سي‌ان‌ان از همكاري چين و عربستان براي توسعه صنعت موشكي بومي سعودي‌ها پرده برداشت
راه ميانبر رياض
براي ساخت موشك‌هاي بالستيك
محمدحسين لطف‌الهي
دو سال پس از ظهور اولين نشانه‌ها از همكاري‌هاي موشكي پكن و رياض، ارزيابي آژانس‌هاي اطلاعاتي ايالات متحده نشان مي‌دهد رياض در حال ساخت موشك‌هاي بالستيك در خاك خود با كمك چين است.
براساس گزارش شبكه خبري سي‌ان‌ان، عربستان سعودي پيش‌تر اقدام به خريد موشك‌هاي بالستيك از چين كرده بود و تاكنون موفق به ساخت اين نوع تسليحات نشده اما سه منبع آگاه به سي‌ان‌ان گفته‌اند رياض به دنبال ساخت موشك‌هاي بالستيك با همراهي چيني‌هاست و تصاوير ماهواره‌اي نشان مي‌دهد دست‌كم در يك تاسيسات واقع در عربستان سعودي، ساخت اين موشك‌ها آغاز شده است. به گفته دو منبع آگاه، مقام‌هاي امريكايي در كاخ سفيد و شوراي امنيت ملي اين كشور طي ماه‌هاي گذشته داده‌هايي را آژانس‌هاي اطلاعاتي ايالات متحده دريافت كرده‌اند كه ثابت مي‌كند پكن فناوري پيچيده ساخت موشك‌هاي بالستيك را به رياض منتقل كرده است.
وزارت امور خارجه چين در پاسخ به سوالي پيرامون اين مساله در بيانيه‌اي اعلام كرد كه پكن و رياض در يك «شراكت جامع راهبردي» هستند و همكاري‌هاي دوستانه دو كشور در همه زمينه‌ها به ويژه در حوزه نظامي ادامه دارد. براساس اين بيانيه، چين اعلام كرده است كه اين نوع همكاري‌ها ناقض هيچ كدام از قوانين بين‌المللي نيستند و مشمول قوانيني كه ساخت سلاح‌هاي كشتار جمعي را ممنوع مي‌كنند، نمي‌شوند.» مقام‌هاي عربستان سعودي هنوز واكنشي به اين مساله نداشته‌اند.
نشانه‌هاي گذار عربستان سعودي به سوي تبديل شدن به يك سازنده موشك‌هاي بالستيك اولين‌بار در سال 2019 نمايان شد. در آن زمان، دولت دونالد ترامپ اطلاعاتي را كه پيرامون اين موضوع به دست آمده بود پنهان نگه داشت و ترجيح داد اطلاعات مربوط به توسعه موشك‌هاي بالستيك عربستان سعودي را دراختيار بسياري از اعضاي ارشد كنگره قرار ندهد. براي سناتورهاي دموكراتي كه از كانال‌هايي غير از كانال‌هاي رسمي به اين اطلاعات دسترسي پيدا كردند اين موضوع عصباني‌كننده بود و آنها دولت ترامپ را متهم كردند كه با آسان گرفتن بر عربستان سعودي باعث شده‌اند تا اين كشور از خط قرمزهاي واشنگتن عبور كنند. كارشناسان خلع سلاح معتقدند عدم تمايل دونالد ترامپ به مقابله با اقدامات عربستان يكي از جدي‌ترين دلايل افزايش انگيزه رياض براي حركت به سوي ساخت موشك‌هاي بالستيك بود.
آنكيت پاندا در اين خصوص مي‌گويد: «به طور عادي، هر دولتي كه در ايالات متحده بر سر كار مي‌بود به عربستان فشار مي‌آورد تا اقداماتش در اين زمينه را متوقف كند اما اولين شاخص‌هايي كه نشان مي‌داد عربستان سعودي به دنبال كسب توانايي بومي ساخت موشك‌هاي بالستيك است در دوره ترامپ نمايان شد و كاخ سفيد ترجيح داد موضوع را جدي نگيرد و نگذارد اين مساله روابط واشنگتن و رياض را تحت تاثير قرار دهد.»
حشمت‌الله فلاحت‌پيشه، استاد روابط بين‌الملل دانشگاه علامه طباطبايي و رييس پيشين كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس شوراي اسلامي ايران معتقد است تنوع در سياست خارجي عربستان يك مزيت جدي براي اين كشور است. او به «اعتماد» مي‌گويد: «كشورها در دنياي امروز براساس دو شاخص يكي توازن نظامي و ديگري ميزان نفوذ و اثرگذاري اقتصادي روابط خود را شكل مي‌دهند. عربستان براساس منافع ملي خود به روابط سياسي، نظامي و اقتصادي خود تنوع مي‌بخشد. امضاي پيمان شراكت جامع راهبردي با چين هم در همين راستا است. چين هرچند هنوز از نظر قدرت نظامي و بودجه‌اي كه به اين حوزه اختصاص مي‌دهد، با امريكا فاصله دارد اما با بودجه نظامي اين كشور در طول يك دهه اخير رشد قابل توجهي داشته و عربستان نيز كه طي سال‌هاي اخير به دنبال كاهش وابستگي نظامي خود به امريكاست روابط خود را در اين حوزه تنوع بخشيده و به خصوص با چين همكاري‌هايي را آغاز كرده است.» به گفته او، «عربستان سعي دارد از طريق اين همكاري‌ها كاري كنند كه قرباني روابط دو قدرت هژمون جهان نشوند و به روابط‌شان تنوع ببخشند.»
