امريكا و روسيه يكديگر را به اتخاذ مواضع غيرسازنده متهم مي‌كنند
جولان نااميدي
پيش از شروع گفت‌وگوهاي استراتژيك
محمدحسين لطف‌الهي
در آستانه آغاز گفت‌وگوهاي جامع امنيتي ميان امريكا، روسيه و ناتو، مذاكره‌كننده ارشد روسيه سيگنال‌هاي دريافتي از واشنگتن و بروكسل را «نااميدكننده» توصيف مي‌كند و مي‌گويد روسيه در برابر تهديدهاي ايالات متحده تسليم نمي‌شود. در مقابل امريكاييها تلاش دارند با تهديد مسكو به هزينه وحشتناكي كه در صورت تهاجم به اوكراين به روسيه تحميل خواهد شد، كرملين را به عقب‌نشيني از مواضع ميداني و ديپلماتيك خود وادار كنند.
روز دوشنبه، وندي شرمن معاون وزير خارجه ايالات متحده در راس هياتي ديپلماتيك عازم ژنو مي‌شود تا درباره طيف گسترده‌اي از موضوعات امنيتي با همتاي روسيه‌اي خود گفت‌وگو كند. رهبري هيات روسيه را در اين نشست، سرگئي ريابكوف معاون وزير امور خارجه اين كشور برعهده دارد. يك روز بعد شرمن به بروكسل سفر خواهد كرد تا نتايج گفت‌وگوها با طرف روسي را با شركاي ايالات متحده در ناتو در ميان بگذارد. روز چهارشنبه 12 ژانويه گفت‌وگوها به صورت سه‌جانبه ميان ايالات متحده و شوراي روسيه و ناتو ادامه خواهد يافت و براساس آنچه وزارت خارجه روسيه اعلام كرده روز پنجشنبه نشست روسيه و سازمان امنيت و همكاري اروپا برگزار مي‌شود.
از نگاه طرف غربي، اين بهترين فرصت براي امريكا و كشورهاي اروپايي است تا نگراني‌هاي‌شان درباره رفتارهاي روسيه را روي ميز مذاكره بگذارند و از مسكو بخواهند در راستاي دستيابي به يك راه‌حل سياسي همكاري كند. آنها معتقدند حتي اگر امكان حصول توافقي جامع وجود نداشته باشد، مي‌توان به دستاوردهاي حداقلي اين نشست‌هاي امنيتي اميدوار بود. روس‌ها اما نگاهي صفر و يك به گفت‌وگوهاي پيش رو دارند و تاكيد مي‌كنند يا اين گفت‌وگوها به دريافت امنيتي مدنظر كرملين منجر مي‌شود يا اينكه روسيه حاضر به تسليم شدن در برابر فشارهاي غرب و امتياز دادن نخواهد شد و مذاكرات شكست مي‌خورد.
به گزارش اسپوتنيك، سرگئي ريابكوف معاون وزير خارجه روسيه روز يكشنبه اعلام كرد كه مسكو در برابر فشارهاي امريكا تسليم نمي‌شود و امتيازي نمي‌دهد. ريابكوف تاكيد كرد كه مسكو از پيام‌هاي واشنگتن و بروكسل در آستانه گفت‌وگوها درباره پيشنهادات تضمين‌هاي امنيتي روسيه كه ماه گذشته مفاد آنها منتشر شد، بسيار نااميد شده است. او در اين باره توضيح داد: «به طور خلاصه، آنها نشان‌دهنده عدم درك آنچه ما نياز داريم، هستند و ما به ضمانت‌هاي قانوني نياز داريم؛ تضمين‌هايي حقوقي كه ناتو بيش از اين گسترش نخواهد يافت و از بين بردن همه چيزهايي كه اين سازمان ناشي از روسيه هراسي و انواع تصورات غلط در مورد ماهيت سياست روسيه از سال ۱۹۹۷ ايجاد كرده است.» ريابكوف همچنين افزود كه رويكرد يكجانبه‌اي كه امريكا و ناتو ارايه مي‌كنند، نمي‌تواند به عنوان مبنايي براي بحث در مورد تضمين‌هاي امنيتي باشد. معاون وزير خارجه روسيه با تاكيد بر اينكه هدف اصلي مسكو در گفت‌وگوهاي ژنو عدم گسترش ناتو و عدم استقرار تسليحات در نزديكي مرزهاي روسيه است، گفت: «متاسفانه، ما انواع گمانه‌زني‌ها را در مورد اين واقعيت مي‌شنويم كه روسيه بايد اين يا آن كار را انجام دهد، اين يا آن قدم را بردارد. ما بارها در همه سطوح به چنين اظهاراتي واكنش نشان داده‌ايم و هيچ توافقي نمي‌تواند مبنايي داشته باشد، چه برسد به بحث سازنده.»
