ايران و آژانس براي نصب دوربين‌هاي جديد در تاسيسات كرج توافق كردند
تدبير خوب در روزهاي سخت مذاكرات
محمدحسين لطف‌الهي
گفت‌وگوهاي مستقيم ميان ايران و كشورهاي 1+4 و مذاكرات اين كشورها با ايالات متحده براي احياي برجام همچنان در وين ادامه دارد اما به نظر مي‌رسد سرنوشت مذاكرات هسته‌اي تنها به اتفاقاتي كه در هتل كوبرگ رخ مي‌دهد بستگي ندارد؛ در نشست سه‌شنبه شب شوراي امنيت سازمان ملل متحد در نيويورك، ايالات متحده با متهم كردن ايران به «اتلاف وقت» و طرح «خواسته‌هاي مبهم، غيرواقعي و حداكثري» تهران را عامل عدم پيشرفت جدي در گفت‌وگوها معرفي كند، سه كشور اروپايي درباره نزديك شدن به «پايان راه» هشدار دادند و در تل‌آويو راهبرد ديپلماتيك در مواجهه با برنامه هسته‌اي ايران «بي‌ثمر» خوانده شد. با اين وجود، در حالي كه طرف غربي انگشت اتهام را به سوي ايران نشانه رفته بود نور نيوز رسانه نزديك به شوراي امنيت ملي نوشته است ايران در «اقدامي داوطلبانه» اجازه جايگزيني دوربين‌هاي جديد با دوربين‌هاي آسيب‌ديده تاسيسات كرج را صادر كرده است.
به‌رغم گذشت نزديك به يك هفته از آغاز مرحله دوم دور هفتم گفت‌وگوها براي احياي برجام در وين، هنوز تصوير روشني از دستاوردها و نتايج اين گفت‌وگوها وجود ندارد و هر كدام از طرف‌ها روايتي متفاوت را از گفت‌وگوها مطرح مي‌كند. طرف غربي مدعي است كه خواسته‌هاي مطرح شده از سوي ايران «حداكثري» هستند و با اين رويكرد امكان رسيدن به توافق وجود ندارد و تهران مي‌گويد نه حاضر است تعهداتي فراتر از برجام را بپذيرد و نه قبول مي‌كند تحريم‌هايي كه در توافق هسته‌اي سال 2015 وعده رفع آنها داده شده بود، پابرجا بماند. شامگاه سه‌شنبه همزمان با ادامه مذاكرات در وين، نبرد روايت‌ها در نيويورك جريان داشت و ايران، تروييكاي اروپايي و ايالات متحده كوشيدند تا روايت خود را از آنچه در وين مي‌گذرد و دلايل شكست توافق برجام ارايه دهند.
در نشست سه‌شنبه شب شوراي امنيت سازمان ملل متحد كه با گزارش دبيركل اين سازمان و معاون او آغاز شد، آنتونيو گوترش و رزماري ديكارلو، معاون سياسي او از امريكا خواستند تحريم‌هاي ايران را لغو كرده يا معافيت كشورهاي وارد‌كننده نفت ايران را تمديد كند. ديكارلو گفت: «من و دبيركل از امريكا مي‌خواهيم تحريم‌ها عليه ايران را لغو كند يا طبق چيزي كه در برجام مقرر شده، معافيت‌هايي از اين تحريم‌ها اعمال كند و معافيت‌هاي مربوط به تجارت نفت با ايران را تمديد كند.» او اضافه كرد اين نهاد مشغول بررسي اطلاعات ارايه شده از سوي عربستان و اسراييل است كه مي‌گويند موشك‌ها و پهپادهاي ايراني عليه آنها مورد استفاده قرار گرفته است.ليندا توماس گرينفيلد، نماينده امريكا در سازمان ملل متحد نيز گفت كه «نمي‌توانيم بگذاريم ايران در مذاكرات وقت تلف كند و همزمان برنامه هسته‌اي خود را گسترش بدهد» و «متاسفم بگويم» اين دقيقا كاري است كه ايران انجام مي‌دهد. او مدعي شد ايران در مذاكرات اخير كه در دولت ابراهيم رييسي و پس از حدود پنج ماه وقفه از سر گرفته شد، «خواسته‌هاي مبهم و غيرواقعي و حداكثري» دارد. گرينفيلد گفت گسترش برنامه هسته‌اي ايران با هدف بيان شده علني آن براي بازگشت به برجام تضاد دارد. نماينده امريكا افزود كه اقدامات ايران هيچ اهرمي را براي اين مذاكرات در اختيار آن كشور قرار نمي‌دهد.بريتانيا، فرانسه و آلمان سه كشور اروپايي عضو برجام هم در بيانيه‌اي مشترك ضمن انتقاد از گام‌هاي ايران در راستاي توسعه صنعت هسته‌اي ادعا كردند كه «همچنان به توافق هسته‌اي پايبند هستند» و افزودند در ديپلماسي براي ايران باز است، اما ايران بايد بين «فروپاشي برجام و يك توافق منصفانه و جامع كه مردم و كشور ايران را به نفع مي‌رساند» يكي را انتخاب كند. اين بيانيه مي‌گويد كه ادامه تحريكات ايران به اين معناست كه به سرعت «به مرحله‌‌اي مي‌رسيم كه پايان راه خواهد بود.»
