هشدار درمانگر اعتياد درباره تبعات منفي مداخله‌هاي غيرعلمي در حوزه درمان و بازپروري معتادان
ساده‌انگارانه
به «دهكده سلامت» نگاه نكنيم
گروه اجتماعي| ظرف دو هفته گذشته كه رييس پليس پايتخت از اقداماتي براي راه‌اندازي «دهكده معتادان» و در واقع زنداني كردن مصرف‌كنندگان موادمخدر دور از چشم جمعيت عمومي شهر در فضاهاي محصور و محدود خبر داده، كارشناسان حوزه درمان اعتياد با ابراز نگراني از تبعات اين تصميم غيرعلمي هشدار داده‌اند كه با اجراي اين برنامه‌ها، نه تنها وضعيت اعتياد در كشور به بهبود و كاهش نمي‌رسد، بلكه شرايط پس از آزادي تك به تك بازداشت‌شدگان و زندانيان معتاد به مراتب بدتر و غيرقابل كنترل‌تر خواهد شد. ديروز هومان نارنجي‌ها كه در دهه 70 و 80، مديريت امور فرهنگي ستاد مبارزه با موادمخدر را بر عهده داشت و حالا به عنوان پژوهشگر و درمانگر حوزه اعتياد فعاليت مي‌كند در توضيح تبعات ايجاد فضاهايي همچون «دهكده معتادان» گفت: «بيشتر سرمايه‌گذاري نظام در حوزه درمان اعتياد مبتني بر ساختمان و تجهيزات بوده و اين درحالي است كه روي رفتار و مداخله درماني اقدامي صورت نگرفته است.» نارنجي‌ها در گفت‌وگو با ايسنا، با بيان اينكه تجربيات كشورهاي موفق در دنيا نشان مي‌دهد تنها عنوان دهكده‌هاي سلامت مهم نيست، بلكه آنچه در بطن جامعه اتفاق مي‌افتد، اهميت دارد، گفت: نگهداري معتادان در طولاني‌مدت منجر به بهبود اختلال آنها نمي‌شود، زيرا ۸۰ درصد اعتياد، اختلالات رفتاري و اجتماعي است. راه‌اندازي مراكزي تحت عنوان دهكده سلامت و... مهم نيست، بلكه آنچه در عمل در مراكز درماني و در روح درمان حاكم است، اهميت دارد، لذا در ابتدا بايد ديد كه در ريز جزييات روانشناسان، مددكاران و ساير خدماتي كه به معتادان ارايه مي‌شود چه اتفاقي مي‌افتد. در مركز مهر سروش (اردوگاه درمان اجباري متعلق به نيروي انتظامي) حرفه‌آموزي اتفاق افتاده اما بعد از حرفه‌آموزي لازم است براي بعد از خروج معتادان از مركز، اشتغال‌زايي شود. سوالي كه مطرح مي‌شود، اين است كه متخصصان براي اين موضوع چه فكري انديشيده‌اند؟ در طرح دهكده سلامت، معتادان به‌طور قطع ايزوله مي‌شوند اما به نظر بايد فكري براي بعد از ايزوله كردن آنها شود. درمان اعتياد عبارت از يك هفته تا يك ماه درمان جسماني است و پس از اين دوره بايد براي افراد مداخلات روانشناختي و مهارتي صورت گيرد. اين مهارت به معناي شغل نيست بلكه به معناي خودشناسي و درمان‌هاي روانپزشكي و اختلالات اضطرابي است. گفته شده كه سايت پياده‌روي و دوچرخه‌سواري، چهارباغ هنر و... در طراحي اين دهكده پيش‌بيني شده است، اما دوست مصرف‌كننده فرد معتادي كه بيرون از دهكده است بايد چه كند؟ چراكه پس از مدتي كه مددجو از مركز خارج مي‌شود دوباره دوستش را مي‌بيند و به همراه دوستش مصرف مي‌كند. از سوي ديگر معتادان كارتن‌خواب كه در مركز ماده ۱۶ هستند، قرار است بعد از ترخيص كجا بروند؟ لذا ما نيازمند مداخلاتي هستيم كه بايد براي درمان‌هاي رفتاري افراد صورت گيرد. اولين و مهم‌ترين رويكردي كه بايد در درمان رخ دهد مداخله روانشناسي است، چراكه حدود ۸۰ درصد معتادان دچار اختلالات روانپزشكي هستند و خيلي ساده‌انگارانه است اگر فكر كنيم فرد داراي اعتيادي در يك شهر بسته، دوچرخه‌سواري كند و اعتياد را فراموش مي‌كند. امروز معتادان خياباني مهم شده‌اند چون ظاهر شهر موردپسند مردم نيست. ولي هيچ‌گاه ديده نشده كسي براي پيشگيري كاري انجام دهد. پيشگيري محروم و مهجور مانده، اين درحالي است كه بايد به موضوع پيشگيري توجه شود تا به خيل معتادان و كارتن‌خواب‌ها اضافه نشود.