روسيه ماه گذشته با انتشار دو سند پيش‌نويس، مطالبات خود را ايالات متحده و ناتو اعلام كرد. براساس پيش‌نويس‌هايي كه از سوي وزارت امور خارجه روسيه منتشر شده، ناتو بايد متعهد شود كه به سمت شرق گسترش نمي‌يابد و اوكراين نبايد به اين ائتلاف بپيوندد. در اين پيش‌نويس بندي وجود دارد كه عنوان مي‌كند، كشورهايي كه عضو ناتو هستند بايد از انجام هرگونه فعاليت نظامي در خاك اوكراين، همچنين ساير كشورهاي اروپاي شرقي، در قفقاز جنوبي و در آسياي ميانه خودداري كنند. در متن پيش‌نويس تاكيد شده طرف‌ها براي حمله به يكديگر نبايد از خاك ساير كشورها استفاده كنند. در اين متن آمده است: «امريكا متعهد است گسترش ناتو به سمت شرق و الحاق كشورهاي شوروي سابق به اين سازمان كنار گذاشته خواهد شد. امريكا در كشورهاي شوروي سابق و كشورهاي غير ناتو پايگاه نظامي ايجاد نمي‌كند و از زيرساخت‌هاي اين كشورها براي انجام هيچ‌گونه فعاليت نظامي استفاده نخواهد كرد.»
سال‌ها پيش جيمز بيكر، وزير خارجه ايالات متحده در دوره رياست‌جمهوري جرج هربرت واكر بوش به مسكو وعده داده بود كه ائتلاف ناتو «حتي يك اينچ بيشتر» نيز به سوي شرق گسترش نخواهد يافت اما به مرور زمان سياست امريكا در اين خصوص تغيير كرد و حالا آنتوني بلينكن وزير خارجه فعلي اين كشور مي‌گويد امريكا و غرب حاضر نيستند تعهدي در اين باره بدهند.
در حالي كه انتظار مي‌رفت همزمان با آغاز مذاكرات سطح تنش‌ها كاهش يابد، آنتوني بلينكن، وزير امور خارجه ايالات متحده، روز جمعه گفت كه روسيه در تلاش براي ساختن يك «روايت نادرست» از وضعيت كنوني و بهانه‌جويي براي تشديد بحران است. او هشدار داد كه پوتين ممكن است تلاش كند به بهانه‌اي دروغين، جنگ به راه بيندازد. بلينكن به خبرنگاران هشدار داد كه هيچ‌كس نبايد تعجب كند اگر روسيه حادثه‌اي را دستاويز قرار دهد و سپس بكوشد از آن براي توجيه مداخله نظامي استفاده كند.» به گفته او پيشنهادهاي مطرح شده از سوي روسيه براي گفت‌وگوها در ژنو و بروكسل سازنده نيست و اين پيشنهادها نمي‌تواند مبناي خوبي براي مذاكرات باشد. نگراني اصلي امريكاييها اين است كه روسيه پس از اين گفت‌وگوها اعلام كند كه مسير ديپلماسي شكست خورده و از اين موضوع به عنوان بهانه‌اي براي توجيه حمله نظامي به اوكراين بهره بگيرد.