به گزارش «اعتماد» پس از خروج دونالد ترامپ رييس‌جمهور پيشين ايالات متحده از برجام در سال 2018 و آغاز كارزار فشار حداكثري عليه ايران، كشورهاي اروپايي به بهانه تحريم‌ها از اجراي تعهدات خود ذيل توافق هسته‌اي، به ويژه تعهدات اقتصادي سر باز زدند و ابتكارهاي آنها نظير اينستكس نيز به دليل عدم وجود اراده سياسي مستقل اروپايي‌ها و فشارهاي واشنگتن به جايي نرسيد.
نماينده دائم ايران در سازمان ملل متحد در واكنش به ادعاهاي كشورهاي غربي، در نشست شوراي امنيت اعلام كرد كه ايران خواستار اجراي كامل، به‌موقع، بدون قيد و شرط و قابل راستي‌آزمايي برجام است و چيزي كمتر يا بيشتر از اين نمي‌خواهد. مجيد تخت‌روانچي گفت: «بعضي كشورها با هياهوي زياد
به گونه‌اي از اقدامات جبراني ايران حرف مي‌زنند كه گويا اين ايران بود كه از برجام خارج شد و تحريم‌هاي غيرانساني بي‌شماري را با هدف اعلام شده به گرسنگي كشاندن يك ملت، اعمال كرد.» او افزود: «گام‌هاي ما به طور كامل برگشت‌پذير است اما رنج مردم ما به خاطر عدم پايبندي ساير طرف‌ها به تعهدات‌شان، به ويژه اعمال مجدد تحريم‌هاي غيرقانوني امريكا، تقريبا به طور كامل برگشت‌ناپذير است. چگونه مي‌توان جان‌هاي گرانبهاي از دست رفته به دليل تحريم‌هاي غيرانساني امريكا را برگرداند؟» روانچي تاكيد كرد: «ما خواستار اجراي كامل، به‌موقع، بدون قيد و شرط و قابل راستي‌آزمايي برجام هستيم؛ نه بيشتر و نه كمتر. تلاش براي مشروط كردن اجراي برجام به مسائل خارج از آن يا طرح پيشنهاداتي نظير كمتر در برابر كمتر يا بيشتر در مقابل بيشتر، كاملا غيرقابل قبول و محكوم به شكست است.»
در اين نشست نماينده اتحاديه اروپا با اشاره به روي كار آمدن دولت ابراهيم رييسي گفت، اتحاديه اروپا اميدوار است كه با همكاري همه برجام برقرار شود و تعهدات امريكا و ايران اجرا شود. او گفت به جز برجام جايگزين بهتري براي اطمينان يافتن از اينكه برنامه هسته‌اي ايران صلح‌آميز است، وجود ندارد. نماينده روسيه نيز عمدتا به دفاع از جمهوري اسلامي ايران پرداخت و با انتقاد از برخي مواضع كشورهاي اروپايي تاكيد كرد كه روند مذاكرات وين آسان و كوتاه نيست. او گفت: «منبع اصلي مشكلات امروز سياست امريكا بوده است و نه ايران.» او درباره اقدامات هسته‌اي ايران كه كشورهاي مختلف نسبت به آن ابراز نگراني كرده‌اند، اين اقدامات را يك «واكنش» از سوي ايران توصيف كرد.
