سفر رهبر كاتوليك‌هاي جهان و بحران پناهجويان
محمود فاضلي
اگرچه پاپ رهبر كاتوليك‌هاي جهان در سال 2016 به جزيره لسبوس يونان سفر كرده بود، اما سفر اخير او به يونان در بيست سال گذشته براي نخستين‌بار صورت گرفت. پاپ ژان پل دوم ماه مه 2001 به آتن رفته بود. او قبل از سفر در پيامي ويديويي خود را به عنوان «زائري» معرفي كرد كه در يونان با همه و نه فقط با كاتوليك‌ها كه اقليت 1.2درصدي در كشوري كه اكثريت آن ارتدوكس هستند، ديدار مي‌كند. او در اين سفر با خانم ساكلاروپولو رييس‌جمهور و ميتسوتاكيس نخست‌وزير يونان و اسقف اعظم كليساي ارتدوكس يونان و پس از آن با جامعه كاتوليك ديدار داشت. همزمان با تشديد سياست‌هاي نظارت مرزي كشورهاي اروپايي، بر معضل پناهجويان و اينكه درياي مديترانه شاهد تلاش‌هاي مداوم هزاران مهاجر غيرقانوني براي رسيدن به اروپا است و تنها بيش از 1200 مهاجر در سال 2020 در دريا جان خود را از دست داده‌اند، پاپ يك‌بار ديگر به جزيره لسبوس يونان رفت تا با پناهجويان در اردوگاه از سازه‌هاي پيش‌ساخته كه برخي شبيه به كانتينرهاي حمل و نقل و برخي كوچك‌تر و از پلاستيك ساخته شده‌اند، ملاقات كند. اين اردوگاه كه اطراف آن با سيمان، سيم خاردار و دريا احاطه شده است، جايگزين اردوگاه «موريا» است كه سال گذشته در آتش سوخت. اردوگاهي كه شرايط بسيار اسفناكي داشت به نمادي از شكست بشردوستانه اتحاديه اروپا تبديل شد. در اردوگاه جايگزين، پناهندگان شرايط بهداشتي كمي بهتر شده است. اين كشور مديترانه‌اي از ديرباز يك گذرگاه اصلي به اتحاديه اروپا براي مهاجران و پناهجوياني بوده كه از فقر و جنگ در خاورميانه، آسيا و آفريقا گريخته‌اند. صدها هزار نفر در دهه اخير به‌ويژه در سال 2015 پس از عبور با قايق‌هايي از تركيه خود را به سواحل جزيره لسبوس رساندند. پاپ از اينكه پس از پنج سال از ديدارش از اين اردوگاه شاهد تغييرات اندكي در ارتباط با مساله مهاجرت بود، انتقاد كرد.
او در سخنانش تلاش كرد با پناهجويان اعلام همبستگي كند: «اينجا هستم تا صورت‌هاي‌تان را ببينم و در چشمان‌تان نگاه كنم. چشماني پر از ترس و انتظار، من اينجا هستم تا به شما بگويم كه به شما نزديك هستم.»