ينس استولتنبرگ، دبيركل ناتو روز جمعه به خبرنگاران گفت كه «خطر بروز درگيري يك خطر واقعي و جدي است.» او تصريح كرد: «اقدامات تهاجمي روسيه نظم امنيتي اروپا را تضعيف كرده و ناتو متعهد است به سياست دو سويه خود در قبال مسكو ادامه دهد؛ ايجاد بازدارندگي و درگير شدن در گفت‌وگوهايي جدي.»
مواضع رسمي اعلام شده از سوي واشنگتن و مسكو پيش از آغاز مذاكرات و تاكيد مقام‌هاي هر دو كشور امريكا و روسيه بر غيرسازنده بودن مبناي پيشنهادي طرف مقابل ترديدها درباره نتايج گفت‌وگوهاي
پيش رو را افزايش داده و همچنين باعث شده تصوير دقيقي از آنچه ممكن است از سوي دو كشور پذيرفته شود وجود نداشته باشد. با اين حال نشريه تايمز روز يكشنبه به نقل از يك مقام ارشد امريكايي نوشت كه «روسيه ادعا مي‌كند كه امنيت اين كشور به وسيله رزمايش‌ها و تمرين‌هاي نظامي كه مرتبا از سوي امريكا و ناتو برگزار مي‌شود در حال تهديد است. ما آماده هستيم كه درباره موضوعاتي نظير اعمال محدوديت بر نوع و اندازه رزمايش‌ها و تمرينات نظامي و همچنين مسائلي مانند فاصله گرفتن تمرينات بمب‌افكن‌هاي استراتژيك از مرزها با روسيه گفت‌وگو كنيم.» اين موضع‌گيري نشان مي‌دهد امريكا خواسته و خط قرمز اصلي روسيه يعني عدم گسترش ناتو به سوي شرق را به رسميت نخواهد شناخت و احتمالا پيشرفت در گفت‌وگوها دست‌كم در كوتاه‌مدت محدود خواهد بود.
تحريم‌هايي كه ديگر بازدارنده نيستند
شواهد و نشانه‌ها ثابت مي‌كنند امريكا هم مانند روسيه اميدي به موفقيت مذاكرات و كاهش محسوس تنش‌ها ندارد و واشنگتن با علم به اين مساله، تلاش مي‌كند با تهديد روسيه به تحريم و تحميل هزينه‌هاي سنگين اقتصادي، مسكو را از حمله نظامي احتمالي به اوكراين منصرف كند. با اين وجود هنوز به طور دقيق اعلام نشده اين تحريم‌ها شامل چه مواردي مي‌شوند و آيا واقعا با اعمال تحريم‌هاي اقتصادي عليه روسيه نظير آنچه عليه ايران اعمال شده، واشنگتن مي‌تواند به اهداف اصلي خود دست پيدا كند.
براساس گزارش روزنامه نيويورك تايمز، نتايج يك بررسي داخلي در كاخ سفيد پيرامون اثربخشي تحريم‌ها در دوره رياست‌جمهوري اوباما عليه روسيه كه اخيرا صورت گرفته، نشان مي‌دهد امريكاييها هرچند موفق شده‌اند مشكلاتي اقتصادي را براي روسيه به وجود بياورند و زمينه را براي كاهش ارزش پول ملي اين كشور فراهم كنند اما نتوانسته‌اند به اصلي‌ترين هدف خود يعني «افزايش فشارها عليه روسيه تا جايي كه مسكو مجبور به عقب‌نشيني از شبه‌جزيره كريمه شوند» دست يابند.