اين هشدارهاي نارنجي‌ها در حالي بود كه ظرف روزهاي گذشته، شهردار تهران هم اعلام كرده بود كه به دنبال اجراي برنامه‌هايي براي ساماندهي معتادان خياباني، تا دو ماه آينده چهره تهران از معتادان خياباني پاك خواهد شد. عليرضا زاكاني در نشست هم‌انديشي با نخبگان منطقه ۱۷ تهران گفته بود: «اين افراد خطايي را مرتكب شدند اما همه آنها انسان هستند و ما بايد نوكري آنها را بكنيم و نسبت به آنها وظيفه داريم. خوشبختانه دستگاه‌هاي مختلف پاي كار آمدند و شهرداري تهران به عنوان محور مشخص شده است.» اينكه شهرداري قرار است چه اقدامي براي ساماندهي وضعيت معتادان خياباني پايتخت داشته باشد هنوز معلوم نيست اگرچه طبق قوانين متعدد، شهرداري تهران در برابر معتادان خياباني مسووليت دارد چنانكه طبق ماده 80 قانون شهرداري‌ها، شهرداري‌ها مكلفند تا 10 درصد بودجه‌هاي مستمر و وصولي سالانه خود را به امور فرهنگي و امور بهداري شهري اختصاص دهند و مكمل اين ماده قانون هم بند 9 مصوبات جلسه 128 ستاد مبارزه با مواد مخدر (سال 1392) است كه شهرداري‌هاي شهرهاي بالاي 500 هزار نفر و همين‌طور شهرهاي مراكز استان‌ها را بدون قيد جمعيت مكلف كرده كه 10 درصد بودجه فرهنگي و اجتماعي خود را به موضوع پيشگيري و درمان اعتياد اختصاص دهند. تبصره «ب» ذيل ماده يك مصوبه شوراي عالي اداري كشور هم به صراحت شهرداري‌ها را مكلف كرده كه در خصوص مبارزه با تكدي‌گري، جمع‌آوري و شناسايي و تعيين‌تكليف افراد بي‌سرپرست، گمشده، متواري، در راه مانده و موارد مشابه اقدام كنند. همچنين سازمان رفاه و خدمات اجتماعي شهرداري‌ها موظف شده‌اند كه براي حمايت از خدمات اجتماعي، رواني، مددكاري، پيشگيرانه و حمايتي از افراد آسيب‌ديده و در معرض آسيب‌هاي اجتماعي برنامه‌ريزي كرده و همچنين طبق بند 3 از ماده 80 قانون برنامه ششم توسعه، وزارت تعاون بايد با همكاري شهرداري‌ها براي بهره‌برداري و تكميل مراكز نگهداري، درمان و كاهش آسيب معتادان خياباني و بي‌خانمان و راه‌اندازي مراكز جامع توانمندسازي و صيانت اجتماعي براي معتادان بهبوديافته اقدام كنند. شهرداري‌ها همچنين موظف به ايجاد گرمخانه و فضاي مشخص براي اسكان معتادان بي‌خانمان هستند و بنابراين، شهرداري‌ها در سراسر كشور بايد با توجه به وظايف موكد در قانون، براي حمايت‌هاي اجتماعي از معتادان خياباني اقدام كنند اما تا امروز، زاكاني با اقدامات مربوط به بازپروري و حمايت‌هاي اجتماعي از معتادان خياباني پايتخت مثل يك راز برخورد كرده و هنوز كارشناسان حوزه سلامت و درمان اعتياد نمي‌دانند كه شهردار تهران چه برنامه‌اي و با چه نقشه‌اي براي كمك به اين بيماران و آسيب‌ديدگان اجتماعي در نظر دارد.