ميراث ملي به شمار مي‌روند سبب شد تا گروهي ايراني اختراعي داشته باشند كه در دو مسابقه جهاني مدال طلا گرفت و حالا به صورت آزمايشي با هزينه شخصي مخترعان درموزه آرداك مانوكيان تهران اجرا شد.
اين اختراع در راستاي هوشمندسازي موزه‌ها، اينترنت اشيا و تامين مخازن امن توسط محمودرضا گرجي، مرجان حاجي‌رحيمي و سالار بصيري صورت گرفت و بين 800 گروه شركت‌كننده در نخستين مسابقه بين‌المللي اختراعات سوييس (ويژه مخترعان عضو فدراسيون جهاني ايفيا) كه تيرماه امسال برگزار شد و در ششمين نمايشگاه بين‌المللي اختراعات تركيه در استانبول مدال طلاي جهان را از آن خود كرد.
اما اين اختراع چيست و چه لزومي براي اجراي آن وجود داشت؟ محمودرضا گرجي، سرپرست گروه در اين باره مي‌گويد: نگهداري از اشياي تاريخي دغدغه ما بوده و اين اختراع كه در سازمان جهاني مالكيت معنوي (WIPO) در حال ثبت است در حقيقت كمك مي‌كند مشكلات نگهداري از اشياي موزه‌اي چه در ويترين‌ها و چه در مخازن شناسايي و مرتفع شود. او در ادامه مي‌گويد: از زماني كه با همكاري و حمايت ايكوم ايران، موزه آرداك مانوكيان انتخاب شد تا اين اختراع به صورت آزمايشي در آن اجرا شود، تامين قطعات مورد نياز به دليل تحريم و گراني‌هاي پي در پي سبب شد پروژه با مشكلات جدي دست و پنجه نرم كند اما سرانجام نهايي و در پنج نقطه مختلف موزه ارامنه نصب و پايش آغاز شد. گرجي كه تاكنون 31 مدال جهاني در حوزه اختراعات دارد در ادامه گفت: وقتي در مسابقه جهاني سوييس كه در سطح جهان بسيار معتبر است، مدال طلا كسب كرديم، پيشنهاداتي براي همكاري از سوي كشورهاي حاشيه خليج فارس داشتيم اما اولويت ما موزه‌هاي ايران و حفاظت از اشياي تاريخي كشورمان بود و به همين دليل اين پيشنهادات را كه اتفاقا از نظر مالي بسيار وسوسه‌برانگيز بودند، قبول نكرديم.
موزه‌هاي ايران نيازمند فناوري‌هاي نوين
سيداحمد محيط طباطبايي، رييس ايكوم ايران در اين باره به «اعتماد» گفت: متاسفانه در موزه‌هاي كشور با كمبود و فقر فناوري‌هاي نوين و تجربه‌هاي جديد از اين دست روبه‌رو هستيم، همان‌طور كه ادبيات موزه‌اي به قدر كافي در ايران وجود ندارد، در حوزه‌هاي فني نيز با اين مشكل روبه‌رو بوديم. او با تاكيد بر اهميت مساله حفاظت و اينكه مهم‌ترين ركن ميراث فرهنگي را حفاظت تشكيل مي‌دهد، ادامه داد: يكي از موارد اصلي حفاظت، حفاظت از آثار منقول موجود در موزه‌هاست كه امروزه با وجود اپيدمي ويروس كرونا يادآور شده كه حفاظت از ميراث فرهنگي فقط شامل حال ابنيه نمي‌شود، بلكه آثار و حتي افرادي كه به موزه مي‌آيند را نيز در برمي‌گيرد. رييس ايكوم ايران گفت: حال اگر بتوانيم از فناوري‌هاي جديد به گونه‌اي استفاده كنيم كه مديريت موزه يا امين اموال موزه بتواند بهتر وظايف خودش را انجام دهد و اين مسووليت را به نحو احسن انجام دهد و زمان بيشتري براي انجام امور پژوهشي و علمي داشته باشد، كار نيكو و حايز اهميتي است. در سال گذشته گروه مخترعان ايراني، موفق شدند در اين باره محصولي جديد در راستاي هوشمندسازي موزه‌ها به وجود بياورند كه در حوزه حفاظت و مديريت كاربرد دارد و با همكاري كميته ملي موزه‌هاي ايران (ايكوم) موزه ارامنه تهران داوطلب همكاري لازم براي نصب نخستين نمونه اين فناوري شد كه تحول بالايي را در حوزه موزه‌داري به وجود آورده از صرفه‌جويي در وقت و نيروي انساني گرفته تا كاهش هزينه‌هاي مادي و لطمات وارده به آثار.
پايش ضرورت حفظ آثار است
عليرضا قلي‌نژادپيربازاري، معاون فناوري و كاربردي‌سازي پژوهشگاه ميراث فرهنگي و گردشگري كشور نيز درباره اين اختراع گفت: وقتي موضوع ورود فناوري به عرصه‌هاي مختلف به ويژه حوزه فرهنگ و ميراث فرهنگي پيش مي‌آيد، طبيعتا راجع به همزماني و معاصر بودن صحبت مي‌كنيم، چراكه فناوري يك امر مطلق نيست و در هر دوره‌اي شاهد ورود دستاوردهاي فناورانه به زمينه‌هاي مختلف هستيم. او در ادامه گفت: در حوزه ميراث فرهنگي به دليل حساسيت‌هاي موضوع فناوري با احتياط بيشتري همراه است. حفاظت مهم‌ترين ركن ميراث فرهنگي در كشور است و ورود ابزارها و محصولات و نگاه فناورانه درباره آن با احتياط بيشتري همراه است.اما يك حوزه‌اي وجود دارد كه در هرحالت نوآوري در آن به نفع ميراث فرهنگي است و آن حوزه پايش است.به هر روي اشيا و آثار در طول زمان دچار آسيب‌هايي مي‌شوند كه با چشم غيرمسلح قابل ديدن نيست و ممكن است زماني برسد كه تاثير اين آسيب‌ها روي آثار به حدي برسد كه غيرقابل بازگشت و جبران باشد. بدين ترتيب است كه فناوري در اين حوزه مي‌تواند بسيار كمك كند يعني ابزارهاي دقيق به كمك شيوه‌هاي پايشي مي‌تواند از فرسودگي‌هاي غيرقابل جبران پيشگيري كند. يكي از پيشرفت‌هايي كه شاهد آن هستيم، اين است كه اين جوانان با اين فناوري در صحنه‌هاي بين‌المللي نيز به افتخاراتي براي ايران نايل شده‌اند، ابزاري است كه آنها اختراع كرده‌اند، مجموعه‌اي از نرم‌افزار و سخت‌افزارهايي است كه در فضاهاي موزه‌اي به معني عام مي‌توان از آن براي پايش استفاده كرد؛ چه محيط قرارگيري آثار و چه آثار را.
قلي‌نژاد تاكيد كرد كه پايش امر پرريسكي نيست و مثل كنترل محوطه‌ها از طريق دوربين‌هاي نظارتي است و براي حفاظت از اشيا ضرورت دارد.