تهران باور دارد كه طرف مقابل به دنبال بازي مقصرنمايي است و مي‌كوشد با استفاده از ابزار ديپلماسي عمومي و افزايش فشارها، ايران را وادار به پذيرش خواسته‌هاي خود كند. علي باقري، مذاكره‌كننده ارشد ايران شامگاه سه‌شنبه در توييتي نوشت: «بعضي بازيگران به جاي ديپلماسي به عادت مقصرنمايي خود پافشاري مي‌كنند. ما سريعا پيشنهاد‌هاي‌مان را ارايه كرديم و به نحوي سازنده و منعطف تلاش كرديم تا اختلاف كم شود.» او افزود: «ديپلماسي خياباني دو طرفه است. اگر اراده براي جبران خطاي مقصر باشد، راه براي توافق خوب و سريع هموار مي‌شود.»
ايالات متحده هم تاكيد كرده اگر ايران اراده جدي براي توافق نداشته باشد به «گزينه‌هاي ديگر» فكر خواهد كرد. كارشناسان معتقدند رويكرد فعلي امريكا در قبال ايران و تلاش براي تهديد به استفاده از گزينه‌هاي ديگر كه مرتبا به صورت درخواست از سوي اسراييل مطرح مي‌شود رويكرد صحيحي نيست. آنل شلين و بروس ريدل در مقاله‌اي مشترك در ريسپانسيبل استيت كرافت با اشاره به درخواست مقام‌هاي اسراييلي از بايدن براي حمله نظامي به برخي نقاط در ايران مي‌نويسند: «در شرايطي كه پيشرفت چنداني در مذاكرات وين ديده نمي‌شود، اين درخواست آخرين نمونه از چارچوب فكري شكست‌خورده‌اي است كه ايالات متحده و متحد آن اسراييل در قبال ايران دارند: آنها باور دارند فشار بيشتر و رفتار تهاجمي‌تر، تهران را مجبور به تسليم خواهد كرد. در حالي كه نتيجه اينگونه رفتارها واكنش ستيزه‌جويانه مشابه خواهد بود.»
آنها توصيه كرده‌اند كه مقام‌هاي امريكايي از صحبت كردن درباره «رسيدن به بن‌بست» پرهيز كنند چراكه اگر واقعا دو طرف به اين نقطه برسند هيچ گزينه‌اي جز «هيچ كاري نكردن» يا «جنگ» پيش روي امريكا نيست و هيچ كدام از آنها منافع واشنگتن را تامين نمي‌كند. آنل شلين و بروس ريدل همچنين نوشته‌اند كه امريكا بايد به اسراييل هشدار دهد هرگونه اقدام نظامي عليه ايران يا اهداف ايراني تاثيرات منفي جدي و قابل توجهي بر روابط تل‌آويو و واشنگتن خواهد داشت.مكس بوت، ستون‌نويس روزنامه واشنگتن پست نيز تهديد به استفاده از گزينه نظامي عليه ايران را اشتباه مي‌خواند. او كه پيش‌تر اعتقاد داشت بمباران تاسيسات هسته‌اي ايران «آخرين گزينه بد» خواهد بود، نوشته است: «كشور 85 ميليون نفري ايران بسيار بزرگ‌تر و قوي‌تر از دشمنان‌مان در عراق و افغانستان است كه ايالات متحده نتوانست آنها را شكست دهد. برنامه هسته‌اي اين كشور نيز بسيار پيشرفته‌تر از برنامه هسته‌اي عراق و سوريه است كه اسراييل در حملات سال‌هاي 1981 و 2007 توانست آنها را نابود كند.» به نوشته او، هر اقدام نظامي نيز خطر درگيري بزرگ‌تر در خاورميانه و واكنش متقابل ايران را نيز در پي دارد.
