موزه‌هاي كتابخانه
سارا كريمان
در بررسي تعريف، كاركرد و ساختار موزه‌ها، وجوهي مانند نگهداري و معرفي دستاوردهاي مادي و معنوي بشر و تلاش در راستاي ترويج علم، قرابت بسيار زيادي با ماهيت كتابخانه‌ها را به ذهن متبادر مي‌كند. كتابخانه‌ها نيز با روش‌هاي علمي، مجموعه‌اي از دستاوردهاي بشري را حفاظت نموده، به مردم معرفي مي‌كنند و كاركرد جامع آنها حفاظت و انتقال دستاوردهاي بشري است. وجه اهميت يك كتابخانه مربوط به اختيار كتاب‌هاي كمياب يا تك‌نسخه‌اي است بدين معني كه تمايز و يگانگي دارايي‌ها معيار امتياز و اهميت كتابخانه‌ها است. دقيقا اين مطلب در مورد موزه‌ها نيز صدق مي‌كند. روش‌هاي حفاظت از كتاب‌هاي باارزش و آثار موزه‌اي بسيار نزديك و عموما يكسان است. با اين وجود اين دو ساختار از يكديگر متمايز هستند و به عنوان مثال به موزه نسخ و كتاب‌هاي خطي كتابخانه گفته نمي‌شود. البته چنين به نظر مي‌رسد كه موزه‌ها الزاما بايد يك كتابخانه داشته باشند اما نكته جالب كتابخانه‌هاي بزرگ و مهمي هستند كه يك موزه در زيرمجموعه خود دارند. نمونه‌هاي متعددي نيز وجود دارد كه اين دو در موازات هم يك مجموعه را شكل مي‌دهند و هيچ كدام بر ديگري غلبه ندارد. كتابخانه و موزه ملك را مي‌توان از جمله كتابخانه‌هايي دانست كه در زيرمجموعه خود يك موزه مرتبط با باني اين مجموعه دارد. هرچند خود اين موزه در رده مهم‌ترين موزه‌هاي ايران است اما سير تاريخي و نحوه تشكيل و توسعه آن بيانگر جايگاه اين كتابخانه است. از نمونه‌هاي موازي مي‌توان موزه و كتابخانه مجلس شوراي اسلامي را مثال زد كه اين دو ساختار در يك مجموعه گاهي توامان و گاهي مجزا تشكيل و توسعه پيدا كرده‌اند. در مقياس جهاني همان ديدگاهي كه بناهاي عظيم و فاخر را به موزه تبديل مي‌كند يا براي موزه شدن احداث مي‌كند به همين منوال كتابخانه‌هاي باشكوه را ايجاد مي‌كند. از ساختمان‌هاي دوران باستان گرفته تا معماري
مدرن و معاصر. كتابخانه رسالتي واتيكان
Biblioteca Apostolica Vaticana كه در قرن پانزدهم ميلادي ساخته شده است ازجمله بناهاي بزرگ با تزيينات حيرت‌انگيز و داراي مجموعه بزرگ كتاب و آثار هنري است، اگرچه با شرايط خاص امكان بازديد از آن وجود دارد اما كماكان با نام كتابخانه شناخته مي‌شود و نه موزه. از جمله نكات مهم ديگر اينكه كتابخانه‌هاي معروف دنيا خواه مانند كتابخانه سلطنتي مافرا داراي قدمت تاريخي و ويژگي‌هاي بي‌نظير معماري باشند، خواه مانند كتابخانه ملي سجونگ در كره‌جنوبي يا كتابخانه ساندرو پنا ايتاليا برآمده از معماري مدرن باشند و خواه مانند كتابخانه مركزي سياتل تنها مورد از معروف‌ترين كتابخانه‌هاي جهان باشند كه تبديل به نماد بين‌المللي از شهرش شده است، همگي عملكرد يا رفتاري دارند كه به آن رفتار كتابخانه‌اي گفته مي‌شود. بسياري از كتابخانه‌هاي جهان علاوه بر اينكه بخش زيادي از كتاب‌هاي خود را به صورت امانت به متقاضيان مي‌سپارند، با تهيه نسخه ديجيتال آثار خود، دسترسي و استفاده را براي متقاضيان روز به روز سهل‌تر مي‌كنند. از جمله نقدهايي كه به وضعيت فرهنگي امروز ايران مي‌شود كم بودن سرانه مطالعه و به تبع آن رجوع كم به كتابخانه‌ها است. به صورت كلي تنها طيف دانشگاهي، علمي و پژوهشي مراجعه‌كنندگان كتابخانه‌ها را تشكيل مي‌دهند و عموم مردم رابطه مطلوبي با آن ندارند. يكي از دلايل اين مساله را مي‌توان در ساختار و معماري كتابخانه‌ها جست‌وجو كرد و ديگري در رفتار يا برنامه‌هاي آنها. مخاطب‌شناسي طيف مراجعه‌كنندگان به موزه‌ها نيز غلبه بازديد تفنني و تفريحي نسبت به مراجعه علمي دارد. جزو معدودي از موزه‌ها مانند موزه و كتابخانه مجلس و كتابخانه و موزه ملي ملك، برنامه هدفمندي در اكثر موزه‌ها براي ترويج و تسهيل دسترسي به منابع علمي و مكتوب وجود ندارد. از اين تاسفبارتر سردرگمي و پاسخ مبهم موزه‌هاي بزرگ به مراجعان پژوهشگر است كه نزد آنان با عنوان انتشار و دسترسي قطره چكاني به منابع علمي اصطلاح آشنايي است. موزه و كتابخانه اعضاي حياتي پيكره فرهنگ هستند و نوع عملكرد تعداد قابل‌توجهي از آنها، لزوم تدوين قوانين جديد براي انجام وظايف بديهي را لازم دارد، زيرا با وضعيت فعلي نه تنها برنامه‌اي براي ترويج و تسهيل دسترسي به منابع علمي وجود ندارد بلكه خود تبديل به موانع حسرت زا شده است. كتاب‌هايي كه خوانده و استفاده نشوند تفاوتي با توده بي‌خاصيت كاغذ ندارد.