سي‌ان‌ان گزارش داده است كه دولت بايدن آماده مي‌شود تا تحريم‌هايي را عليه برخي نهاد‌ها كه در انتقال اين فناوري به عربستان سعودي نقش داشته‌اند، اعمال كند. با اين وجود برخي اعضاي كنگره ايالات متحده نگرانند كه كاخ سفيد مايل نباشد، تبعات سختي را براي عبور عربستان سعودي از خط قرمزهاي واشنگتن درنظر بگيرد.
فلاحت‌پيشه در اين خصوص تصريح مي‌كند.: «بايدن از زمان روي كار آمدن خود سياست‌هايي را اتخاذ كرد كه نشان مي‌داد عربستان سعودي ديگر سوگلي ايالات متحده در دنياي اعراب نيست. مخالفت با سياست‌هاي رياض در جنگ يمن، طرح مباحث حقوق بشري و چالشهايي نظير افشاگري در ماجراي خاشقجي نشان داد ديگر عربستاني‌ها نمي‌توانند با تكيه بر ايالات متحده دست به هر كاري بزنند. ممكن است امريكايي‌ها مواضع تندي را اتخاذ كنند و حملاتي لفظي عليه سعودي‌ها داشته باشند اما در عمل فشار زيادي وارد نخواهند كرد چراكه مي‌دانند اين اتفاق باعث نزديكي بيشتر عربستان سعودي به رقباي بين‌المللي ايالات متحده مي‌شود.» رييس پيشين كمسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس شوراي اسلامي ايران همچنين با اشاره به دوگانگي رفتار امريكا در قبال برنامه موشكي ايران و عربستان مي‌افزايد: «واقعيت اين است كه براي هر پروژه‌اي بايد زمينه سياسي را فراهم كرد. دنيا براساس استاندارد دوگانه اداره مي‌شود؛ براي نمونه در مساله هسته‌اي بسياري از كشورهاي منطقه پيشرفت‌هاي مهمي داشته‌اند اما ايران با چالش‌هاي بسياري در اين زمينه مواجه است. اين دوگانگي يك واقعيت در دنياي امروز است و عدالت و حقيقت نيست كه مناسبات بين‌المللي را تعيين مي‌كند. عربستان كه حمايت غرب را در برخي زمينه‌ها از دست مي‌دهد به سرعت در همكاري با شرق اين موضوعات را جبران مي‌كند اما ما مجبوريم همچنان به چين و روسيه كه عليه ما تباني كردند و راي منفي موثر در شوراي امنيت عليه ما دادند وابسته باشيم.»
به گفته كارشناساني كه عكس‌ها و منابعي را كه مويد پيشرفت‌هايي مطابق با آخرين ارزيابي‌هاي اطلاعاتي امريكا است، تجزيه و تحليل كردند، تصاوير ماهواره‌اي جديد به دست آمده توسط سي‌ان‌ان نشان مي‌دهد كه سعودي‌ها در حال ساخت موشك‌هاي بالستيك در سايتي هستند كه قبلا با كمك چين ساخته شده است. به گفته محققان موسسه مطالعات بين‌المللي ميدلبري، عكس‌هاي ماهواره‌اي گرفته شده توسط پلنت، يك شركت تصويربرداري تجاري، بين 26 اكتبر و 9 نوامبر نشان مي‌دهد كه آتشي در تاسيساتي در نزديكي الدوادمي، عربستان سعودي مشاهده شده است، شاهد روشني مبني بر اينكه اين تاسيسات براي توليد موشك كار مي‌كند.