به گزارش «اعتماد»، تحريم‌هايي كه در سال 2014 عليه روسيه وضع شد، اغلب بانك‌هاي كوچك و نهادهاي حقيقي و حقوقي را هدف قرار مي‌داد كه مستقيما در ماجراي اشغال كريمه نقش داشتند. اين تحريم‌ها به همراه تحريم‌هايي كه بعدا به دليل نقش‌آفريني روسيه در انتخابات رياست‌جمهوري 2016 امريكا و همچنين حملات سايبري به سولار ويندز در سال 2020 وضع شد همچنان پابرجا هستند اما هم از اثرگذاري آنها كاسته شده و هم روسيه راه‌هايي براي كاهش آسيب تحريم‌ها پيدا كرده است.
يكي از جدي‌ترين گزينه‌ها براي تحريم، قطع دسترسي روسيه به سيستم بين‌المللي سوئيفت است. مقام‌هاي امريكايي هيچ‌گاه مستقيما درباره اين مساله صحبت نكرده‌اند اما اظهارنظرهاي منابع آگاه در گفت‌وگو با رسانه‌هاي اين كشور نشان مي‌دهد اين گزينه مطرح و در دست بررسي است. ديپلمات‌هاي اروپايي گفته‌اند كه صحبت‌هايي درباره اين موضوع وجود داشته و بسياري از كشورهاي اروپايي مخالف آن هستند، چراكه فكر مي‌كنند در صورت اعمال اين تحريم، روسيه ممكن است با قطع صادرات گاز به اروپا از آنها انتقام بگيرد. گزينه قطع دسترسي به سوئيفت، پيش‌تر عليه ايران استفاده شده بود و نتايجي هم در پي داشت اما كارشناسان معتقدند اين گزينه در قبال روسيه چندان كارساز نخواهد بود. سينتا رابرتز، استاد علوم سياسي در كالج هانتر در اين باره مي‌گويد: «با توجه به تدابيري كه روسيه در ساليان گذشته اتخاذ كرده، استفاده از گزينه قطع دسترسي به سوئيفت نمي‌تواند چنان فشاري به روسيه وارد كند كه مسكو از مواضع خود عقب بنشيند.» به گفته او، «از سوي ديگر روسيه حتما ضربه متقابل سختي را وارد خواهد آورد.» اين استاد دانشگاه اثربخشي سياست تحريم را عملا بسيار كمتر از حد انتظار توصيف مي‌كند.
يك مقام ارشد اروپايي هم ابراز ترديد كرده كه مشخص نيست در صورت اعمال تحريم‌هاي سخت عليه روسيه مشخص نيست كه مردم اين كشور پوتين را سرزنش كنند يا امريكا را مقصر اصلي عدم دسترسي‌شان به كالاهاي اساسي بدانند.
شواهد و نشانه‌ها ثابت مي‌كنند امريكا هم مانند روسيه اميدي به موفقيت مذاكرات و كاهش محسوس تنش‌ها ندارد و واشنگتن با علم به اين مساله، تلاش مي‌كند با تهديد روسيه به تحريم و تحميل هزينه‌هاي سنگين اقتصادي، مسكو را از حمله نظامي احتمالي به اوكراين منصرف كند. با اين وجود هنوز به‌طور دقيق اعلام نشده اين تحريم‌ها شامل چه مواردي مي‌شوند و آيا واقعا با اعمال تحريم‌هاي اقتصادي عليه روسيه نظير آنچه عليه ايران اعمال شده، واشنگتن مي‌تواند به اهداف اصلي خود دست پيدا كند. نتايج يك بررسي داخلي در كاخ سفيد پيرامون اثربخشي تحريم‌ها در دوره رياست‌جمهوري اوباما عليه روسيه كه اخيرا صورت گرفته نشان مي‌دهد امريكاييها هرچند موفق شده‌اند مشكلاتي اقتصادي براي روسيه به وجود بياورند و زمينه را براي كاهش ارزش پول ملي اين كشور فراهم كنند اما نتوانسته‌اند به اصلي‌ترين هدف خود يعني «افزايش فشارها عليه روسيه تا جايي كه مسكو مجبور به عقب‌نشيني از شبه‌جزيره كريمه شوند» دست يابند.