مذاكره بر سر كدام متن؟
يكي از اصلي‌ترين نقاط اختلاف ميان ايران و كشورهاي 1+4 نقطه شروع گفت‌وگوهاي جدي در دور هفتم بود. تيم ايراني در مرحله اول دور هفتم دو پيش‌نويس (يكي درباره موضوع تحريم‌ها و ديگري درباره موضوع هسته‌اي) ارايه داد و طرف اروپايي اين دو متن را حاوي خواسته‌هاي حداكثري معرفي كرد و معتقد بود گفت‌وگوها بايد از نقطه پايانش در دور ششم آغاز شود. حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه ايران روز چهارشنبه در اين خصوص گفت: «اين متون كاملا مبتني بر برجام است و هيچ چيز فرابرجامي در آنها نيست. اين متن‌ها نتيجه ده‌ها ساعت بحث و گفت‌وگو در مركز است و رويكرد ما رفع كامل تحريم‌هاي برجامي در مقابل رفع نگراني‌هاي مورد ادعاي طرف‌هاي مقابل درخصوص برنامه هسته‌اي صلح‌آميز ايران است. منابع ديپلماتيك روز سه‌شنبه به «اعتماد» خبر دادند كه ايران خواسته‌هاي خود را در حوزه هسته‌اي تعديل كرده اما در حوزه تحريم‌ها طرف مقابل هيچ انعطافي نشان نمي‌دهد. به گفته اميرعبداللهيان در حال حاضر، در وين روي دو سري از متون گفت‌وگو مي‌شود؛ متن اول حاصل 6 دور اول گفت‌وگوهاست. در عين حال طرف‌هاي مقابل پذيرفته‌اند متن‌هاي پيشنهادي تازه ايران هم روي ميز باشد تا از بحث و تلفيق همه اينها يك متن جمع‌بندي شده واحد به دست آيد. درنهايت نيز اين فرآيند بايد به بازگشت طرف‌هاي مقابل به تعهدات‌شان منتهي شود.»
توافق براي نصب دوربين در تاسيسات كرج
اختلافات ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي يكي از مواردي بود كه فشارها بر جمهوري اسلامي ايران را افزايش داده بود و تحليلگران غربي از آن به عنوان «نمونه‌اي از عدم وجود اراده جدي در ايران براي احياي برجام» ياد مي‌كردند. كلسي داون‌پورت، كارشناس مسائل هسته‌اي در موسسه كنترل تسليحات در واشنگتن روز سه‌شنبه در اين خصوص نوشته بود: «عدم همكاري ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي چشم‌انداز بازگرداندن توافق هسته‌اي و رژيم منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي را به خطر مي‌اندازد. اظهارات مقام‌هاي ايراني در برخي موارد نيز اين نگراني را كه اختلافات با آژانس حل نشده باقي بماند و به صدور قطعنامه شوراي حكام منجر شود، تشديد مي‌كرد. روز سه‌شنبه محمد اسلامي، معاون رييس‌جمهور و رييس سازمان انرژي اتمي ايران درباره تأسيسات كرج كه يكي از مسائل جدي مورد اختلاف ميان ايران و آژانس است اظهار كرد: «كرج و ساير مواردي كه در برجام بوده خارج از پادمان بوده است. برجام معاهده است و طرفين تعهداتي متقابل داشتند وقتي آنها به تعهدات‌شان عمل نكردند و تحريم‌هاي ظالمانه غيرقانوني شديد برقرار كردند و هر روز هم تحريم‌ها را گسترش مي‌دهند، دليلي ندارد تعهدات برجامي را به ما تحميل كنند. ما در چارچوب پادمان و ان‌پي‌تي عمل مي‌كنيم و غير از آن را قبول نداريم.» اظهارات دبيركل آژانس نيز بر نگراني‌ها افزود. گروسي همان روز در گفت‌وگو با آسوشيتدپرس تصريح كرد كه «غير از كشورهايي كه سلاح هسته‌اي توليد مي‌كنند، هيچ كشور ديگري وجود ندارد كه به سطح بالايي از غني‌سازي اورانيوم دست پيدا كند.» او توضيح داد: «اين بدان معنا نيست كه ايران سلاح هسته‌اي دارد. اما اين بدان معنا است كه اين سطح از غني‌سازي، سطحي است كه نيازمند تلاش‌هاي راستي‌آزمايي شديد است.» دبيركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي همكاري با دولت رييسي را «كندتر از حد انتظار» توصيف كرد و درخصوص تاسيسات كرج نيز گفت: «مشكل اين است كه هرچه زمان بيشتر مي‌گذرد و توانايي ضبط آنچه را كه در حال وقوع است از دست مي‌دهيد. زماني كه بازرسان برگردند بايد دوباره شروع به چيدن پازل كنند و ممكن است شكاف‌هاي وجود داشته باشد. اين شكاف‌ها چيز خوبي نيست.»