او از كساني كه از بحران مهاجرت براي اهداف سياسي استفاده مي‌كنند، چنين انتقاد كرد: «به راحتي مي‌توان افكار عمومي را به القاي ترس به ديگران تحريك كرد. بايد به علل دور دست تاخت، نه به افراد فقيري كه براي تبليغات سياسي مورد سوءاستفاده قرار مي‌گيرند. درياي مديترانه به گورستاني سرد تبديل شده است و اين حوض بزرگ آب كه مهد تمدن‌هاي بسياري بود، اكنون آينه مرگ به نظر مي‌رسد. پاپ تاسف خود را از برخي رهبران اروپايي كه مي‌خواهند از بودجه مشترك براي ساخت ديوار و كشيدن سيم خاردار براي جلوگيري از ورود پناهجويان استفاده كنند، پنهان نكرد: «در عصر ديوارها و سيم‌هاي خاردار هستيم. تنها چندجانبه‌گرايي سرسختانه مي‌تواند به صورت موفقيت‌آميز، با مسائل بحراني و حساس روز از حفاظت از محيط‌زيست تا همه‌گيري و فقر، برخورد كند و جهان سياست به منظور قرار دادن نيازهاي اساسي و مشترك پيشاپيش منافع خصوصي و شخصي، به آن نياز دارد. ما نمي‌توانيم از توجه همراه با نگراني به اين موضوع پرهيز كنيم. نه تنها در اروپا، بلكه در سراسر جهان، شاهد عقب‌نشيني از مردم‌سالاري هستيم. جهان شاهد كاهش دموكراسي است. ما نمي‌توانيم از نگراني نسبت به عقب‌نشيني دموكراسي اجتناب كنيم. موضوع مهاجرت يك «اديسه وحشتناك مدرن» است كه هدف آن جلب‌توجه به بحران پناهجويان در اروپا است. اتحاديه اروپا به جاي اينكه موتور همبستگي باشد، طعمه منافع شخصي ملي‌گرايانه شده و گاهي اوقات مسدود و ناهماهنگ به نظر مي‌رسد. به اين ترتيب ما اجازه داديم تفرقه ثمربخشي ما را به خطر بيندازد. تاريخ، سنگيني اين اقدامات را احساس مي‌كند و من امروز بايد از خداوند، برادران و خواهران‌مان بابت اين اشتباهات كاتوليك‌ها عذرخواهي كنم. به گفته پاپ، هنوز در اروپا كساني وجود دارند كه وانمود مي‌كنند اين مساله به آنها مربوط نيست. پاپ اعتقاد دارد واكنش‌هاي ساده عوام‌گرايي و تمركزگرايي و مردم‌سالاري را در اروپا تهديد مي‌كند. اين بسيار غم‌انگيز است كه به عنوان راه‌حل اين مساله پيشنهاد ساخت ديوار و حصار با بودجه مشترك اروپايي ارايه مي‌شود. من از شما درخواست مي‌كنم كه بياييد جلوي شكسته شدن كشتي تمدن را بگيريد. نه ديوار‌هاي ترس و وتو‌هاي ديكته شده توسط منافع ملي‌گرايانه و نه بهبود اقتصادي به تنهايي تضمين‌كننده امنيت و ثبات نخواهد بود. با وجود اشاره نكردن پاپ به كشوري، اما اتحاديه اروپا با تقابل لهستان و مجارستان كه هر دو عضو آن هستند بر سر مسائل قانوني و پافشاري ورشو بر برتري و ارجحيت قوانين لهستان بر سياست‌ها و مقررات اتحاديه اروپا، درگير تنش در موضوع پناهجويان شده‌اند. پاپ به عنوان كسي كه در دوره پوپوليست، يك جنبش و ايدئولوژي سياسي آرژانتيني و همچنين ارتش ديكتاتوري‌اش زندگي كرده، دايما پيرامون تهديد «اقتدارگرايي» و «پوپوليسم» و خطراتي كه مي‌تواند براي اتحاديه اروپا و دموكراسي ايجاد كند، هشدار مي‌دهد.
بايد جلوي اين غرق شدن تمدن را بگيريم. درياي مديترانه جايي كه هزاران نفر در تلاش براي عبور از شمال آفريقا به اروپا غرق شدند، همچنان «يك گورستان وحشتناك بدون سنگ قبر» است. كشورهايي كه مهاجران را نمي‌پذيرند، با همان شور و شوق درباره استثمار فقرا، جنگ‌ها و ساخت سلاح صحبت نمي‌كنند.» پاپ در جريان ديدارش با رهبر كليساي ارتدوكس يونان از اقدامات و نقش كاتوليك‌ها در ايجاد اختلاف و جدايي با ارتدوكس‌ها عذرخواهي كرد. مسيحيت در قرن يازده ميلادي در جريان رويدادي كه «جدايي بزرگ» نام گرفت به دو كليساي كاتوليك روم و كليساي ارتدوكس شرقي تقسيم شد و روابط ميان دو كليسا با يكديگر قرن‌ها پرتنش بود. آثار اين اختلاف همچنان در ميان ارتدوكس‌هاي افراطي يونان ديده مي‌شود. به باور پاپ، اقداماتي كه ارتباط كمي با مسيح و انجيل داشتند و بيشتر با عطش قدرت و سياست همراه بود و ارتباطات ما را به شدت تضعيف كردند.»