جفري لوئيس، كارشناس تسليحات و استاد موسسه مطالعات بين‌المللي ميدلبري كه اين موشك‌ها را بررسي كرده است، مي‌گويد: «شواهد كليدي مبني بر اين است كه اين مركز در حال كار روي گودال سوختگي براي دفع سوخت جامد باقي‌ماننده از توليد موشك‌هاي بالستيك است.» هنوز اطلاعات اندكي درباره موشك‌هاي بالستيك عربستان سعودي در اين مكان وجود دارد. به گفته لوئيس با توجه به اينكه تاسيسات مورد بحث با كمك چين ساخته شده است و ارزيابي اطلاعاتي جديد نشان مي‌دهد عربستان اخيرا فناوري موشك‌هاي بالستيك را از چين خريداري كرده است احتمالا موشك‌هايي كه در آنجا توليد مي‌شوند طراحي چيني داشته باشند. اين متخصص با اين حال مي‌گويد شواهد ديگري نيز وجود دارد كه نشان مي‌دهد عربستان در سال‌هاي اخير براي توسعه برنامه موشك‌هاي بالستيك خود به كشورهاي ديگر نيم نگاهي داشته است و اين موضوع شناسايي دقيق نوع سيستم تسليحاتي در اين سايت را دشوار مي‌كند.
نصرت‌الله تاجيك، سفير سابق ايران در اردن زمانبندي انتشار اين خبر را حايز اهميت مي‌داند. او به «اعتماد» مي‌گويد: «اين خبر جديدي نيست و قبلا نيز اطلاعاتي در اين مورد و نيز تلاش‌هاي هسته‌اي كشورهاي منطقه از جمله عربستان و امارات با كمك كشورهاي ديگر مانند چين به رسانه‌ها راه يافته بود. اما اينكه اكنون سي‌ان‌ان چنين گزارشي را منتشر مي‌كند، احتمالا با هدايت سازمان‌هاي اطلاعاتي امريكايي است.» به گفته او، «در مورد اينكه اين موشك‌ها برد مفيدشان چقدر است، كلاهك هسته‌اي حمل مي‌كنند يا نه و اصلا سعودي‌ها نيروي انساني و فناوري لازم براي مونتاژ كردن اين موشك‌ها را دارند، مشخص نيست و كارشناسان نظامي بايد اظهارنظر كنند، اما از نظر سياسي، درز چنين خبري به رسانه‌ها به مسائل مختلفي و مهم‌ترين آن مذاكرات هسته‌اي در وين باز مي‌گردد.» تاجيك مي‌افزايد: «يكي از اهداف انتشار چنين خبري بدبين كردن افكار عمومي ايرانيان به چين است!» سفير سابق ايران در اردن معتقد است: «بخشي از انگيزه انتشار اين خبر نيز اعلام خطر درباره ورود چين به حوزه نفوذ امريكا در قالب جنگ سردي است كه اكنون ميان واشنگتن و پكن در جريان است و از سوي ديگر اين پيام را براي جامعه جهاني به همراه دارد كه اقدامات چين، كنترل بعضي مسائل را از دست امريكا براي كنترل توسعه موشك‌هاي دوربرد و بالستيك خارج مي‌كند.»
تاجيك باور دارد اين اتفاق نشانه خطرناكي است كه ثابت مي‌كند منطقه در حال گذار از يك مسابقه تسليحاتي متعارف به سوي يك مسابقه غيرمتعارف است و ورود به حوزه رقابت در حوزه موشك‌هاي بالستيك و حوزه هسته‌اي زنگ خطري براي كشورهاي منطقه است. از نگاه او، آغاز چنين روندي سرمايه‌هاي كشورهاي منطقه را به جاي توسعه زيرساخت‌ها به سوي مسائل نظامي سوق مي‌دهد و اين باعث خروج سرمايه‌ها به سمت كمپاني‌هاي تجهيزاتي غربي و فقيرتر شدن مردم منطقه مي‌شود.
او مي‌گويد: «البته در كنار اين هدف كه امريكايي‌ها مي‌خواهند با درز چنين اطلاعاتي هم به ايران هشدار دهند كه اقدامات موشكي‌شان باعث اين مسابقه تسليحاتي شده و از سوي ديگر هم سعودي‌ها را تحت فشار قرار دهند كه نمي‌توانند بدون موافقت آنها دست به اين فناوري بزنند، اما اين مساله فضايي براي ايران ايجاد مي‌كند كه با اتخاذ يك سياست درست رسانه‌اي و ديپلماسي عمومي صحيح به عنوان كشوري كه قرباني جنگ تحميلي بوده و ناچار است براي حفظ توانمندي‌هاي دفاعي دست به توسعه سيستم موشكي بزند، از موقعيت پديد آمده در مذاكرات استفاده كند. اگر ما خوب عمل بكنيم و هنجارهاي بين‌المللي را بشناسيم و در چارچوب قواعد پذيرفته شده و عام بين‌المللي بازي بكنيم، فضاي جديدي براي تحرك ما به وجود مي‌آيد و مي‌توانيم فشارها را كاهش دهيم. اين مشروط به آن است كه تامين اهداف سياست خارجي ما فقط از طريق رودررويي با قدرت‌هاي جهاني تعريف نشود.»
نصرت‌الله تاجيك: زمانبندي انتشار خبر حائز اهميت است
حشمت‌الله فلاحت‌پيشه: امريكا فشار زيادي به رياض وارد نخواهد كرد