روسيه كجاي مختصات احياي برجام قرار دارد؟
ميثم سليماني
طي چند روز اخير تصوير ديدار نمايندگان امريكا و روسيه در حاشيه مذاكرات وين در راستاي احياي برجام در شبكه‌هاي اجتماعي به اشتراك گذاشته شد. بسياري معتقدند كه ميخاييل اوليانوف، نماينده روسيه نزد سازمان‌هاي بين‌المللي در وين تبديل به نماينده ايران در مذاكره با امريكا شده است. اما اگر به صحنه دقيق مذاكرات و رويكرد امريكا و روسيه با يكديگر نگاه كنيم، متوجه مي‌شويم روابط واشنگتن و مسكو وارد مرحله جديدي در دوره دولت جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده شده است.
اگر نگاهي به روابط اين دو كشور طي سال‌هاي اخير داشته باشيم، متوجه خواهيم شد كه چرا اكنون نمايندگان اين دو كشور رودرروي هم قرار مي‌گيرند تا درباره احياي برجام صحبت كنند.از زمان اوج‌گيري اختلافات ميان امريكا و روسيه بر سر دخالت مسكو در انتخابات رياست‌جمهوري سال 2016 امريكا، دو كشور به‌طور مشخص نتوانستند وارد مذاكراتي براي حل چالش‌هاي فيمابين شوند.
هرچند دولت دونالد ترامپ در چهارسال حضور خود در كاخ سفيد تلاش كرد اختلافات را به‌رغم فشارها بر سر دخالت روسيه در انتخابات امريكا حل كند، اما در عمل نتوانست. نكته اينجا بود كه دونالد ترامپ قصد داشت با ايجاد روابط شخصي با ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه مسائل را حل كند اما در حقيقت اين اتفاق رخ نداد.دونالد ترامپ علاقه بسيار زيادي داشت كه به سبك مذاكرات جنگ سردي با پوتين ديدار كند و در نهايت ابعاد رسانه‌اي ديدارها بيش از محتوا انعكاس پيدا كرد.
مذاكرات پوتين و ترامپ در كشوري ثالث مانند فنلاند و در شهر هلسينكي برگزار مي‌شد كه دوران مذاكرات جنگ سرد ميان رهبران شوروي و ايالات متحده را تداعي مي‌كرد زيرا رهبران دو كشور به دليل فضاي داخلي سياسي در امريكا نمي‌توانستند در كشور خود با يكديگر ديدار داشته باشند. حتي دونالد ترامپ به دليل علاقه شخصي كه به پوتين داشت به شكل پنهاني و بدون هيچ‌گونه نماينده و مترجمي از امريكا در حاشيه نشست گروه20 در بوينس‌آيرس به ديدار پوتين رفت. درحالي‌كه در همان زمان اعلام شد كه برخورد كوتاهي ميان پوتين و ترامپ شكل گرفته اما بعدها مشخص شد كه اين ديدار بيش از يك برخورد عادي ميان روساي جمهور دو كشور بوده است.
از طرفي نكته حايز اهميت در ديدار روساي جمهور دو كشور اين بود كه اكثر مكاتبات و مطالبي كه در اين ديدارها ردوبدل مي‌شد به رسانه‌ها به هر شكل ممكن درز پيدا مي‌كرد و از طرفي هيچ يك از اين ديدارهاي شخصي ميان روساي جمهور دو كشور و حتي تماس‌هاي تلفني باعث نشد تا گرهي از گره‌هاي ميان دو كشور باز شود. اين در حالي بود كه دونالد ترامپ تصور مي‌كرد مي‌تواند با ايجاد روابط شخصي با شخص ولاديمير پوتين مشكلات دو كشور را حل كند. اما در حقيقت عمق اختلافات افزايش پيدا كرد به نحوي كه در 4 سال حضور ترامپ در كاخ سفيد هيچ يك از طرفين به نتيجه ملموسي در مذاكرات با يكديگر نرسيدند و تنها در چند مورد خاص به خصوص در بحث سوريه طرفين به راهكار موقت رسيدند. هرچند ولاديمير پوتين معتقد بود دونالد ترامپ به حرف او گوش مي‌دهد كه حرف بيراهي نبود و پوتين مي‌توانست به راحتي دونالد ترامپ را در هر ديداري تحت‌تاثير قرار دهد.
حالا شرايط تغيير كرده و يك فضاي واقع‌بينانه ميان امريكا و روسيه شكل گرفته است. ولاديمير پوتين و دولت روسيه به خوبي نسبت به رويكرد دولت جو بايدن در امريكا نسبت به مسكو آگاه هستند و مي‌دانند كه ماه عسل دوران ترامپ به پايان رسيده و بايد شرايط جديد را تجربه كنند. دو كشور در تلاش هستند روابط را از شرايط بن‌بست خارج كنند و اين در حالي است كه دو مساله عمده با يكديگر دارند. عمده‌ترين مساله موضوع اوكراين و تحريم‌هاي امريكا عليه روسيه است و ديگري موضوع احياي برجام. سياست روسيه حل و فصل موضوعاتي است كه مي‌تواند درباره آنها با امريكا وارد همكاري شود. بسياري معتقدند كه روسيه چندان تمايلي به احياي برجام ندارد، اما واقعيت آن است كه شايد اين دوران تنها مقطعي باشد كه روسيه علاقه‌مند است در راستاي نشان دادن حسن نيت خود به امريكا در راستاي حل اين چالش با واشنگتن همكاري كند.
روساي جمهور امريكا و روسيه طي مدت يك ماه دو مذاكره طولاني به صورت تصويري با يكديگر برگزار كردند و برعكس دوره ترامپ جز كلياتي كه از اين مذاكرات منتشر شده كسي از جزييات گفت‌وگوها خبر چنداني ندارد. البته گفته مي‌شود كه در مذاكره دوم كه حدود 50 دقيقه به طول انجاميده دو طرف حملات به نسبت تندي به يكديگر در بحث بحران اوكراين داشته‌اند. دو طرف به خوبي يكديگر را مي‌شناسند و مي‌دانند چگونه با يكديگر برخورد كنند. به نظر مي‌رسد طرفين قصد گروكشي پرونده‌هاي موجود ميان يكديگر را ندارند لذا هر پرونده به شكل مجزا در حال پيگيري است. علاوه بر اوكراين كه عمده‌ترين بحث طرفين به حساب مي‌آيد، برجام از ديگر مباحث ميان دو كشور محسوب مي‌شود. در شرايط عدم ارتباط جدي و مستقيم ميان ايران و امريكا؛ روسيه نقش مهم‌تري را نسبت به گذشته دنبال مي‌كند و مذاكرات ميان امريكا و روسيه درباره برجام جدي‌تر دنبال مي‌شود تا مواضع دو جناح اصلي اين مذاكرات به يكديگر نزديك‌تر شود.
هر چند عدم ارتباط مستقيم ايران و امريكا در مذاكرات احياي برجام چالش جدي به حساب مي‌آيد ولي واقعيت آن است روسيه در اين دور از مذاكرات برعكس سال 2015 تا حدي نقش تسهيلگر را ايفا مي‌كند. ميخاييل اوليانوف نه سخنگوي تيم ايراني است و نه به دنبال عدم موفقيت مذاكرات است. آنچه مشخص است روسيه به دنبال راهكاري براي حل بحران‌هاي خود با ايالات متحده امريكاست و اكنون برجام در دسترس‌ترين موضوعي است كه مي‌تواند دو كشور را به يكديگر نزديك كند.