تهران اما براي اينكه اختلافات، ضربه‌اي به منافع ملي ايران نزند، خيلي زود گام لازم را براي حل و فصل اين مساله برداشت و سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت خارجه بامداد چهارشنبه از حصول پيشرفت در گفت‌وگوهاي «رافائل گروسي» مديركل آژانس بين‌المللي انرژي با «محمد اسلامي» رييس سازمان انرژي اتمي ايران خبر داد. حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه نيز صبح چهارشنبه اعلام كرد: «شب گذشته به توافق خوبي با آژانس دست پيدا كرديم كه مي‌تواند برخي نگراني‌هاي ادعايي درخصوص برنامه هسته‌اي صلح‌آميز ايران را برطرف كند.» نور نيوز نزديك به شوراي امنيت ملي ايران درخصوص اين توافق با آژانس مي‌نويسد: «ايران درقبال درخواست آژانس درخصوص تعويض دوربين‌هاي آسيب‌ديده در اقدام خرابكارانه عليه مجتمع تسا در كرج از ابتدا صراحتا اعلام كرده بود پيش از بررسي‌هاي فني و امنيتي روي دوربين‌هاي مذكور اجازه تعويض دوربين‌ها داده نخواهد شد. به‌دليل اتمام بخش اصلي بررسي‌هاي قضايي- امنيتي روي دوربين‌هاي آسيب‌ديده و همچنين نظر به اقدام آژانس در محكوم كردن خرابكاري در مجتمع تسا و پذيرش بررسي فني دوربين‌ها توسط كارشناسان ايران قبل از نصب، ايران در اقدامي داوطلبانه اجازه جايگزيني دوربين‌هاي جديد را داده است. صدور اين مجوز به‌هيچ‌وجه ناقض قانون مجلس نبوده و بنابر همان قانون، تصاوير ضبط‌شده توسط اين دوربين‌هاي جديد مانند تصاوير دوربين‌هاي قبلي دراختيار آژانس قرار نخواهند گرفت و همچنان نزد ايران خواهند ماند.» با اين وجود هنوز ترديدهايي درخصوص پايان يافتن پرونده كرج در آژانس وجود دارد. لارنس نورمن، خبرنگار وال استريت ژورنال به نقل از منابع غربي نوشته است كه سرنوشت اتفاقاتي كه در بازه زماني فعال نبودن دوربين‌ها رخ داده، نامشخص است و معلوم نيست تهران چگونه مي‌خواهد راجع به قطعات مربوط به سانتريفيوژها كه در اين مدت ساخته شده‌اند، توضيح بدهد.
آژانس: توافق با ايران پيشرفت بزرگي در فعاليت‌هاي نظارتي ما در اين كشور است
آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در بيانيه‌اي تعويض دوربين‌هاي نظارتي در تاسيسات توليد سانتريفيوژ كرج «طي روزهاي آتي» را تاييد كرد. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي روز چهارشنبه با صدور بيانيه‌اي اعلام كرد كه توافق با ايران در خصوص تعويض دوربين‌هاي نظارتي در تاسيسات كرج پيشرفت بزرگي در «فعاليت‌هاي نظارتي و راستي‌آزمايي در ايران» محسوب مي‌شود. ميخاييل اوليانوف، نماينده روسيه در سازمان‌هاي بين‌المللي واقع در وين در توييتي نوشت: تهران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در خصوص نصب مجدد دوربين‌ها در تاسيسات كرج به توافق رسيدند. مساله حساسيت‌زاي آزاردهنده‌اي كه از ماه سپتامبر توجه‌هاي زيادي در جامعه بين‌المللي و رسانه‌هاي جمعي به خود جلب كرده بود، رفع شد. به طرفين تبريك مي‌گويم.